Neerlandia. Jaargang 104

[p. 18]

EK 2000
Druk maakt onafhankelijkheid steeds moeilijker
Sportjournalistiek balanceert boven de afgrond
• Gerhard Te Winkel

Sportjournalisten moeten evenwichtskunstenaars zijn, die op een dun touwtje boven een afgrond kunnen balanceren. Van alle kanten wordt er aan hen getrokken: supporters willen dat hun idool of ploeg in een goed daglicht gesteld wordt, sporters en hun agenten eisen goede publiciteit. Sommige commentatoren vinden dat ze op nationalistische gevoelens in moeten spelen. Iedereen wil horen wat in zijn straatje past. Dus staat de journalistieke onafhankelijkheid onder zware druk. Het zal interessant zijn om de verslaggeving van Euro 2000 op tv te volgen. Dan zal weer blijken dat Nederlanders en Vlamingen op een andere manier naar sport kijken en er andere dingen aan ontlenen.

Tijdens het WK van 1986 mopperde de Vlaamse commentator Rik de Sadeleer dat Enzo Scifo een slechte wedstrijd speelde. Toen Scifo een afgekeurde goal maakte, omdat hij niet nadacht, riep De Sadeleer: ‘Het is toch erg ook.’ Bij de Vlaamse televisie stond de telefoon niet stil. De mensen vonden het inderdaad erg, niet het spel van Scifo, maar het commentaar. Dat moment markeert duidelijk een verandering in de houding tussen publiek en voetbaljournalisten.

Steeds vaker laten de fans weten dat ze het niet eens zijn met de visie van een journalist. Nu is dat op zich niet zo verwonderlijk. De supporters volgen hun club blind en brengen daarvoor grote financiële offers. Zij horen bij de club en mogen dus kritiek hebben. Buitenstaanders moeten hun mond houden en zeggen dat alles fantastisch is. Bijna alle sportjournalisten in Nederland hebben daarom geheime nummers en zorgen dat ze in een stadion als De Kuip niet te lang op de tribune hoeven te zitten.

Veel Nederlandse supporters zijn van mening dat de pers op de hand is van de ‘Jodenclub Ajax’. De ergste vijanden van Amsterdam en Ajax wonen in Rotterdam. Daar is voorzichtigheid geboden. De Amsterdamse journalist van joodse afkomst Frits Barend vertelde onlangs dat hij niet zo graag in De Kuip kwam. Hij wordt door politie naar zijn plaats gebracht. Alle Rotterdammers brengen de Hitler-groet. ‘Toen Feyenoord vorig jaar kampioen kon worden, ben ik niet naar De Kuip gegaan. Ik was bang dat het Feyenoord uiteindelijk niet zou lukken de titel binnen te halen. De woede van de hele tribune zou zich tegen mij gekeerd hebben’, verklaarde Barend. Geen Nederlander denkt dat Barend paranoïde is of overdrijft. Verslaggevers zorgen ook altijd dat zij ruim voor de wedstrijd in Rotterdam zijn en dat hun auto dichtbij de perskamer geparkeerd staat. Op de heenweg hoeven ze dan niet tussen de supporters te lopen. Op de terugweg zitten ze snel in hun ‘veilige’ auto. Supporters bedreigen verslaggevers die commentaar geven ook regelmatig, als ze horen dat er kritiek op hun club is. Dat deze steer rond het stadion de verslaggeving beïnvloedt, is duidelijk. Maar het schijnt er allemaal bij te horen. De meeste journalisten proberen deze druk zoveel mogelijk te negeren.

Persagenten

Sport en met name voetbal is in de greep van het grote geld geraakt. De Nederlandse prof-voetbalclubs gaven in het afgelopen seizoen 300 miljoen euro aan salarissen uit. Dat was absoluut niet genoeg om de internationale top bij te houden. Om een voorbeeld te geven. Bert Konterman, international van Feyenoord, kon aan het begin van dit seizoen naar Real Madrid. Dat ging uiteindelijk niet door. Konterman schikte zich in zijn lot en bedacht dat hij met een maandsalaris van 33.000 euro ook nog niet zo slecht af was. Later verscheen er in het toonaangevende voetbalblad Voetbal International (VI) een lijst waarop de salarissen uit verschillende landen vergeleken werden. De spelers van Real bleken gemiddeld zo'n 300.000 euro per maand te verdienen, met uitschieters naar 450.000 euro. Konterman is daarna maanden uit vorm geweest en vertelde steeds weer dat hij naar Real Madrid wilde. Toch verdiende de verdediger bij Feyenoord aanzienlijk meer dan de minister-president van Nederland.

Del Piero van Juventus zou de bestbetaalde speler ter wereld zijn met 27 miljoen euro per jaar. In dat bedrag zit ook nog het zakcentje dat de spits van zijn sponsors krijgt.

[p. 19]

Deze grote financiële belangen maakt het steeds lastiger voor journalisten om hun werk te doen. Clubs werpen steeds meer drempels op. In de eerste plaats krijgen de spelers media-training. Dat houdt in dat ze leren hun mond te bewegen en klanken uit te stoten zonder dat ze iets zeggen. Niemand mag kritiek op de leiding en zijn collega's naar buiten brengen. Wie dat wel doet, krijgt zware boetes en wordt uitgestoten.

Omdat voetballers zo populair zijn, krijgen ze enorm veel verzoeken voor interviews. De toppers kiezen steeds meer voor hun ‘vrienden’, die dus altijd positief over hen schrijyen. Aanvragen van kritische journalisten worden geweigerd. In Turkije hebben de spelers dat nog handiger opgelost. Daar wordt een groot aantal persvertegenwoordigers betaald door de voetballers. Zo kunnen de sterren zelf helemaal bepalen hoe ze in de krant komen.

Johan Derksen, hoofdredacteur van VI, verzucht regelmatig dat hij zijn werk niet meer leuk vindt. ‘Maar ja, ik moet alimentatie betalen, dus kan ik niet stoppen’, zegt hij er dan altijd bij. Hij ergert zich aan de mediatrainingen, aan de perschefs, die het steeds moeilijker maken voor journalisten om hun werk te doen. Elk interview moet voordat het in de krant komt door de speler, zijn manager, de mediatrainer, de perschef en nog enkele randfiguren gelezen worden. Dan blijft er van het oorspronkelijke verhaal meestal weinig meer over. ‘Een goede voetbaljournalist kruipt bij de spelers in de kont’, verklaarde Derksen onlangs. ‘Maar ik word te oud voor die dingen.’ Hij is overigens gevreesd vanwege zijn scherpe columns in VI, waarin hij regelmatig de Nederlandse voetbalwereld compleet affikt.

In Duitsland zijn de Bundesligaclubs bij de publieke omroep weggegaan omdat zij het voetbal te kritisch volgde. De commerciëlen waren een stuk enthousiaster en praatten de mensen naar het stadion. In Engeland werkte dat precies zo. Ook in België zijn de voetbalbeelden in commerciële handen overgegaan. Nederland kende het experiment Sport7. Met kritische journalistiek had het allemaal niets te maken. Maar de zender had wel de warme sfeer, die voetballers zo behaaglijk vinden. De kijkers haakten echter massaal af. Ze wantrouwden de journalisten.

Slippendrager

Als één ‘journalist’ populair is bij de spelers, is dat wel Harry Vermeegen. Hij maakte vroeger een aardig programma samen met Henk Spaan. Nu is hij alleen verantwoordelijk voor De Regenjas, een verwijzing naar een standaardattribuut uit de uitrusting van een trainer. Vermeegen slijmt op een onuitstaanbare manier met de Nederlandse toppers. Om elke zin van een speler moet hij vreselijk lachen. In kleine toneelstukjes geeft hij de mannen de kans zich te profileren als aardige jongens.

Vermeegen werkt bij Veronica en deze zender had de rechten voor veel oefeninterlands van Oranje opgekocht. De directie bepaalde dat Harry commentaar moest geven. Een zucht van verlichting trok door de rijen van de internationals. Eindelijk een slippendrager als verslaggever.

Nu had Vermeegen de pech dat het Nederlands elftal de éne blamage aan de andere ondergang paarde. Maar dat hinderde het enthousiasme van de commentator nauwelijks. Een bal die het stadion uitvloog, noemde hij een goede kans. ‘Oei, oei, oei, wat een goede actie’, orakelde de man dan. Hij noemde alle spelers voortdurend bij hun voornaam. We moeten de Rus of de Turk of tegen welke ploeg Nederland dan ook maar speelde, verslaan, meldde Vermeegen keer op keer.

Hij speelde in op het chauvinistische gevoel van de Nederlanders en werd genadeloos afgestraft. Door deze opstelling werd hij de eerste Nederlandse tv-verslaggever die vervangen moest worden, omdat het publiek massaal een andere zender op zocht wanneer hij zijn mond opendeed. Overigens mocht verslaggever Eddy Poelman tijdens het WK in Amerika niet langer het Nederlands elftal verslaan, omdat hij tijdens een wedstrijd zei dat Koeman als een oud wijf verdedigde. De spelers wilden de NOS boycotten. Vervelend hoor, die kritische mannen aan de microfoon.

Grootheid van Vlaanderen

In Vlaanderen identificeert men zich veel meet met zijn sporters. Dat is duidelijk af te lezen aan de manier waarop bijvoorbeeld de VRT het wielrennen verslaat. Op momenten dat een Vlaamse renner schittert, slaat men daar graag op de trom van ‘onze jongens’.

Onlangs behaalde Johan Museeuw een schitterende overwinning in Parijs-Roubaix; een wedstrijd waarin hij twee jaar geleden ernstig geblesseerd raakte. De Vlaming kwam na een lange solo alleen bij de meet aan. De meeste Nederlandse wielerliefhebbers kijken bij belangrijke wedstrijden bij voorkeur naar de Vlaamse televisie, omdat die zender fantastische commentatoren hebben. Bij deze gelegenheid gingen de heren Marc en Mark zo chauvinistisch uit de mouwen dat veel Nederlanders spontaan naar de afstandsbediening grepen en een andere zender opzochten.

In Nederland werd er met respect over deze prestatie van Museeuw gesproken. In Vlaanderen begonnen de verslaggevers te roepen dat deze zege de grootheid van Vlaanderen toonde. Als de Nederlandse journalisten Mart Smeets en Jean Nelissen zulke kreten zouden slaken werden ze met zachte hand afgevoerd en daarna door hun collega's toegesproken. Smeets is de enige Nederlandse journalist die het ooit weleens over ‘onze jongens’ heeft, maar spreekt die term met zoveel sarcasme in zijn stem uit, dat iedereen zeker weet dat hij niet de eer van Nederland zal bejubelen. Opvallend is dat wanneer Vlamingen sportieve successen boeken, de journalisten direct die ‘Ollanders’ afzeiken. Tij-

[p. 20]

dens de triomftocht van Museeuw meldden de verslaggevers keer op keer dat de Nederlanders in geen velden of wegen te bekennen waren. In de eerste week van de Olympische Spelen in Atlanta haalden de Belgen medailles en de Hollanders niet. ‘Ze maken de herrie, wij pakken de plakken’, meldden de Vlaamse journalisten tevreden. De Nederlandse volleybalploeg verloor in de voorronde van Italië en werd met sarcastisch commentaar op de Vlaamse televisie het graf ingesproken. Toen Nederland uiteindelijk toch nog goud won, werd dat terloops gemeld.

In de aanloop voor de derby van de Lage Landen is het opvallend dat Vlamingen zich zeer tegen de Nederlanders afzetten. Voor de Hollandse spelers betekent zo'n wedstrijd in wezen niet veel anders dan een wedstrijd tegen zeg Zuid-Korea. Ze gaan ervan uit dat ze wel zullen winnen (en dat viel de laatste tijd tegen) en zijn nauwelijks onder de indruk van het belang van de partij. Voor Nederlanders is het gewoon een potje ballen. De Belgen maakten zowel op het WK van 1994 als van 1998 de indruk dat de partij tegen Nederland de belangrijkste wedstrijd van het toernooi was. De positieve resultaten werden beide keren bejubeld alsof de titel al binnen was. De ploeg vlamde één keer en doofde daarna bliksemsnel uit. Het Vlaamse zelfvertrouwen krijgt blijkbaar een enorme opkikker van zulke resultaten. Het Nederlandse zelfbeeld wordt nauwelijks anders door sportieve voorspoed.

Het komende EK zal een krachtproef worden voor de Vlaamse en Nederlandse sportjournalisten. Van alle kanten wordt er aan hen getrokken, zijn er hemelhoge verwachtingen. Journalisten moeten stevig in hun schoenen staan om hun oren niet te laten hangen naar de supporters, sporters en de commercie.

Het voorzitterschap van EURO 2000 is in handen van Jeu Sprengers (I) en Michel D'Hooghe.