Neerlandia. Jaargang 105

[p. 4]

Kunst
‘Non-lieu’ Watou: weer een zomer lang artistiek Mekka van de Nederlanden
• Guido Logie

‘Een lege plek om te blijven’. Andermaal wordt de titel van een dichtbundel van Rutger Kopland geleend om de essentie van een Poëziezomer van Watou weer te geven. Kopland is een goede vriend van collega-dichter en organisator van de Poëziezomer, Gwy Mandelinck. Hij is dan ook zichtbaar én onzichtbaar in iedere editie van de Poëziezomer aanwezig. De twee dichters maken ook samen deel uit van het comité dat Watou deze zomer zal imiteren in het Noord-Hollandse Wijdenes.

‘Non-lieu’ Watou

Watou, onbeduidend en uniek

Watou is een onbeduidend dorp aan ‘de schreve’, de grens tussen Vlaanderen en Frans-Vlaanderen, tussen België en Frankrijk. Het dorpsplein in de schaduw van de kerk annex kerkhof oogt aardig maar daar is dan ook alles mee gezegd. Meteen buiten het dorp is er het weidse landschap, de vlakke open ruimte van weiden en velden, de verre horizon. Het geheel ademt het unheimische van veel plaatsen in grensgebieden.

Voor Mandelinck werd Watou een lege plek om te blijven. Hij is geboren in Wakken, in de buurt van Tielt. En hoewel dat maar plusminus zestig kilometer van Watou verwijderd is, zegt Mandelinck toch: ‘Ik kom uit een totaal andere wereld.’ In eenzelfde provincie kunnen er inderdaad werelden van verschil bestaan. ‘Hier in de Westhoek zit veel cultuur in de grond,’ aldus de dichter. ‘De oorlog. En oorlog is negatieve cultuur.’

In 1979 gaf Mandelinck bij Lannoo het boek ‘De Westhoek: een beeldend verhaal over het Heuvelland, Ieper, Poperinge, Veurne-Ambacht’ uit, geillustreerd met prachtige foto's van Paul Van den Abeele. De presentatie van het werk vond plaats in het gemeentehuis van Watou. Bij die gelegenheid vroegen dorpsbestuurders hem of hij niet iets blijvends, iets duurzaams voor Watou kon bedenken. De

[p. 5]

Poëziezomers waren geboren. En Mandelinck, die maar een jaar of zo in Watou wou blijven, raakte van zijn lege plek niet meer weg. De kunstenaar beseft hoe geïsoleerd hij daar zit. Om de polsslag polsslag van het culturele gebeuren te voelen, heb je steden als Gent, Antwerpen en Brussel nodig, en die liggen niet aan de achterdeur van het godverlaten dorp. Misschien zijn de Poëziezomers ook een middel om het geïsoleerd-zijn, om de eenzaamheid, dààr, in the middle of nowhere, te doorbreken. In de wintermaanden schrijft Mandelinck. 's Nachts, als de stilte hoorbaar is, in volstrekte eenzaamheid.

Gwy Mandelinck heeft met zijn Poëziezomers Watou weer op de kaart gezet. In de zomermaanden juli en augustus reizen zo'n twintig duizend mensen naar dit dorp om te ervaren hoe hier moderne internationale beeldende kunst hand in hand gaat met hoofdzakelijk Nederlandstalige poëzie. Tot jolijt uiteraard van de plaatselijke horeca en misschien een beetje tot verdriet van de nabije steden Poperinge en Ieper. Al heeft het succes van de Poëziezomers ongetwijfeld veel te maken met, veel te danken aan de ruimte waarin ze gestalte krijgen: het dorp en zijn weidse omgeving. Watou valt niet over te planten naar de stad. Dat bleek enkele jaren geleden toen Watou in het hart van Amsterdam getranplanteerd werd. Ongetwijfeld een héél leuk initiatief van De Brakke Grond toen, maar wie met Watou vertrouwd was, miste iets: Watou zelf, dat dorp in het weidse open landschap aan de schreve. En dat in meer dan één opzicht.

Grenzeloos

De ligging van Watou aan de grens is symbolisch voor wat er tijdens de Poëziezomers gebeurt: het verkennen van grenzen, het doorbreken van grenzen, het verleggen van grenzen. Grenzen tussen oud en nieuw, tussen traditie en vernieuwing, tussen poëzie en beeldende kunst. ‘Ik probeer de wereld in Watou binnen te halen,’ zegt Mandelinck. De beeldende kunstenaars komen dit jaar behalve uit de Nederlanden, ook uit Frankrijk, Zwitserland, Italië, Duitsland, Schotland, Polen, Denemarken, Noorwegen, Japan, Iran, de Verenigde Staten, Cuba en Australië.

Mandelinck weet beter dan wie ook dat dichters een zeer gesloten wereldje vormen en dat hun kennis van de beeldende kunsten niet al te groot is. En omgekeerd: dat beeldende kunstenaars vaak weinig of niets van poëzie afweten. Hij wil die twee werelden bij elkaar brengen, ze met elkaar kennis laten maken, ze samen laten gaan zonder dat de ene kunstvorm de andere overschaduwt. Met de vrees dat het gedicht het beeldend werk weg zal duwen, of omgekeerd, heeft Mandelinck wel vaker te maken.

Mandelinck, alfa en omega

Maar wat gebeurt er allemaal voor het zover is? Voor de bezoeker door de straten van Watou kan stappen langs de

Gwy Mandelinck, hier op het plein voor De Brakke Grond toen Watou geëxporteerd werd naar Amsterdam

diverse locaties waar een beeld, een installatie, een videoopname samengebracht wordt met een gedicht? In de lentemaanden bloeit de Poëziezomer langzaam open om aan het eind van juni tot voile rijpheid te zijn gekomen. De beeldende kunstenaars strijken in Watou neer, voor enkele dagen, voor enkele weken. Mandelinck wandelt met hen door het dorp, maakt hen vertrouwd met de ruimte, praat met hen, luistert, legt hen gedichten voor. Later komen er ontwerpen binnen, uitgetekend of uitgeschreven. Zo groeit het langzaam. Mandelinck is de coordinator, de grote bemiddelaar tussen de beeldende kunstenaar en Watou, tussen de beeldende kunstenaar en het gedicht dat bij het ‘werkstuk’ past. Mandelinck is alfa en omega van het gebeuren, al is er nooit een gedicht van hem aanwezig. Dat is een heilig principe. Hij wil als centrale figuur de handen

[p. 6]

Kunstbroeder en vriend Rutger Kopland

vrij hebben, onafhankelijk blijven, ook van zichzelf, als dichter.

Editie 2001: ‘non-lieu Watou’

Zoals al vermeld gaat de Poëziezomer 2001 van 1 juli tot en met 9 september onder de titel ‘Een lege plek om te blijven’. ‘Door de jaarlijkse invasie van tientallen beeldende kunstenaars en dichters wordt dit grensdorp een occasionele en tijdelijke standplaats,’ schrijft Mandelinck in zijn perstekst. ‘Zo afficheert de Poëziezomer diverse aspecten: samenkomen en weer vertrekken, flux en reflux, concentratie en verwijdering. En je kan ook een link bedenken naar migratie en immigratie.’ Hij verwijst naar de etnoloog Marc Augé die de term ‘non-lieux’ gebruikt voor naamloze plaatsen als supermarkten, vlieghavens en hotelketens die door een breed publiek bezocht worden. ‘In Watou situeert zich niet alleen het eindpunt van de Nederlandse taal maar van heel het Germaanse taalgebied,’ aldus Mandelinck.

Nieuw dit jaar is dat aan vijftien dichters gevraagd is een gedicht te schrijven rond die ‘niet-identiteit’.

Voor de plastische uitwerking van het project wordt een beroep gedaan op twee curatoren: de Italiaan Pier Luigi Tazzi en de Vlaamse Ann Demeester. Tazzi is in Italië bekend als ‘curator van de horizon’. Hij profileerde zich internationaal door zijn inbreng op Documenta Kassel, editie IX. Ann Demeester was er vorig jaar reeds bij als assistente van Jan Hoet, de directeur van het Gentse museum SMAK. Mandelinck: ‘Hoet bezit internationaal de sleutel op alle deuren.’ Hoet zal trouwens op enkele middagen de confrontatie met het publiek aangaan. Ook met curator Tazzi zijn er ontmoetingen gepland.

Watou is niet groot. Het aantal locaties dat men kan gebruiken, is eerder beperkt. Toch belooft men ook dit jaar nieuwe locaties. Voor de visualisering van de poëzie wordt beroep gedaan op toparchitect Stéphane Beel.

De stem van de poëten zal eveneens te horen vallen. De dichters die speciaal een gedicht schreven voor deze zomer, zullen hun gedicht zelf ten gehore brengen. De poëzie van de klassieke, internationaal gerenommeerde dichters als Yeats, Lorca, Eluard en Eliot zal vertolkt worden door actrice Els Dottermans van het Toneelhuis in Antwerpen. Verder zal er gepoogd worden om de Villa Mont Noir, het landgoed van de wereldberoemde schrijfster Marguerite Yourcenar, uit te bouwen tot een ‘Zuiderpoort van de Poëziezomer’.

Uiteraard zal er weer een catalogus te koop aangeboden worden. Die wordt dit jaar in drie talen uitgewerkt: Nederlands, Frans en Engels.

Nieuw dit jaar is dat de ‘non-lieu’ Watou beter bereikbaar gemaakt zal worden voor wie zweert bij het openbaar vervoer. Er zal immers voor de hele duur van de Poëziezomer om het uur een bus de verbinding maken van het station Poperinge -het eindstation van de treinen uit Brussel en Gent -met Watou. Een plastisch kunstenaar krijgt de opdracht de bus aan te kleden en in het voertuig zal de stem van een dichter constant te beluisteren vallen.

Voor verdere informatie: Gwy Mandelinck; tel. en fax [phone]; e-mail [e-mail]