Neerlandia. Jaargang 105

[p. 23]

Taal
Nieuw Fries volkslied
Aardigheidje met dubbele bodem
• Kees Middelhoff

Begin januari werd in Rusland een nieuwe tekst voorgeschreven voor het officiële Russische volkslied: ‘Rusland onze heilige staat’, te zingen op de machtige en meeslepende melodie van het voormalige sovjetvolkslied. De president van de Italiaanse republiek lanceerde tegelijkertijd een actie om de Italianen van noord tot zuid liefde bij te brengen voor het volkslied dat in 1847 werd opgetekend door de 20-jarige dichter-soldaat Goffreio Mameli: ‘Fratelli d'Italië’. De president hoopte daarmee de broze eenheid van het Ianggerekt schiereiland te onderstrepen.

Gedateerde woorden?

In Nederland worden of en toe pogingen gedaan om de historisch geladen tekst van het Wilhelmus te wijzigen in een actueel verstaanbare tekst. Niets nieuws, want in 1814 werd er al een prijsvraag uitgeschreven van gelijke strekking: verstaanbaarheid. Kennelijk leverde de wedstrijd niets op want in 1817 (Verenigd Koninkrijk!) liet de dichter Tollens ‘Neerlands bloed door d'aadren vloeien’ (en nog wel ‘van vreemde smetten vrij’!). Een lied dat - ondanks de afscheiding van België in 1830/39 - het tot 1932 heeft uitgehouden als het officiële Nederlandse volkslied.

In de emoties van de revolutionaire dagen van 1830 schreef Frans van Campenhout de noten voor de Brabançonne onder de tekst van Jennevel-Dechet ‘O heilig land der Vlaandren’ dat ter wille van de lieve vrede met de

Eeltje Hiddes Halbertsma (1797-1858)
foto: FLMD

Noorderburen in 1860 ontdaan werd van zijn anti-Hollandse strekking. Sinds 1973 werd ‘De Vlaamse Leeuw’ het officiële volkslied van Vlaanderen. De tekst, geInspireerd op Consciences gelijknamige standaardwerk, kwam in 1847 op de tafel van de ‘van Broedermin en Taalijver’ getuigende H. van Peene tot stand.

Ik herinner mij uit de jaren vijftig de discussies in Nederland, met name bij de Europese Federalisten, om te komen tot een tekst voor een Europees volkslied. Het werd uiteindelijk geen tekst, maar een soort Europese herkenningsmelodie op de noten van het slotkoor uit Van Beethovens IXe symfonie waarin de suggestie dat ‘alle Menschen Brüder’ worden. Dus wel een melodie, maar geen gedateerde woorden.

Nieuw Fries volkslied

Dezelfde gevoelens moeten ook bij de Friezen gespeeld hebben. Velen van hen konden niet goed overweg met enkele passages uit de originele tekst van hun volkslied: ‘Fries bloed’ en ‘Friese bodem’. De oorlogsgeneratie brengt dit al gauw in verband met een periode waarin ‘Blut and Boden’ als nationalistisch overtrokken uitingen werden aangevoeld.

Het was de politieke partij Gereformeerd Politiek Verbond (GVP) die begin 1995 in haar programma voor de verkiezingen van de Friese Staten pleitte voor het uitschrijven van een prijsvraag voor een andere tekst dan die van de huisarts-dichter Eeltsje Hiddes Halbertsma (1797-1858) die zijn poëtische inval neerschreef op een Duits studentenlied (‘Vom hoh'n Olymp’), dat kennelijk in zijn geheugen gegrift stond van toen hij in Heidelberg studeerde. Dat plan tot herschrijving van het Friese volkslied riep allerlei weerstanden op, met name bij de Fryske Akademy die er de nadruk op legde dat de tekst nu eenmaal was geschre-

[p. 24]

ven in de tijd van de Romantiek, zoals zovele gelijksoortige Europese volksliederen die in die stroming ontstonden^1.. Maar de discussie moet toch niet zijn gesmoord. Toen vorig jaar Friesland een - overigens grandioos geslaagde - reünie organiseerde voor alle Friezen-ver-van-huis (‘om utens’^2.), schreef de Leeuwarder Courant een prijsvraag uit voor een nieuwe tekst van het officiële Friese volkslied. Mag men veronderstellen dat er bij de Friezen zelf ook vraagtekens werden geplaatst bij de inmiddels 125 jaar oude tekst. Niet minder dan een kleine honderd alternatieve teksten werden ingestuurd; 55 voldeden aan een zekere kwaliteit; van die 55 werden er tien ‘genomineerd’. Een jury met o.a. de dirigent Holte Pruiksma en de journalist van de Courant Pieter de Groot koos uiteindelijk een lied uit. Opvallend was dat deze keuze parallel liep met die van het publiek toen eind november ‘It Grouster koer’ de inzendingen ten gehore bracht.

1. ‘De Vlaamse Leeuw’ moet ook ontleend zijn aan de toenmalige Duitse liedcultuur: ‘Sie sollen ihn nicht haben/ den freien Deutschen Rhein!’

2. Zie Neerlandia, nr. 3/2000

Verontrusting

De ‘nieuwe’ teksten spelen vooral in op het landschap van de provincie, op de eigen sfeer van het Friese platteland. Opvallend was ook dat men in de teksten ervan uitging dat ze ook gezongen moeten worden door niet-Friezen die zich in grote getale in ‘andermans Heitelan’ hebben gevestigd en zich Fries zijn gaan voelen. Bekend is dat voornamelijk door de industrialisatie van Friesland vele ‘Hollanders’ daar op leidende plaatsen terecht zijn gekomen.

Maar of de bekroonde tekst ook kans maakt om voortaan gezongen te worden? Behalve door de genoemde honderd inzenders, werd de Leeuwarder Courant ook benaderd door verontruste lezers: ‘Waarom de oorspronkelijke en ingeburgerde tekst veranderen?’ De argumenten waren eerder emotioneel geladen dan rationeel. Met name werd onderstreept dat de komende generaties niet meer door een Duitse bezetting zullen worden gefrustreerd.

De Voetbalclub Heerenveen begint elke wedstrijd met het zingen van het Friese volkslied, ter aanmoediging van de spelers onder wie enkelen een huidskleur hebben die weinig Fries aandoet en op hun torso een ander symbool van Friesland dragen: de zeven ‘pompebledden’. Volgens de overlevering symboliseren die waterleliebladen de zeven vroegere zeelanden langs de kust van Alkmaar tot aan de Weser, het verdedigingsverbond tegen de invallende Noormannen!

In feite was het initiatief van de Leeuwarder Courant niet veel meer dan een aardigheidje, maar - naar bleek - toch wel met een dubbele bodem!

Oorspronkelijke tekst van Eeltsje Hiddes Halbertsma

(1ste, 2de en 4de strofe)

Frysk bloed tsjoch op! wol no ris brûze en siede,
En bûnzje troch ús ieren om!
Flean op! Wy sjonge it béste lân fan d'ierde.
It Fryske lân fol eare en rom.

Twaris: Klink dan en daverje fier yn it rûn

Dyn âlde eare, o Fryske grûn!

Hoe ek fan oermacht, need en see betrutsen,
Oerâlde, leave Fryske grûn,
Nea waard dy fêste, taaie bân ferbrutsen,

Dy't Friezen oan har lân ferbûn.

Twaris: Klink dan en daverje fier yn it rûn

Dyn âlde eare, o Fryske grûn!

Trochloftich folk fan dizze âlde namme,
Wês jimmer op dy âlders great!
Bliuw ivich fan dy grize, hege stamme
In grien, in krêftich bloeiend leat!

Twaris: Klink dan en daverje fier yn it rûn

Dyn âlde eare, o Fryske grûn!

Kom Friezen, kom, lit no jim stimmen klinke
Op 't lân troch foarfaars op it wetter wûn
Dêr't al dy marren yn de sinne blinke
Dér rûnomhinne leit de Fryske grûn.

Twaris: Klink en ivjerklink oant de ein fan de wrâld:

Dit is it lân en syn taal dêr't ik fan hâld.

De Wâlden mei har singels en har bosken,
De lege geaën op it dûnk're fean,
De stive klaai mei ikkers ryk bewoeksen.
Dat alles is ús ta in wenstee jûn.

Twaris: Klink en wjerklink oant de ein fan de wrâld:

Dit is it lân en syn taal dêr't ik fan hâld.

Wy binn' bewoartle yn dit part fan d'ierde.
Foar fielings is de Fryske taal ús tolk.
Wêr't op de wrâld ús paden hinne liede,
It hert bliuwt trou oan 't âlde Fryske folk.

Twaris: Klink en wjerklink oant de ein fan de wrâld: