Neerlandia. Jaargang 104

[p. 27]

Muziek

Robert Heppener, Lucas Vis en het Brabants Orkest (foto: D. Slaman).

Visser-Neerlandiaprijs voor Robert Heppener
Een componist die altijd zichzelf is gebleven
• Connie Harkema

De Visser-Neerlandiaprijs is een waardering voor buitengewone verdiensten ten bate van de gemeenschap op maatschappelijk en/of cultureel terrein. Daarom had de prijs geen betere weg kunnen vinden dan juist naar Robert Heppener. Als buitenbeentje tussen de seriële componisten van deze tijd, heeft Heppener in zijn gehele oeuvre zijn eigen onafhankelijke weg gevolgd. Heppener zegt allergisch voor getallen te zijn, waardoor hij met de seriële stijl niets kon doen. Hij ziet het componeren puur als een uiting van hemzelf. Om die reden is het dat hij uitgerekend deze prijs zo waardeert.

‘De uitreiking van de Visser-Neerlandiaprijs zie ik als een perfecte afsluiting van mijn Limburgse tijd en de samenwerking met het Brabants orkest’, licht Heppener zijn blijdschap toe. ‘Het afgelopen seizoen heeft dat orkest veel concerten met mijn muziek gespeeld. Dat was een geweldig evenement. Ik mocht zelf de programma's samenstellen. Grandioos. Tijdens het laatste concert kreeg ik de prijs uitgereikt door dirigent Lucas Vis. Hij deed dit met de volgende woorden: ‘De muziek van Heppener past binnen de gedachte van Visser; melodieus, maar niet hypermodern werk.’ Daarmee heeft hij mijn werk raak getypeerd. Na afloop van de plechtigheid kreeg ik een enorm applaus van het publiek voor alle gehouden concerten van het afgelopen seizoen. ‘Het was in één woord prachtig en ik heb er dan ook met volle teugen van genoten. Het publiek is het belangrijkst in mijn leven. Wanneer een stuk in première gaat, let ik altijd goed op hoe het publiek reageert. Wanneer dat ademloos luistert, weet ik dat het stuk goed is.’

Straatmuzikant

Robert Heppener werd in 1925 in Amsterdam geboren. Als kind ging hij naar de Montessorischool. ‘Daar heb ik leren dromen en dingen te doen die ik fijn vind. In feite is het componeren daar geboren. Eigenlijk ben ik als straatmuzikant begonnen. Ik liep altijd achter het draaiorgel en de straatorkestjes aan. Bij vrienden van mijn ouders speelde ik die melodietjes met de goede harmonie na op de piano. Toen zei mijn vader: “Die jongen heeft talent. We kopen zelf een piano.” Vanaf dat moment kreeg ik pas les. Feitelijk was ik erfelijk belast: ik ben één van de drie generaties touter musici. Een neef van mij heeft me later klaargestoomd voor het conservatorium.’

Heppener kreeg zijn opleiding aan het Amsterdams Con-

[p. 28]

servatorium en studeerde piano bij Jan Odé en Johan van den Boogert. Daarna volgde hij compositielessen bij Bertus van Lier. Tijdens het conservatorium was de liefde voor straatorgels allang weg - deze irriteren Heppener tegenwoordig zelfs weleens - en had plaats gemaakt voor een hang naar elitaire muziek. ‘Want zo kun je mijn muziek wel noemen. Het is geen populair genre. Daarentegen kan je het wel eens toegankelijk maken voor het volk. Dit gebeurde onder andere bij films van Frans Weisz. Hij legde mij uit wat voor soort muziek ik moest maken bij de beelden die hij had gefilmd. Dat was een ontzettend leuke uitdaging: componeren vanuit een verhaal van de regisseur. Je werkt dan heel gericht. Doen wat een ander van je verwacht, is natuurlijk weer heel iets anders dan dat je blanco kunt beginnen. Meestal gebeurt het componeren buiten je om; je gehoorzaamt aan iets in jezelf. Je laat je inspireren. Dat is ook de verwantschap die ik voel met mr. Visser uit wiens nalatenschap de Visser-Neerlandiaprijs afkomstig is. Het niet toegeven aan de massa, maar zelfbewust zijn en het eigen karakter bewaren. Ik heb immer mijn innerlijke logica gevolgd; mijn eigen ritme en tempo gelopen. Daarvoor wilde ik best de boot missen. Vooral in mijn beginperiode was dat uitzonderlijk en beslist niet altijd gemakkelijk. Desondanks blijkt het een goede beslissing te zijn geweest want ik heb niet voor niets veel prijzen ontvangen, juist omdat ik zo onathankelijk ben geweest.’

Prijzen

In 1969 ontving Heppener de Fontein-Turnhoutprijs en in 1974 de Willem Pijperprijs voor Four songs on poems by Ezra Pound. Deze compositie schreef hij in 1970. Voor Im Gestein ontving hij de Matthijs Vermeulen Prijs en in 1995 werd hem de Johan Wagenaarprijs voor zijn gehele oeuvre uitgereikt. Naast componist was Heppener docent theoretische vakken aan het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam en later ook aan het conservatorium in Maastricht. Nu hij is gestopt met lesgeven, wijdt hij zich volledig aan het componeren. Naast veel filmmuziek componeerde Heppener twee strijkkwartetten, toneelmuziek, orkestwerken en een opera: Een Ziel van Hout.

‘De vocale muziek is zeer belangrijk in mijn werk. De stem is het meest natuurlijke instrument dat er is’, vertelt hij. ‘Hoewel ik zelf helemaal niet kan zingen, weet ik precies hoe het moet. In zekere zin geldt dat ook voor de instrumenten. De expliciete mogelijkheden van elk instrument leer je kennen als componist. Dit, terwijl je ze niet allemaal kunt bespelen.’

Limburg

Na een periode van overspanning koos Heppener in 1982 ervoor om het agressieve Westen -zoals hij het zelf noemt - achter zich te laten. Het Limburgse Vijlen bood hem het lieve en zachte waaraan hij op dat moment zoveel behoefte

De overhandiging van de Visser-Neerlandiaprijs aan Robert Heppener door Lucas Vis (foto: D. Slaman).

had. ‘Ik heb er fijn geleefd, maar op den duur werd het me toch te lief en te zacht. Ik vond het niet eerlijk meer. Zo te leven houd je in een maatschappij als deze niet vol. Immers, als je vooruit wilt komen, sta je altijd op de tenen van een ander. Ik kreeg genoeg van de Limburgse mentaliteit. Mijn vrouw en ik vonden de tijd rijp terug te keren naar de omgeving van Amsterdam waar onze wortels liggen. Het werd Castricum, waar we nog maar net gesetteld zijn. Veel van de verhuisdozen staan nog ingepakt, maar we hebben het nu al enorm naar ons zin. In Vijlen woonden we eveneens prachtig, maar de tuin was een groot stuk land met een boomgaard. Dit werd op den duur te zwaar om te bewerken. Nu zijn we blij dicht bij de zee en de duinen te wonen. Die hebben we in al die jaren echt gemist.’

Inmiddels is Heppener 74 jaar. In de loop der jaren is hij steeds zekerder van zichzelf geworden. Om gezondheidsredenen heeft hij het de afgelopen jaren rustiger moeten aandoen. Momenteel gaat het een stuk beter met hem en als alle verhuisdrukte en een vakantie naar Israël achter de rug zijn, gaat hij beslist weer verder met componeren.

Connie Harkema is free-lance journalist.