Neerlandia. Jaargang 105

[p. 19]

Taal
De voorgeschiedenis van de commerciële televisie in Vlaanderen
• Adriaan Verhulst

Op 7 juni 2001 ondertekenden Dirk Van Mechelen, Vlaams minister voor media, en Bert Degraeve, gedelegeerd bestuurder van de openbare (in Nederland zegt men publieke) omroep VRT, een nieuwe ‘beheersovereenkomst’ voor de periode 2002-2006. Opvallend daarbij is dat de omroep wat meer overheidsgeld toegestopt krijgt maar dat er tegelijkertijd ook geknabbeld wordt aan de inkomsten van de omroep uit reclame en sponsoring. Die inkomsten mogen de 2 miljard frank niet overschrijden. In de media werd gewag gemaakt van lobbying door de commerciele televisie bij Vlaams minister-president Patrick Dewael.

Ook bij het ontstaan van de commerciele televisie in Vlaanderen, bijna 15 jaar geleden, stelde de commerciele televisie de eis aan de politici om de openbare omroep te verbieden geld binnen te halen uit reclame en sponsoring.

Prof. em. Adriaan Verhulst was van 1969 tot 1980, en van 1984 tot 1988 voorzitter van de Raad van Bestuur van de openbare omroep BRT. Van 1980 tot 1984 was hij gewoon lid. In het vorige nummer van Neerlandia liet Verhulst zich in een interview met Hugo Meert ontvallen dat hij zijn BRT-memoires klaar had. ‘Maar ik denk niet dat veel mensen interesse hebben voor de beleidsachtergronden van een openbare omroep,’ voegde hij eraan toe. Neerlandia beide de gewezen voorzitter toch met de vraag of hij bereid was een aantal bladzijden uit die memoires voor publicatie of te staan. Hij bezorgde ons de pagina's 87 tot 97 van het typoscript: ‘De voorgeschiedenis van de commerciële omroep in Vlaanderen’.

Astoria-gesprekken

In mei 1985 begonnen op initiatief van Frans Janssens, toenmalig ondervoorzitter van de Raad van Beheer van de

Vlaamse Media Maatschappij: géén reclame-inkomsen voor de publieke omroep

BRT, die door contacten met het dagblad ‘Het Volk’ op de hoogte was wat er leefde bij de dagbladuitgevers, de zogenaamde ‘Astoria-gesprekken’. De vijf leden van de Vaste Commissie (Dagelijks bestuur, nvdr) van de Raad van Beheer besloten zelf, zonder administrateur-generaal Paul Vandenbussche, die op gespannen voet leefde met de persmensen, deze laatsten uit te nodigen op besloten, informele, vertrouwelijke en bovenal vrijblijvende gesprekken in hotel ‘Astoria’ te Brussel. De delegatie van de persmensen bestond uit Jan Merckx van de n.v. Perexma, voorzitter van de Vlaamse Mediamaatschappij (VMM), geflankeerd door Karel Huysmans van de groep road het weekblad ‘Panorama’ en door Carlo Gepts, adjunct-directeur-generaal van de krant ‘Het Laatste Nieuws’. Anderzijds was er ir. Guido Verdeyen van de Vlaamse Uitgeversmaatschappij (VUM), dit is de ‘De Standaard’-groep. De verslagen van deze gesprekken werden opgemaakt door Jan Merckx en op de volgende bijeenkomst goedgekeurd. De gesprekken volgden elkaar in de maanden mei en juni één maal per week of per veertien dagen snel op en werden na de zomervakantie in september voortgezet.

Verziekte BRT-Nieuwsdienst

Het eerste gesprekspunt waarmee wij geconfronteerd werden, was de vraag van de dag- en weekbladuitgevers, gegroepeerd in de VMM en de VUM, te kunnen beschik-

[p. 20]

ken over het tweede televisienet van de BRT. Onmiddellijk hebben de vijf BRT-beheerders hen eensgezind duidelijk gemaakt dat hiervan geen sprake kon zijn. Wel gingen wij eensgezind akkoord om eventueel te onderzoeken of er op het tweede televisienet nieuwsuitzendingen konden worden georganiseerd waarbij de dag- en weekbladuitgevers betrokken zouden zijn. Herman Balthazar en Toon Van Overstraeten legden allebei een vrij gedetailleerde nota hierover op tafel. Balthazar ging daarbij uit van de overtuiging dat de nieuwsdienst van de BRT zo verziekt was dat men onmogelijk de nieuwsuitzendingen op het tweede net aan dezelfde ploeg en dezelfde hiërarchie kon toevertrouwen. Hij pleitte voor een radicalere hervorming waarbij het nieuws ook op het eerste televisienet aan de BRT onttrokken zou worden, en voor de twee televisienetten buiten de BRT gemaakt zou worden door een maatschappij die zou bestaan uit onder meer de BRT, het persagentschap Belga en de dag- en weekbladuitgevers. Dit voorstel vond zowel bij de persmensen al bij de BRT-beheerders geen al te best gehoor. Bovendien spitste de discussie zich toe op de eis van de dag- en weekbladuitgevers dat, indien ze op een of andere wijze bij de nieuwsuitzendingen op het tweede net betrokken zouden worden, ze ook inspraak moesten krijgen in de omringende programma's. Zelf heb ik diverse formules voorgesteld om hieraan tegemoet te komen. Zonder veel succes evenwel, vooral niet aan de kant van de VUM. In de persoon van Verdeyen haakte ze spoedig af. Wij hadden de indruk dat hij van hogerhand, dit wil zeggen vanwege de grote baas van de VUM, André Leysen, instructies in die zin had gekregen. Het was eens te meer een uiting van het verschil van inzicht tussen enerzijds de VUM en anderzijds VMM. Met name de VUM was er nog altijd niet van overtuigd dat met de geboden voorwaarden en in het tot stand gekomen wettelijke kader, er commerciële televisie op een rendabele manier kon worden gemaakt. Anderzijds verdween na de zomervakantie Herman Balthazar uit onze groep omdat hij bij het begin van de zomer van 1985 tot gouverneur van de provincie Oost-Vlaanderen was benoemd. Hij woonde nog één maal een vergadering bij en introduceerde BRT-beheerder Georges Derieuw, secretaris van de Vlaamse Intergewestelijke van het Algemeen Belgisch Vakverbond (socialistische vakbond, nvdr), als lid van de gespreksgroep. Tot mijn verwondering moest ik vaststellen dat door de aanwezigheid van Derieuw de gesprekken niet vastliepen, zoals ik had gevreesd, maar dat hij constructief inspeelde op de voorstellen die tot dan toe ter sprake waren gekomen.

Lood in de vleugels

De verkiezingen van december 1985 stonden echter voor de deur en aangezien algemeen een socialistische vooruitgang werd verwacht en misschien zelfs een deelname van de socialisten aan de toekomstige regering, had ik de indruk dat Derieuw enerzijds en de persmensen van de VMM anderzijds - in het bijzonder Jan Merckx - een afwachtende houding wilden aannemen, waardoor de gesprekken niet meer vorderden. Na de verkiezingen, toen de uittredende liberaal-katholieke meerderheid versterkt uit de verkiezingen was gekomen, hadden de besprekingen in het Astoria-hotel inderdaad heel vlug lood in de vleugels. Het werd ons duidelijk dat Jan Merckx geen heil meer zag in een voortzetting van het gesprek met de BRT-beheerders. Waarschijnlijk hoopte hij meer te bereiken door rechtstreekse contacten met de nieuwe Vlaamse Executieve, die nu niet meer proportioneel uit de vier partijen bestond maar een rooms-blauwe meerderheidscoalitie was. Het mediabeleid van de nieuwe Executieve, gericht op de oprichting van een commerciële televisie in Vlaanderen, kreeg in de loop van 1986 steeds duidelijker contouren. Het kwam in meestal discrete besprekingen met de groep rond Jan Merckx tot stand, zonder dat wij in de BRT hierover rechtstreekse of voldoende inlichtingen hadden. In ieder geval hadden de meeste BRT-beheerders en ikzelf duidelijk de indruk dat de Executieve steeds meer inging op de eisen die de toekomstige Vlaamse commerciële televisie aan de Executieve en inzonderheid aan de ministers Gaston Geens en Patrick Dewael stelde. Eén van hun voornaamste eisen was dat de minister de BRT zou verbieden nog verder uitzendingen van zogenaamde niet-commerciële reclamespots te verzorgen en niet zou toelaten dat de sponsoring van programma's door openbare instellingen zou worden voortgezet. In een eerste fase was de BRT-voogdijminister Patrick Dewael niet geneigd daar zomaar onmiddellijk op in te gaan want hij wist dat de inkomsten die de BRT uit niet-commerciële reclamespots en sponsoring haalde, in snel stijgende lijn gingen. Zo die bedragen die weldra de honderd en de twee honderd miljoen frank overschreden, uit de middelen van de Executieve en met name uit de begroting van Cultuur moesten worden bijgepast, dan zou dit voor hem een zware financiële dobber betekenen. Daar de VMM langs politieke weg op korte termijn geen resultaat bereikte, stapte zij naar de handelsrechtbank in Brussel waar zij vorderde dat het de BRT verboden zou worden voortaan niet-commerciële reclamespots uit te zenden. In eerste instantie ging de handelsrechter op deze vordering in, wat voor de BRT en ook voor de minister een moeilijke situatie schiep. Om hierop te kunnen reageren en toch nog - in de lijn van de vroegere uitspraken van de Raad van State ten aanzien van de mogelijkheden van de BRT inzake niet-commerciële reclame - bepaalde niet-commerciële spots die niet verboden werden, verder te kunnen uitzenden, werden door de BRT lijsten opgemaakt van de verschillende categorieën niet-commerciële reclamespots die de BRT tot dan toe had uitgezonden en waarvoor contracten gesloten of lopende waren. Dit was het werk van de ambtenaar die ten voorlopigen titel, wegens de uitbrei-

lees verder na het dossier...