Neerlandia. Jaargang 104

[p. 16]

Recensie
Onderwijs: een decennium Vlaamse autonomie
• Huib Hinnekint

Bij de uitgeverij Pelckmans verscheen het boek ‘Onderwijs: een decennium Vlaamse autonomie’. Het is de vrucht van een studie uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Beleidscoördinatie Onderwijs onder leiding van de professoren Jef Verhoeven (KUL) en Mark Elchardus (VUB). Georges Monard, secretaris-generaal van het departement Onderwijs, schreef het voorwoord.

Het onderwerp wordt behandeld in negen hoofdstukken. De eerste twee schetsen de context van het onderwijsbeleid: (1) de politiek-institutionele en economische context en (2) het onderwijsbestel. De overige gaan over een aantal grote beleidsopties. Het geheel is beschrijvend van aard en dat is ook de kracht van dit boek. De uitkomsten van heel wat recente onderzoeken zijn erin verwerkt.

In het eerste hoofdstuk wordt in hoofdlijnen een vrij summier beeld gegeven van de evolutie van België naar een federale staat, en van de sociaal-economische context in België en Vlaanderen. Daarnaast wordt er ingegaan op basisprincipes van het onderwijs zoals: de bevoegdheid terzake van de Vlaamse Gemeenschap, algemene principes en doelstellingen van het onderwijs, de leerplicht, de vrijheid van onderwijs, de ‘inrichters’ van onderwijs [=onderwijsorganiserende instanties] en de onderwijsnetten. Een korte voorstelling van de adviesorganen: de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR), de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) en de Vlaamse Hogescholen Raad (VLHORA), rondt het geheel af. De structuur en organisatie van het onderwijs wordt in het tweede hoofdstuk behandeld. Dat gebeurt per onderwijssoort. Het plaatje is zeer volledig op een (zeker voor een vergelijking met Nederland) niet onbelangrijk punt na: de examens van de Centrale Examencommissies. Zij komen even ter sprake waar het gaat over het tweedekansonderwijs. Het ware echter beter geweest ze als een apart punt te behandelen.

De eerste beleidsoptie die wordt besproken, is ‘Het bevorderen en bewaken van de kwaliteit van het onderwijs’.



Hierbij gaat het over het functioneren van de inspectie en de pedagogische begeleiding sedert het decreet van 17 juli 1991, over de Centra voor Leerlingenbegeleiding (voorheen PMS-centra), de nascholing, de kwaliteitsbewaking aan hogescholen en universiteiten en over de lerarenopleiding, hervormd door het decreet van 16 april 1996. Een beetje jammer is het dat aan de evolutie naar het werken met ‘eindtermen’ geen afzonderlijke paragraaf wordt besteed. Het onderwerp komt aan de orde bij de voorstelling van de Dienst voor Onderwijsontwikkeling, waar er wel uitvoerig op wordt ingegaan en waar het essentiële erover wordt gezegd.

Hoofdstuk 4 handelt, per onderwijssoort, over de financiering van het onderwijs. Vlaanderen besteedt in vergelijking met andere OESO-landen een wat ruimer deel van het BRP aan onderwijs. Het is nog steeds zo dat de vrijheid van onderwijs en de opdeling in netten een prijs heeft. Al zijn er de jongste jaren stappen ondernomen om de afstand tussen de netten te verkleinen. Een ander belangrijk beleidspunt was het in toenemende mate verantwoordelijk stellen

[p. 17]

van de onderwijsinstellingen voor de besteding van de financiële middelen.

Dat laatste ging hand in hand met decentralisatie en deregulering. Er werd meer verantwoordelijkheid gelegd bij de onderwijsverstrekkers; de scholen. Dit proces is het verst gevorderd bij het hoger en universitair onderwijs. Maar deze ontwikkeling gaat ook door in het secundair en basisonderwijs. Terzelfder tijd stuurde de overheid aan op een sterkere participatie van alle betrokkenen aan het schoolbestuur. Zo werden schoolbesturen verplicht over een aantal zaken overleg te plegen met de onderwijsgevenden en met de gebruikers van het onderwijs (ouders en de lokale gemeenschap). Een ander beleidspunt was de schaalvergroting en samenwerking tussen scholen. Onder invloed van de keuzevrijheid en het eerder gevoerde beleid waren er, vooral in het secundair onderwijs, te veel onderbevolkte studierichtingen. Dat leidde er in een aantal gevallen toe dat het voortbestaan van bepaalde afdelingen ging primeren op de studiekeuze van de leerlingen.

Tevens werd het voor de scholen steeds moeilijker om een degelijk financieel, materieel en personeelsbeleid te voeren. Het proces van schaalvergroting en van samenwerking tussen scholen moest hier een oplossing voor bieden. Het verloopt echter minder vlot dan de overheid hoopte.

Tegenstrijdigheid

Op het vlak van de differentiatie van het leeraanbod vonden er twee - ogenschijnlijk aan elkaar tegengestelde, maar in wezen elkaar versterkende - bewegingen plaats. Aan de ene kant werd er aangestuurd op een grotere vrijheid van scholen en leerkrachten om het onderwijs te differentiëren. Een steeds diverser wordende instroom van leerlingen verplicht ze daar ook toe. Aan de andere kant werden er einddoelen voor het onderwijs vastgelegd en werd in het secundair onderwijs het aantal studierichtingen beperkt om de keuze doorzichtiger te maken. Modularisering, vooral in het volwassenenonderwijs, maar ook in het secundair en hoger onderwijs moet hetzelfde doel dienen.

Hoofdstuk 8 handelt over de aansluiting onderwijsarbeidsmarkt. Door onder meer de snelle veranderingen in het arbeidsbestel blijft de afstemming problematisch. Een beschrijving van de beroepsbevolking in Vlaanderen en van de bestaande relatie tussen beide sectoren, leidt de bespreking in van de beleidsmaatregelen op dit terrein. Vanuit het onderwijs waren de voornaamste: het aansturen op meer samenwerking tussen de opleidingen en de werkgevers, het opstellen van opleidingsprofielen op basis van beroepsprofielen en het modulair maken van opleidingen. Daarnaast ontstonden er, vooral op het terrein van de volwasseneneducatie, tal van initiatieven vanuit het werkgelegenheidsbeleid. Volgens de auteurs vergen de vele inspanningen op dit gebied enige stroomlijning.

Een ander heikel punt blijft de sociale kansengelijkheid in het onderwijs. Bij wijze van inleiding op de beleidsmaatregelen worden in dit (het laatste) hoofdstuk de ongelijkheid voor en in het onderwijs behandeld. Een hardnekkig fenomeen. De beleidsmaatregelen betroffen: de studietoelagen, zorgverbreding, het non-discriminatiebeleid, de controle op de leerplicht en het spijbelen en aangepast (geïntegreerd?) onderwijs voor gehandicapten. Kenmerkend voor dit beleid is dat het vooral het micro-niveau betrof - de behoeften van de leerbedreigde leerling -, en minder de bronnen van kansenongelijkheid (zoals bijvoorbeeld het scholingsniveau van de ouders). Daarmee is tevens gesteld dat dat laatste wel wat meer aandacht verdient. Toch is het zogeheten onderwijsvoorrangsbeleid vruchtbaar gebleken, al kan er nog wel wat aan worden bijgesteld. Als belangrijk daarbij wordt aangestipt dat het beleid de scholen stimuleert om de leefwereld van hun leerlingen te verkennen en die kennis op een verantwoorde manier te gebruiken. In de lerarenopleiding zou hieraan meer aandacht mogen worden geschonken.

Noten, een bibliografie en een index die het gemakkelijk maakt om dit boek als naslagwerk te hanteren, sluiten deze publicatie af.

Het bovenstaande maakt wel duidelijk dat hier een boek voorligt waarnaar men bij herhaling kan teruggrijpen als men behoefte heeft aan inzicht in het Vlaamse onderwijsbestel en -beleid. Het geeft een voortreffelijk beeld van de huidige toestand en van de evolutie tijdens de jongste jaren. Een blik naar de toekomst had dit beeld nog interessanter kunnen maken. Op een aantal punten bleken beleidsmaatregelen te recent om ze reeds op hun effectiviteit te kunnen beoordelen. Maar dat is eigen aan een dergelijke opzet.

Ook voor Nederlanders die behoefte hebben aan een wat dieper inzicht in het Vlaamse onderwijs, durven wij dit boek aan te bevelen. Het gaat hier echter niet om een vergelijkende studie. Een aantal ontwikkelingen in Vlaanderen en Nederland lopen parallel. De uitwisseling van kennis loopt voortreffelijk. Maar veel is toch verschillend. Wie behoefte heeft aan een verdient inzicht in overeenkomsten en verschillen op een bepaald punt kan zeker baat vinden bij het raadplegen van dit boek. Voorts is even over het muurtje kijken naar hoe de dingen bij de buren lopen, een beproefd middel om wat afstand te nemen van de vanzelfsprekendheden van alledag.

J. Verhoeven en M. Elchardus, Onderwijs: een decennium Vlaamse autonomie, Studie in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling beleidscoördinatie Onderwijs, Kapellen (2000), Uitgeverij Pelckmans, 245 p. ISBN 90 269 2816 2.

Dhr. Hinnekint is voorzitter van de ANV-werkgroep Onderwijs