Neerlandia. Jaargang 104

[p. 15]

Media
Rondje afbraak
• Gerhard te Winkel

De Nederlandse televisie heeft de afgelopen maanden ineens belangstelling getoond voor België in het algemeen en Vlaanderen in het bijzonder. De IKON ging met ‘Netvla’ op zoek naar de ware aard van de Vlaming en kwam terecht in Wallonië. De Vara voerde Paul Marchal ten tonele als ‘Het Zwarte Schaap’ in het gelijknamige programma. Gerhard te Winkel keek naar de uitzendingen en probeerde te achterhalen welk beeld er van Vlaanderen in Nederland verspreid werd. Dat viel niet mee. De onwetende Nederlandse kijker, en dat zijn er ongetwijfeld velen, zal een bizar beeld van Vlaanderen gekregen hebben. De programmamakers paarden onwetendheid en arrogantie aan clichés en geborneerdheid.

Netvla: bizar toetje van Euro 2000

En toen was daar op de Nederlandse televisie ineens het programma ‘Netvla’ van de IKON. De programmamakers hadden een enorme brainwave gehad. Ze lazen dat Nederland en België samen het EK organiseerden. ‘Dan is het leuk als we iets met Belgen of Vlamingen doen’, riep de hoofdredacteur. Een cameraploeg was gauw gevonden en voor research was geen tijd meer.

Ze wisten niet wat ze gingen doen en toen het programma op de buis kwam, wisten ze het nog niet. Het werd spelevaren in het pierebad met de diepgang van een speelgoed-onderzeeër waarvan de batterijen op zijn. Wat Netvla presteerde was bar en boos en van een lompheid en stompzinnigheid die bijna ongeëvenaard is. Als het Guiness Book of Records nog ooit een programma op wil nemen dat de meeste clichés aan elkaar reeg, dat maakt deze show een goede kans. Netvla ging uit van de veronderstelling dat Nederlanders en Vlamingen van elkaar verschillen. Geen mens zal dat natuurlijk tegenspreken, maar de constatering is ook niet direct een konijn uit de hoge hoed. Zo'n uitgangspunt heeft als nadeel dat je voortdurend Nederlanders en Vlamingen tegenover elkaar moet zetten. Dat leverde bizarre episoden op.

De programmamakers begonnen met de constatering dat Vlamingen volks zijn. Dat lijkt me een open deur, want de Nederlander is volks, en de Duitser is volks, en de Fransman is ook volks. Overal waar volk is tref je volkse mensen aan. Het wordt pas interessant als je uit kunt leggen waarin de volksheid van de Vlaming verschilt van die van de Nederlander. Dat kwam er dus niet uit.

Waals café

Om het volkse Vlaanderen te illustreren gingen de televisie-makers naar een Waals café. De gedachte van de IKON-mensen was kennelijk dat Vlamingen en Walen allemaal Belgen zijn, dus kan er nooit veel verschil tussen die bevolkingsgroepen zijn en dat ze verschillende talen spreken; dat zal toch wel geen verschil maken. De programmamakers wisten dus heel erg weinig van België. Ze presteerden het ook om in kranten te vertellen dat ze expres een geavanceerd Vlaams technologisch bedrijf in de uitzending verwerkt hadden. Ze wilden graag het vooroordeel dat Belgen dom zijn ontzenuwen. Van zoveel lompheid, arrogantie en stompzinnigheid zakt mijn broek dus af.

Laten we nog eens een paar clichés uit het programma bespreken. In de eerste aflevering werd verteld dat Nederlanders zich aan de regels van de overheid houden en Vlamingen graag foezelen en de overheid een hak willen zetten. Misschien is het waar, misschien is het niet waar en wat zegt

Netvla, aan de discussietafel Nederland-Vlaanderen; Frank Fockesteyn (Vl.) en Joke Devynck (Vl.) (foto: Mark de Vilder).

[p. 16]

het verder. Maar onze beeldbuishelden deden net of deze ‘vermeende’ karaktertrek de Vlamingen heel erg aan te rekenen is. In dit verband was het leuk geweest om de vuurwerkramp in Enschede aan te halen. Het zou zo maar kunnen dat het bedrijf aan alle regels voldeed en toch een ramp veroorzaakte. Wat is dan het nut van die regels? De hele sfeer van het programma was dat Nederlanders eigenlijk veel beter dan Vlamingen zijn. Maar een overtuigend bewijs voor die stelling heb ik niet gezien. Het is natuurlijk ook gewoon belachelijk om zo'n houding aan te nemen.

Loopgraven

Het was de Nederlanders toen ze door hun zoeker het Vlaamse landschap afzochten opgevallen, dat er in Vlaanderen begraafplaatsen voor gevallen soldaten uit de Eerste Wereldoorlog zijn. Dat werd het Nederlandse volk als bijzonderheid meegedeeld. Dat is minder vreemd dan het lijkt. Nederlanders weten over het algemeen niets van de Eerste Wereldoorlog, willen er ook niets over weten. Ze hebben geen enkel idee welke impact die oorlog op de rest van de eeuw gehad heeft. In Nederland verdrink je zowat in de documentaires, films, romans, geschiedenisboeken over 1940-1945. Maar de Eerste Wereldoorlog bestaat gewoon niet. Twee jaar geleden werd het einde van de Eerste Wereldoorlog in alle landen herdacht. De Nederlandse televisie heeft daar in het geheel geen aandacht aanbesteed. Het historisch bewustzijn van de Nederlanders is heel slecht ontwikkeld en ons denken soms zeer provinciaal.

Laten we nog één cliché van stal halen. In de derde aflevering werd gezegd dat Nederlanders individualistisch zijn en dat Vlamingen geen eigen identiteit hebben. ‘Wij moeten altijd bij een groep horen en als je er niet bij hoort plegen we zelfmoord’, werd er gezegd. Het lijkt me weer een grove versimpeling en een botte constatering. Trouwens, op het moment dat dit programma uitgezonden werd, liep heel Nederland in oranjekleding en volgde het EK in waas van massahysterie. Hoe bedoelt u dat precies: Nederlanders zijn individualistisch. En zo was het met alle constateringen in het programma. Het was lomp, het was bot, het was stompzinnig, het was onjuist en het sloeg allemaal nergens op. Het is te hopen dat dit programma niet de markt voor jaren verpest heeft. Want over de verhouding tussen Nederland en Vlaanderen valt een prachtig programma te maken, maar dan moet je wel research doen en het onderwerp met respect benaderen.

Het Zwarte Schaap

De formule van ‘Het Zwarte Schaap’ is simpel. Presentator Inge Diepman interviewt een omstreden persoon. Daarna mogen critici, de witte schapen, op de tribune eens haarfijn uitleggen wat er allemaal mis is met de hoofdpersoon. Daarna volgt een discussie of iets wat daarop moet lijken, waarna het programma in een chaos eindigt.

Diepman en haar redactie hebben de show totaal niet in de hand, doen hun research slecht en weten feilloos de hoofden de bijzaken te verwarren. Inge Diepman maakt de indruk dat ze werkelijk niet weet waar ze het over heeft, begrijpt argumenten van de gasten niet en klept genadeloos door over onderwerpen, die totaal niet terzake doen. Een groot nadeel van de show is dat de redactie het onderwerp absoluut niet in een breder perspectief zet, zodat de kijker wel weet dat de gast ‘fout’ zou zijn, maar niet waarom deze persoon dit predikaat verdient.

Een paar weken geleden had Diepman bijvoorbeeld de weduwe Rost-Van Tonningen in de studio. Voor het gemak vergat de redactie te melden dat deze vrouw een huisvriend van Adolf Hitler en een fanatieke antisemiet was en in de Nederlandse fascistische partij NSB de jodenhaat heeft geïnjecteerd.

Aangezien veel Nederlanders deze feiten niet exact kennen, was de discussie ook voor veel Nederlanders moeilijk te volgen. Inge Diepman raakte het spoor al snel volkomen bijster toen de weduwe in abstracte termen maar zeer fanatiek het recht van de nazi's om de joden te vermoorden verdedigde. Diepman begreep de argumenten niet, snapte niet wat de vrouw bedoelde en maakte een paar opmerkingen die kant noch wal raakten.

Als ze van een Nederlands onderwerp al zo'n zootje maken, houd je je hart vast als Diepman en de redactie zich aan een Vlaams onderwerp vergrijpen. Zouden ze kunnen uitleggen wat de Witte Mars is en wat de ‘Nieuwe Politieke Cultuur’ inhoudt? Het was op voorhand nauwelijks een vraag en het antwoord werd al snel duidelijk. Dit zou weer een puinhoop worden.

Paul Marchal is in Nederland bekend als de vader van An die door Marc Dutroux ontvoerd is. Zij is later dood teruggevonden. Verder weet men dat hij boos is over de manier waarop de politie naar vermiste mensen zoekt, maar niet exact waarom. Misschien weet een enkeling nog net dat hij een mislukt politiek avontuur achter de rug heeft.

Politiek avontuur

Wat Marchal met die partij wilde bereiken en waarom hij zijn heil niet bij een bestaande partij zocht, zal de meeste Nederlanders onbekend zijn. Het is dan toch een beetje sneu dat ze het na de uitzending nog steeds niet weten, want de

[p. 17]

hele politieke carrière van Marchal bleef vaag. We hoorden wel dat Marchal geen politicus is en dat zijn hele avontuur een ramp was. Marchal stemde met die constatering graag in.

Hij had nooit de politiek in willen gaan en het was zijn fout dat hij zich liet overhalen, constateerde hij. Nu klinkt dit als een slap excuus, maar mensen uit z'n partij merkten op dat ze een jaar lang op hun knieën gelegen hebben voor Marchal eindelijk toestemde. Hij heeft dus een foute constatering gemaakt; dat kan iedereen overkomen. De mislukte politicus merkte verder op dat zijn partij verkeerde mensen had aangetrokken en dat hij op zijn naïveteit kapot gelopen was. Meer werd er eigenlijk niet gemeld over deze escapades.

Merkwaardig als je bedenkt dat Marchal voor een optreden in de show ‘Het Zwarte Schaap’ in aanmerking kwam omdat hij als politicus volkomen afgefikt is. Als vader van een vermoord meisje was hij geloofwaardig, als politicus viel hij door de mand. Dat was de strekking van het programma. Verder bleek Marchal niet echt een tacticus en iemand die hemel en aarde beweegt als hij in een zaak gelooft.

Veel mensen voerden deze karaktertrekken nu op als reden om Marchal te haten en allerlei verwijten voor de voeten te werpen, die vooral in de persoonlijke sfeer lagen. Maar waarom de man nu ineens minder geliefd is, bleef onduidelijk. Misschien heeft hij grote fouten gemaakt of misschien is hij gewoon uit de mode zoals gesuggereerd werd. Na het zien van de uitzending is het me nog steeds niet duidelijk.

Dansen op het graf

In de uitzending viel op een gegeven moment de term ‘Nieuwe Politieke Cultuur’. Er werd niet uitgelegd wat die kreet inhield en waarom volgens Marchal en zijn medestanders er een nieuwe cultuur in België moest ontstaan. Marchal werd geprezen vanwege zijn inspanningen om het justitiële apparaat te veranderen.

Hij zou veel bereikt hebben, zei oud-minister van Justitie Stefaan Declercq, en waardevolle suggesties gedaan hebben. Opmerkelijk omdat Declercq bij het apparaat hoort dat Marchal bestreed. Ook dit punt werd weer met grote souplesse ondergesneeuwd door triviale zaken.

Want Inge Diepman en haar redactie hadden Hugo Camps opgeduikeld, die Marchal een ranzige man noemde, die danst op het graf van zijn dochter. Paul Marchal barstte in snikken uit en weigerde op deze aantijgingen te antwoorden. De witte schapen begonnen Marchal prompt te verdedigen; ook Declercq.

‘Maar waarom zou Camps dat dan zeggen’, vroeg Diepman vertwijfeld aan de studiogasten, alsof deze controverse ook maar zelfs een beetje interessant was. Het enige juiste antwoord zou waarschijnlijk zijn dat Camps blijkbaar problemen heeft, die hij het beste met een vertrouwensarts zou moeten bespreken. En zo waren we weer van een interessant punt in de persoonlijke vetes terecht gekomen.

Songfestival

Rechtspraak bleek een onderwerp te zijn dat voor Diepman veel te hoog gegrepen is. Met een stalen gezicht vroeg ze aan de critici welke rol Marchal in het proces Dutroux moest spelen. Prompt antwoordde iemand dat hij daar de tol van zijn media-geile optreden zal gaan betalen.

Inge Diepman, presentatrice van het VARA-programma ‘Het Zwarte Schaap’.

‘Marchal is niet meer populair en daarvan zal de verdediging zeker gebruik maken. Het zal door Marchals gedrag moeilijk worden de volkswoede te mobiliseren.’

Inge Diepman knikte tevreden. Dit was een standpunt waarmee ze uit de voeten kon. Dit ging haar bevattingsvermogen nu eens niet te boven. Ze keek zeer verstoord toen journalist Hans Knoop en Paul Marchal opmerkten dat rechtspraak zo niet werkt; ook in België niet. Het is tamelijk bizar om te suggereren dat Dutroux niet schuldig bevonden zou kunnen worden, omdat de vader van een van de slachtoffers niet erg populair is. Bovendien hangt de veroordeling van Dutroux niet af van de volkswoede, maar van de bewijzen. Rechtspraak is heel iets anders dan het Eurovisie-Songfestival, waarbij iedereen mee mag stemmen.

Poster

We weten na de uitzending dat Paul Marchal mensen soms geen hand geeft, omdat hij met z'n gedachten elders is. Verder zijn we uitvoerig voorgelicht over de posters, die ontworpen zijn toen An en Eefje verdwenen. Volgens journalist Hans Knoop had de vader van Eefje ze ontworpen en stond er eerst Eefje en An op en werd dat later An en Eefje. Marchal ontkende dat weer en zo kwam het toch nog tot een meningsverschil.

Als kijker kreeg ik toen vooral het gevoel: Waar gaat dit over? Waarom zou me dit moeten interesseren? Wat zegt dit over Paul Marchal en zijn ‘vermeende’ falen als politicus, media-persoonlijkheid en mens. Helemaal niets. Het toont alleen maar dat de redactie haar werk slecht gedaan heeft. Marchal is een interessante persoon, die medesymbool heeft gestaan voor bepaalde ontwikkelingen in België. Maar als je de show zag, zou je dat er nooit uitgehaald hebben. Dit programma was een gemiste kans; een fout en een absolute schande.