Neerlandia. Jaargang 104

[p. 4]

Politiek
Hugo Schiltz: Men verdraagt niets meer!
• Guido Logie

Als binnenkort in Antwerpen een nieuw bestuurscollege aantreedt, betekent dat voor schepen (wethouder) van financiën Hugo Schiltz het einde van de ‘mandatenpolitiek’. Schiltz, minister van staat en éminence grise (alhoewel een beetje bijgekleurd) van de democratische Vlaams-nationalistische Volksunie, zet dan een punt achter een lange, rijkgevulde en succesvolle politieke carrière. Schiltz was onder andere in de laatste regering-Martens vice-premier en minister van begroting (1988-1992).

Journalist Rolf Falter schreef ooit dat de historici van de 21e eeuw Schiltz zullen erkennen als ‘de founding father van het autonome Vlaanderen binnen het federale België’. Falter tekende er meteen bij aan ‘dat die niet geringe prestatie hem echter vooral politieke windeieren opgeleverd heeft’.

In 1979 richtte Schiltz de ‘Werkgemeenschap Vlaanderen Morgen’ op. Die gaf het tweemaandelijks ‘cahier Vlaanderen Morgen’ uit. De Werkgemeenschap werd in december 1998 ontbonden. Een extra uitgave van het tijdschrift viel maanden later in de bus van de abonnees: ‘Roskam's mijmeringen’. Het was een verzameling van de veelgelezen columns die al die jaren in ‘Vlaanderen Morgen’ onder het pseudoniem Roskam waren verschenen. De auteur? Hugo Schiltz.

Roskam was het prototype van de ‘brave’ flamingant die intens maar afstandelijk de maatschappelijk-politieke gebeurtenissen in Vlaanderen en België volgde en er zijn meningen over uitstrooide. Al steken er autobiografische elementen in de columns, toch is Roskam Hugo Schiltz niet.

- Roskam vraagt zich in 1992 af: ‘Waar blijven de leiders die het Antwerpse schip in de juiste koers kunnen houden?’ In De Standaard van 10 oktober 2000 zei u: ‘De stad mist waarschijnlijk een sterke hand in het college. Antwerpen heeft geen generaal zoals Oostende.’

U was de voorbije zes jaar schepen van Antwerpen. De verkiezingsuitslag van 8 oktober lijkt erop te wijzen dat het beleid in Antwerpen de jongste zes jaar gefaald heeft. Of is dat een verkeerde conclusie?

Hugo Schiltz: ‘Ik denk dat dat een verkeerde conclusie is. De voorbije zes jaar heeft het bestuurscollege ongetwijfeld een zeer belangrijke koerscorrectie gerealiseerd. Het is wel waar dat dit beleid onvoldoende krachtig gepersonaliseerd is geweest in een chef, een leider, die het charismatisch genoeg naar de bevolking kon overbrengen. Onze burgemeester (Leona Detiège, G.L.) was een waardevol iemand met veel charisma naar de gewone man toe, maar dat was het dan ook. De boodschap die ze uit de werking van het college kon halen en naar de bevolking brengen, is niet overgekomen. Op een paar punten kon het college niet krachtdadig genoeg doorzetten. Het is wel degelijk nodig om op de ingeslagen weg verder te gaan maar met grotere snelheid en grotere krachtdadigheid.’

[p. 5]

- Op welke vlakken werd er niet voldoende krachtdadig opgetreden?

H.S.: ‘Eén: de hervorming van de administratie. Die stuit op grote moeilijkheden. Ze is begonnen en ten dele doorgevoerd maar met te weinig krachtdadigheid en te weinig vernieuwing. Er zijn zoveel hinderpalen - reglementaire en wettelijke en vanuit vakbondshoek - om een oude stadsadministratie om te turnen tot een moderne beleidsvoering. Dat proces is volop bezig en ik hoop dat men ermee doorgaat.

Twee: de politiehervorming is tergend traag verlopen. Die begint nu pas tekenen van resultaat, zichtbaar voor de bevolking, te vertonen. Dat had drie, vier jaar eerder het geval moeten zijn. Ook hier speelden oude politieke weerstanden een rol.

De uitslag van de verkiezingen in Antwerpen is veeleer een uiting van, wat ik vrees een algemene trend in Vlaanderen te zijn: dat in de hoofden van de kiezers - niet alleen de proletarische maar ook die uit de middenklasse - een politiek denkproces aan de gang is dat - helaas, helaas - niet in de goede richting gaat. Antwerpen heeft altijd een signaalfunctie gehad op dat gebied, zowel de groene beweging als het herleven van het normale Vlaams-nationalisme na de oorlog. Nu gebeurt er ook iets waar men zeer grote aandacht aan moet schenken omdat het een mentaal proces is.’

- Toen u als schepen van financiën begon, had de stad enorme schulden. Hoe zijn die geëvolueerd in de voorbije zes jaar?

H.S.: ‘Die zijn in de gunstige zin geëvolueerd. We hebben die schulden ten dele versneld afgebouwd. Door een aantal financiële technieken toe te passen hebben we de last van de overige schulden op de jaarlijkse begroting gevoelig kunnen verminderen: alles samen een twee miljard frank per jaar. We konden gebruik maken van een aantal gunstige omgevingsfactoren: een aanzienlijke daling van de rentevoet op de kapitaalmarkten bijvoorbeeld.’

De late vrucht van het postmodernisme

- Het grote succes van het Vlaams Blok bij de jongste verkiezingen in Antwerpen maar ook op andere plaatsen. Wat is uw diagnose?

H.S.: ‘Ik zei het al: het is een mentaal proces. De oorzaken zitten veel dieper dan wat men doorgaans daarover in de media hoort: het migrantenprobleem, het veiligheidsprobleem... Dat speelt een rol maar fundamenteel is het de late vrucht van het postmodernisme met het verbreken van de verantwoordelijkheidszin voor de gemeenschap, het eigenbelang dat vooropgesteld wordt en de onverdraagzaamheid die om zich heen heeft gegrepen. Die onverdraagzaamheid bedoel ik niet alleen vanuit raciaal oogpunt. Men verdraagt niets meer. In gewone wijken waar de stad veel investeerde in het woonklimaat, om een werkelijk gezinsklimaat te creëren, wel daar verdragen oude mensen niet dat er kinderen op de pleintjes spelen. Iedere hinder die men ondervindt, wordt gekatapulteerd op de overheid. De overheid moet ervoor zorgen dat ieder individu een zo zorgeloos mogelijk en zo aangenaam mogelijk leven in een zo mooi mogelijke omgeving kan slijten. Voor alles wat men op dat vlak moet inleveren omwille van het evenwicht in de samenleving tussen meer begoede en minder begoede mensen, omwille van economische activiteiten of van sociale en culturele mogelijkheden, wijst men de overheid als de schuldige aan.’

- Uit de mond van prof. Luc Huyse noteerde ik gisteren: ‘De kloof tussen de burgers en de politiek is de kloof tussen wat de politiek maar aankan en wat de mensen verwachten dat ze aankan.’ Hetzelfde met andere woorden?

H.S.: ‘Ja. Waarbij de politieke klasse de fout heeft begaan van dat fenomeen niet fundamenteel genoeg te doorgronden. Ze dachten dat het wel weer goed zou komen door wat aan de oppervlakte bezig te zijn. Ze hadden geen discours meer dat op die fundamentele breuk inspeelde. Ze hadden niet de moed om tegen de oppervlakkige rimpelingen van de publieke opinie in te gaan en te zeggen: “Mensen, dat doen we niet, omdat we het niet kunnen of omdat we het niet moeten of omdat het niet zindelijk is wat u vraagt.”’

- Daar iets aan doen is een werk van lange adem.

H.S.: ‘Er is een mentale revolutie nodig. We hebben maatschappij-filosofen nodig die dat de mensen bijbrengen. Mijn klacht, die ik in “Vlaanderen Morgen” herhaaldelijk liet horen, is: het pedagogisch project van ons onderwijs, waarin we ontzaglijke kapitalen investeren, levert individualisten op die geen gemeenschapsproject hebben, tenzij het heel ver ligt, in Oost-Timor of zo.’

Cordon sanitaire: een beetje op zijn Hollands

- Van u is ook de analyse dat alle partijen in Vlaanderen steeds meer naar het centrum zijn opgeschoven waardoor er geen rechtse partijen meer zijn. Rechtse mensen komen dan bij extreem-rechts terecht.

H.S.: ‘Men heeft extreem-rechts een monopolie-positie gegeven. In Vlaanderen dacht iedereen modieus te moeten zijn en met het zogeheten “progressisme” te moeten meedoen. Over progressiviteit bestaan ontzettend veel misver-

[p. 6]

standen. Daardoor is het hele centrum opgeschoven. Men demoniseert of steriliseert de uiterst-rechtse partij, ze steriliseert zichzelf door haar standpunten maar zegt wel een aantal dingen die naar het hart van de mensen gesproken zijn, blijkbaar, zoals u kunt merken. (lacht) Bijgevolg schuift het operationele politieke centrum voortdurend naar links op. Het centrum is derhalve voor een aantal mensen in Vlaanderen al veel te links.

Dat heeft heel nare gevolgen voor het evenwicht in het politiek beleid en voor de verhouding tussen de Vlamingen en de Belgische staat.’

- Het cordon sanitaire. De media hebben dat al jaren losgelaten. De politiek lijkt er, oppervlakkig beschouwd, aan vast te houden. Is dat niet in het voordeel van het Vlaams Blok?

H.S.: ‘Dat is zeker tot nu toe in het voordeel van het Blok. Tot nu toe, zeg ik wel. Als het gehandhaafd kan worden, zal het die partij op lange termijn voor zeer grote problemen stellen: werfkracht, het behouden van begaafde kandidaten. Alleen denk ik dat men dat thema op een veel te onhandige manier gehanteerd heeft. In plaats van daar voortdurend een soort barnumcampagne rond te voeren, had men, een beetje op zijn Hollands, als een kleine nuchtere vaststelling moeten zeggen: “Kijk mensen, met dat programma zijn geen compromissen mogelijk. Sorry, maar het Blok sluit zichzelf uit. Punt, gedaan.” En niet voortdurend met manifesten en manifestaties en dit en dat... Men moet het in mineur spelen, maar wél duidelijk.’

- U zegt nu wel: ook politiek beschouwd moet het cordon sanitaire gehandhaafd blijven.

H.S.: ‘Ja, zolang het Blok geen zwenking maakt. Het is duidelijk dat de racistische en anti-humanistische elementen die in dat programma zitten, eruit moeten. Pas dan kan het Blok in speaking terms met de andere partijen komen.’

- Het Blok staat wel te popelen om aan de macht deel te nemen.

H.S.: ‘In Antwerpen zeker. En ze doen het op een handige manier. Men mag ze niet onderschatten. In het huidige stadium mag men ze geen sprankel macht geven of ze gaan die op een totaal onbeschaamde en gewetenloze manier misbruiken. Ik ben misschien iets te veel beïnvloed door wat ik als knaap en jongeling voor en tijdens de oorlog heb meegemaakt, maar dit is er wel het spiegelbeeld van.’

Modieuze progressiviteit

- Het Blok is zeer divers van samenstelling. Er zit ook een aantal mistevreden flaminganten tussen. Die mensen moet u toch goed kennen. Ze maakten vroeger deel uit van de Volksunie.

H.S.: ‘Ik ken die mensen goed, ja. Tot mijn spijt moet ik zeggen dat een deel van het succes van het Blok bij deze verkiezingen te wijten is aan het feit dat de laatste kernen van het traditionele katholieke flamingantisme - het type van de brave Davidsfondser, van het lid van de Marnixring enzovoort - nu over de Rubicon gestapt zijn. Ze zeggen: “Nu is het genoeg, het liefst hebben we het Vlaams Blok.” Ik heb dat kunnen leren uit de vele contacten die ik in dat midden nog heb. We hebben zeer veel trouwe kiezers hier in Antwerpen in dat milieu gehad. Sommigen zeggen het expliciet, bij anderen merk je het aan de gêne die ze hebben wanneer je hen ontmoet. Ik ga nog wel eens spreken voor de Marnixring als één van de vrienden het vraagt. Waar je vroeger met open armen werd ontvangen, is het nu met gegeneerde hoffelijkheid. De boeien zijn los.’

- Wat is de reden dat die mensen nu overstappen naar het Blok?

H.S.: ‘Een combinatie van twee factoren. Eén. Het feit dat men tijdens de vorige legislatuur merkte dat onze thesis van: laten we eigen Vlaamse instellingen creëren die dan met hun dynamiek de autonomie en het zelfbeschikkingsrecht invullen, niet uitkwam. Dat kwam omdat de CVP (christen-democraten, G.L.) in feite haar geesteskind verloochend heeft en de vorige Vlaamse regering belachelijk gemaakt en geneutraliseerd heeft. Het soort mensen waar we het nu over hebben, krijgt de indruk - en niet ten onrechte - dat de Belgische federale politiek nog altijd zwaar doorweegt en gedomineerd wordt door de PS (Franstalige socialisten, G.L.) en de PRL (Franstalige liberalen, G.L.), en dat omwille van het constitutionele evenwicht. Dat evenwicht moet gevonden worden in de bandbreedte zonder het Vlaams Blok. Een deel van de Vlaamse opinie weegt niet meer op dat evenwicht en dus helt dat evenwicht naar de Franstalige kant over.

Twee. Door de zucht van een aantal partijen om toch niet van conservatisme verdacht te worden, is men op het vlak van een aantal waarde-percepties in Vlaanderen aandacht gaan schenken aan problemen die hier normaal toch met enige discretie en terughoudendheid behandeld worden. Ik denk aan samenlevingscontracten, aan holebi's enzovoort. Ik zeg niet dat het niet de moeite waard is om aan die problemen zindelijke oplossingen te geven. Maar het gewicht dat die zaken in het politieke discours kregen, heeft die mensen toch doen denken gedomineerd te worden door een modieuze progressiviteit die hen niet zint.’

Onafhankelijkheid? Nonsens

- Nog een citaat van Roskam, uit 1988. ‘Opvallend is

[p. 7]

daarbij dat realisaties die men tot voor kort nauwelijks voor mogelijk had gehouden, éénmaal zij binnen bereik komen, als niet meer belangrijk worden weggewuifd en het niet-bereiken van het overige als een nederlaag betiteld.’

Politicus zijn in dit landje lijkt een aartsmoeilijke taak te zijn: wat je ook realiseert, er valt altijd wel te zeuren.

H.S.: ‘Je ziet het vaker in de politiek dat de mensen, van zodra iets verwezenlijkt is, dat als vanzelfsprekend beschouwen en daar geen dankbaarheid voor tonen. De toekomst is belangrijker dan het verleden, ik zal het zo maar uitdrukken. De verwachtingspatronen die je kunt geven zijn belangrijker dan het wijzen op wat je allemaal realiseerde. Op het vlak van de Vlaamse politiek is dat heel acuut. Maar het is een algemeen sociologisch fenomeen, dat geldt ook voor andere beleidsdomeinen.

In de Vlaams-nationale politiek speelt een ander element mee: de misvorming die de flaminganten hebben gekregen door de Vlaamse beweging in haar geheel. Dat is mijn stokpaardje: de Vlaamse beweging heeft nooit respect opgebracht voor de opdracht van de politici om te trachten om te gaan met de macht, en bijgevolg rekening te houden met de macht die ze hebben en de macht die ze niet hebben.’

- Is voor u een onafhankelijk Vlaanderen haalbaar?

H.S.: ‘Dat is de tweede hamvraag in de hele Vlaamse politiek, in de Vlaamse beweging. De Vlaamse beweging heeft altijd gespeeld met een soort fata morgana, alsof ze de macht hadden die ze niet hadden. Om de doodeenvoudige reden dat ze spraken in naam van een volk dat ze helemaal niet vertegenwoordigden, waarvan ze slechts een beperkte, gemotiveerde minderheid vertegenwoordigden. Ze deden alsof Vlaanderen stond te wachten om morgen naar de wapens te grijpen zoals in 1302, terwijl als er één volk is dat niet bereid is naar wapens te grijpen, zelfs niet naar pacifistische om zich te laten gelden, dat wel het Vlaamse is. Het Vlaamse volk is een gedogend volk, in een mate die mij blijft ergeren. Dat is de realiteit en daar maakt men dan abstractie van.

Onafhankelijkheid is in West-Europa een achterhaald begrip, zeker voor de kleine volkeren. Dat is zo'n heilig verklaard begrip maar het is nonsens. Onafhankelijkheid zal er niet meer bestaan, nooit meer, voor kleinere volkeren in West-Europa. We zullen in de Europese Unie opgaan. De hele vraag is alleen op welke manier. Dat men spreekt van zelfbestuur, van autonomie, of van zelfstandigheid tot daaraan toe, maar onafhankelijkheid is een negentiende-eeuws begrip. Het is jammer dat men zich op die termen vastpint. Het Algemeen Nederlands Zangverbond doet dat, en dat is de reden waarom ik er niet meer naartoe ga. Ik vind dat men de mensen misleidt en misvormt. Men druppelt een ketterij in hun hoofden en ze worden op den



duur wederdopers en je kunt er niets meer mee aanvangen.’

- Het komt eropaan onze plaats te zoeken in het steeds sterker wordende Europa?

H.S.: ‘De vraag is: is dat via België of gaan we rechtstreeks naar Europa? Dat zal van de wil van de Vlamingen afhangen. Als morgen een meerderheid zegt: “We gaan rechtstreeks naar Europa en we maken geen Belgische regering meer die dat niet in haar programma opneemt en daarvoor naar Europa toe niet de nodige stappen zet”, ja, dan gebeurt dat ook. We leven in een democratie. Maar een meerderheid van de Vlamingen en een meerderheid van de Vlaamse partijen zegt dat dus niet.’

‘Mijn’ partij: de Volksunie

- Uw partij, de Volksunie, maakt een crisis door. Wat is er precies aan de hand?

H.S.: ‘Het opvallendste wanneer je nu tracht een discussie ten gronde aan te gaan, is dat je merkt dat de tegenstelling conservatief-progressief, of radicaal-nationalistisch of niet, fictief is. Dat is een scherm om de werkelijke agenda niet open op tafel te moeten leggen. De werkelijke agenda is:

[p. 8]

gelooft men al dan niet in de levensvatbaarheid van een partij als de onze. Moeten wij als partij blijven bestaan. Dat is de échte agenda. In plaats van daar rustig, ik zou zeggen een beetje op zijn Nederlands, een intellectuele discussie over te ontwikkelen, worden daar in de slechtste traditie van de Vlaamse beweging ideologische disputen van gemaakt.’

- Uw antwoord is wellicht dat de partij niet moet blijven bestaan, als ze maar haar doelstellingen waargemaakt heeft.

H.S.: ‘Ik moet dat nuanceren. Een partij moet nooit per se blijven bestaan. De allereerste wet is: zij moet resultaat kunnen boeken. Je moet niet aan politiek doen om ten eeuwigen dage op de preekstoel te gaan staan en geen gelovigen te hebben, geen invloed op de habitus van de mensen te hebben. Het is zoals een tirannenmoord. Je moet er niet aan deelnemen als je niet zeker bent dat die slaagt en een gunstig effect zal hebben.

Ik vind het eerbaar dat die vraag naar het voortbestaan gesteld wordt. Aan de andere kant vind ik dat men in Vlaanderen de rol van mijn partij al te gemakkelijk reduceert tot het realiseren van de staatshervorming. De rol van de Volksunie is veel rijker en geschakeerder geweest dan dat. We zijn lange tijd de ideeënleider geweest die de nieuwe thema's in de politiek op de agenda plaatste. We hebben die rol ten dele wat verloren. Dat verdriet me een beetje, het heeft te maken met de intellectuele recrutering van de partij, en ook met het feit dat de staatshervorming gedurende decennia onze beste krachten heeft opgeslorpt.

Naast dat staatshervormende programma zijn er andere thema's. De onderwijspolitiek bijvoorbeeld. Of de positie van het Nederlands als voornaamste intermenselijk communicatiemiddel in onze gemeenschap, als gemeenschaps-vormend element, om dat op een verstandige manier in de globalisering en de internationalisering te behartigen en daar een belangrijke waarde aan toe te kennen. Dat zijn toch zaken die je in andere partijen weinig of niet terugvindt. Ik huiver als ik de SP (de Vlaamse socialisten, G.L.) en zelfs de VLD (de Vlaamse liberalen, G.L.) bezig zie. Men beseft niet dat Europa met het situeren van de verschillende gemeenschappen zal worden geconfronteerd. Dat zijn dingen die verder reiken dan weer wat knutselen aan de Belgische grondwet.

De inhoud van het Vlaams-nationalisme zoals wij die altijd hebben geformuleerd, is veel ruimer en breder dan alleen het puur technisch-staatskundige.’

De Bedevaart

- Nog even terug naar Roskam, die een trouw bezoeker van de IJzerbedevaart blijkt te zijn. De heisa die er onder andere in 1995 en 1996 was, schockeerde Roskam. In 1996 gaat hij zelfs niet ‘op bedevaart’. In zijn reactie heeft hij het over ‘de ongelooflijke doortraptheid van dien Van Hecke en consorten’.

Heeft de hele heisa op de bedevaartweide waar men zich in twee kampen opstelde, u persoonlijk gekwetst?

H.S.: ‘De twist rond de IJzerbedevaart heeft me inderdaad persoonlijk gekwetst omdat ik daar het grijnzende masker van het fascisme, van de nazistische methoden in zag verschijnen zoals ik ze uit eigen ervaring heb leren kennen. Bovendien heb ik met grote aandacht de nazistische auteurs bestudeerd. De handleidingen van Goebbels hoe je de macht verovert bijvoorbeeld. Ik heb de demagogische trucs intens bestudeerd. Ik heb eens de woede van Filip Dewinter op mijn hals gehaald en toen heb ik hem gezegd: “Meneer Dewinter, u verveelt me mateloos want alles wat u zegt en doet, heb ik allang bij Goebbels gelezen. Er is helemaal niets nieuws aan, u bent een epigoon maar lang niet zo begaafd als het oorspronkelijke model.’ Wat mij bijzonder stoorde, was dat dat medegepatroneerd werd door Lieven Van Gerven (oud-voorzitter van het Davidsfonds, G.L.) en consorten. Dat zijn dan universiteitsprofessoren!’

- Frans-Jos Verdoodt heeft op de jongste IJzerbedevaart excuses aangeboden voor de Vlaamse collaboratie. Kan hij spreken namens een groep?

H.S.: ‘Frans-Jos Verdoodt is wel goed geplaatst om te weten tot welke nu niet meer te begrijpen uitersten de collaboratie is gegaan. Natuurlijk, wie vertegenwoordigt wat? Wat Verdoodt heeft gezegd, heb ik twintig jaar geleden al in de partij gezegd. Maar wie ben ik? Mag ik namens hen spreken? Eigenlijk niet. Op mijn zestiende kwam ik in een Belgisch concentratiekamp terecht, per toeval, en na een paar jaar ben ik eruit gekomen. Ik heb in de collaborerende jeugdbeweging gestaan. Ik heb er veel over nagedacht en gelezen en ik ben tot een mening gekomen. Maar als ik die mening uit, vertegenwoordig ik dan iemand? Nee, ik ben niet democratisch gelegitimeerd om te spreken namens.

Maar je kent dat spreken namens. Au nom des cent mille morts... Dat is gemakkelijk, er is er niet één die zijn mond nog kan opendoen.

Je hebt wel het recht om te zeggen: “Kijk, ik heb het beleefd, ik heb geen vooroordelen daarover, maar ik ben na een eerlijke analyse tot het besluit gekomen dat ik in een kamp heb gezeten dat misleid is geworden.” Dat is een mening, een belangrijke mening misschien. Als ik dan die mening kan toetsen aan die van een aantal niet-onbelangrijke mensen die in dezelfde situatie gezeten hebben, ja, dan heeft dat waarde.

Maar niemand zal ooit kunnen spreken in naam van de collaboratie. Je had in de collaboratie al vier, vijf verschillende strekkingen, al dan niet gegroepeerd. Er is nu geen enkel gelegitimeerd verband meer. En moest het bestaan, dan zou ik zeggen: “Let op, oud-strijders-verenigingen zijn zowat het gevaarlijkste wat er in een samenleving bestaat.”

Dat neemt niet weg dat de mening van Verdoodt, zeker als die gedekt wordt door het IJzerbedevaartcomité, voor Vlaanderen en voor de hele Belgische context een belangrijk iets is.’

P.S. Het interview vond plaats nog vóór de Partijraad van de Volksunie de compromistekst over de toekomst en de doelstellingen van de partij goedkeurde.