Neerlandia. Jaargang 105

[p. D10]

4 -Instellingen-Bulletin

B.U.C., Genootschap, Kring en Fonds. Nulnummer, maart 2001. Redactie: Guido Logie

BeNeLux-Europaprijzen voor Wetenschap, Cultuur en Humaniteit 2000

Op vrijdag 24 november 2000 werd in de Eerste Kamer der Staten-Generaal in Den Haag de slotzitting gehouden van de Raadgevende Interparlementaire Beneluxraad

Van links naar rechts:W. Swildens-Roozendaal, M. Eyskens, M. van der Stoel, P. van Vollenhoven, R. Linster, A. van der Geld.
foto: Van Leeuwen

(kortweg het Benelux parlement) in Nederland. Bij die gelegenheid reikte mr. Pieter van Vollenhoven, lid van het Nederlandse koningshuis, de BeNeLux-Europaprijzen voor Wetenschap, Cultuur en Humaniteit van het BeNeLux-Universitair Centrum en zijn BeNeLux-Europa Kring plechtig uit aan Mark Eyskens, Max van der Stoel en Jean-Claude Juncker, twee oud-ministers en een fungerend minister-president. Luxemburg is nu voor twee jaar voorzitter van het Benelux parlement.

Politiek met het hart

Mevrouw W. Swildens-Roozendaal, voorzitter van het Benelux Parlement, zei inleidend dat de aandacht van de Raadgevende Interparlementaire Beneluxraad in het bijzonder uitgaat ‘naar de politieke samenwerking van onze drie regeringen in de Europese Unie’. Immers: ‘Voor kleine of middelgrote landen kan gemeenschappelijk optrekken van groot belang zijn. Als kleine landen afzonderlijk hebben wij immers niet zoveel in to brengen maar gezamenlijk zijn wij echt een factor van betekenis. Politiek is nu eenmaal macht.’

Ze toonde zich tevreden met het samenvallen van de slotzitting van het Benelux parlement met de uitreiking van de BeNeLux-Europaprijzen. Het Benelux parlement en het BeNeLux-Universitair Centrum hebben een gemeenschappelijke doelstelling ‘namelijk samenwerking bij de bevordering van de toenadering tussen de drie lidstaten van de Benelux op het gebied van wetenschap, cultuur en politiek’.

De voorzitter hield meteen een pleidooi voor het bedrijven van politiek met het hart. Niet

[p. D11]

alleen mensbegeleiders dienen zich bewust te zijn van de noodzaak om meer aandacht te besteden aan de mens, ‘ook de politiek zal deze benadering moeten kiezen’, stelde ze. Benelux parlement en BeNeLux-Universitair Centrum kunnen van elkaar leren. Aan ‘wederzijdse bevruchting en inspiratie’ moet gezamenlijk gewerkt worden.

Christelijk humanisme

Vervolgens schetste prof. Anton van der Geld, president van het BeNeLux-Universitair Centrum, in een zevental punten de filosofie van zijn Centrum. ‘Het beschouwende en evaluerende menselijke denken en dan uiteraard in noodzakelijke samenhang met het rationele denken schijnt wederom meer bestaansrecht te krijgen en daardoor de weg te openen voor een christelijk humanisme. Daarbij gaat het om waardering voor verscheidenheid in beschavingsvormen, om menselijk geluk als een centraal punt van moraal, om het bestaaansrecht van het goede en het kwade in elkaar, om voorrang aan een cultureel optimisme,’ aldus Van der Geld. (Veel ideeën uit zijn toespraak zijn terug te vinden in het interview met hem in dit dossier.)

Onafhankelijk onderzoek

Mr. Pieter van Vollenhoven bepleitte Benelux-samenwerking bij een onafhankelijk onderzoek naar de oorzaken van grote rampen, ernstige ongevallen en/of incidenten. (De integrale tekst van zijn toespraak vindt u verder in dit bulletin.)

Daarna stelde hij de laureaten kort voor en ging over tot de overhandiging van de zilveren plaquette met oorkonde.

Ethiek van de verandering

Prof. Mark Eyskens nam als eerste van de laureaten het woord. Hij herinnerde eraan dat de oorsprong van de Benelux-gedachte ouder is dan we denken. ‘Ze stamt uit het jaar 1941 en is vooral gegroeid in het brein van onze drie ministers van financiën van toen.’ Zij hadden wen monetaire samenwerking tussen de drie toekomstige Benelux-landen voor ogen.

Kleine landen mogen geen complexen hebben en niet lijden aan ‘kleinheidswaanzin’, zei Eyskens. ‘Bij het begin van de Europese integratie en de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal waren we met zijn zessen en waren de Benelux-landen goed voor de helft van de zes landen. Overmorgen krijgen we een Europese Unie van minstens 30 of 32 lidstaten. Als we alleen blijven zijn we een van de 32. Zijn we met zijn drieen, samenwerkend, coherent, klaarziend, initiatiefnemend, dan vertegenwoordigen we samen 23 miljoen inwoners en dan hebben we volgens de huidige weging van de stemmen rond de tafel van de Europese Ministerraad 2 × 5 + 2 = 12 stemmen, wat meer is dan het grote Duitsland.’ Samen optreden in de Europese Unie noemde de hoogleraar van vitaal belang voor onze drie landen.

De Benelux is altijd een laboratorium geweest. Nu we op weg zijn naar een totaal nieuw Europa moet ze ‘een agitator zijn van ideeën, l'imagination au pouvoir’. En hij voegde de daad bij het woord. ‘Ik vind dat we moeten nadenken over een monetair akkoord met Groot-Brittannië. Als Benelux kunnen we misschien zo'n idee lanceren omdat vandaag de dag, meer dan in het verleden, onze belangen volkomen complementair zijn. Het is belangrijk, ook voor het beleid van eerste minister Blair, dat het pond wat zou worden afgewaardeerd en de euro zou worden opgewaardeerd.’

Laureaat Mark Eyskens in gesprek met Marc De Schriever en zijn partner.

Ten slotte reageerde hij op ‘het prachtige verhaal’ van prof. Van der Geld. ‘De grote opgave voor morgen, die van ons, die van de Benelux, die van een Europese Unie, die van onze wereldbeschaving - voor zover zoiets bestaat - is veranderingen omzetten in menselijke vooruitgang. (...) Mijn besluit is dan ook dat we geen nood hebben - althans niet in eerste instantie - aan een verandering van de ethiek maar aan een ethiek van de verandering.’

Mensenrechten en veiligheid

Max van der Stoel, hoge commissaris voor de nationale minderheden van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSO), liet zijn gedachten gaan over de relatie tussen mensenrechten en veiligheid, ‘een thema dat vrijwel steeds terugkeert in het Europese gebeuren’. ‘Wanneer we terugkijken op de geschiedenis van de laatste eeuw, zien wij dat in de meeste conflictsituaties, intolerantie de explosie veroorzaakt. Excessief nationalis-

[p. D12]

Laureaat Max van der Stoel.

me, communisme, xenofobie, antisemitisme, religieus extremisme, terrorisme en racisme delen één afschuwelijk kenmerk: gebrek aan respect voor mensenrechten,’ aldus de hoge commissaris.

In de afgelopen acht jaar was het zijn rol ‘te proberen interetnische conflicten in het OVSE-gebied te voorkomen’. Hij ontdekte geen magische formule maar beklemtoonde een viertal aspecten.

De noodzaak van ‘early warning’ gevolgd door ‘early action’ om conflicten te voorkomen.

De behoefte aan een sterke juridische basis voor bescherming van minderheden.

Het belang om creatieve politieke oplossingen te zoeken om een multi-etnische samenleving mogelijk te maken.

Het is vooral van belang meerderheid en minderheid ervan te doordringen dat het vinden van een evenwicht tussen de wederzijdse belangen uit meer dient te bestaan dan het moeizaam uitonderhandelen van concessies over en weer. Het gaat erom alle betrokkenen ervan te overtuigen dat, als de rechten van iedere groep zijn veiliggesteld, de stabiliteit en de cohesie van de staat dientengevolge aanzienlijk zal zijn versterkt.

Van der Stoel stelde dat het beklemtonen van de mensenrechten grote invloed heeft gehad op de landen die tot de Europese Unie willen toetreden. ‘Laten we hopen,’ zei hij, ‘dat de etnische groepen er zich rekenschap van zullen geven dat zij, wanneer de soevereiniteit haar sacraal karakter zal hebben verloren, niet noodzakelijk de oprichting van een staat moeten nastreven om hun identiteit te vrijwaren. (...) Een verenigd Europa zal elke nationale identiteit de mogelijkheid bieden om zich te ontplooien zonder dat de veiligheid in gevaar komt. De verscheidenheid binnen een Europa dat niet langer door interne grenzen wordt omschreven, zou onbeperkt moeten zijn. In een Europa waar de rechten van alle burgers op een gelijke wijze worden beschermd, zou het nationalisme moeten afnemen.’

De toekomst van de Europese Unie

De derde laureaat, Jean-Claude Juncker, minister-president van het Groothertogdom Luxemburg, kon wegens een ontmoeting van de Europese Unie met de Balkanlanden niet aanwezig zijn. Zijn speciale vertegenwoordiger, ambassadeur Roger Linster, verving hem. Linster schetste in zijn toespraak enkele ideeën van de Luxemburgse premier over de toekomst van de Europese Unie. Hij noemde Juncker ‘een prospectieve pragmaticus die het denkwerk niet schuwt en in een Lange-termijnperspectief meteen aan de slag wil’. Juncker is van oordeel dat de Europese opbouw minder gebaat is met institutionele discussies dan wel met besprekingen ten gronde over de inhoud van het beleid. Hij betreurt daarbij dat gesprekken ten gronde, vooral op sociaal vlak en wat een goed economisch beleid betreft, quasi nooit op de Europese agenda staan. Hij heeft een afkeer van ‘l'art pour l'art institutionnel’. Instellingen moeten nu eenmaal ten dienste staan van het gevoerde beleid.

Laureaat Jean-Claude funcker.

Als het over de toekomst van de Europese Unie gaat, is een van de hoofdbekommernissen van minister-president Juncker Europa in de toekomst regeerbaar te houden.

Het debat over die toekomst moet ten gronde gevoerd worden en zonder overhaasting. Luxemburg stelt drie voorwaarden.

Er dient voorkomen te worden dat het debat tot verdeeldheid leidt.

Men moet realistisch blijven en met de twee voeten op de grond blijven staan. De besprekingen over het einddoel van de Europese constructie mogen er niet toe leiden dat

[p. D13]

de concrete problemen verdoezeld of verwaarloosd worden of dat de verwachtingen die in de top van Nice (die top lag op het moment van de toespraak nog in het verschiet, n.v.d.r.) gesteld worden, teruggeschroefd worden.

‘L'actuel triangle des pouvoirs’ - de Raad, de Commissie en het Europees parlement - moet kritisch geanalyseerd worden. Zo'n onderzoek moet ook aandacht besteden aan het zogeheten ‘democratische deficit van Europa’. Zogeheten, omdat de Luxemburgse minister-president daar niet in gelooft. Luxemburg pleit ervoor dat, in een Europese Unie die herzien wordt, de bevoegdheden en de macht van de Commissie niet beperkt worden ‘maar dat het initiatiefrecht van de bewaakster van de verdragen zou worden uitgebreid’.

(De integrale teksten van alle toespraken verschijnt in het Nederlands en het Frans in de ‘Handelingen van de Beneluxraad’.)