Neerlandia. Jaargang 104

[p. 9]

Volkscultuur
Een interview met Ineke Strouken, directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur
Volkscultuur is eenheid in verscheidenheid
• Margot Bogaards

Ineke Strouken

Sinds de oprichting van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur is directeur Ineke Strouken steeds een drijvende kracht geweest achter het verbeteren van het imago van het fenomeen volkscultuur. Met verscheidene grote projecten, zoals ‘Brieven voor de Toekomst’, wist ze steeds de aandacht van de media op de volkscultuur te vestigen. Als één van de initiators van het Jaar van de Volkscultuur leverde ze een belangrijke bijdrage aan het bundelen van de krachten op het gebied van Volkscultuur. Ineke Strouken is al enkele jaren voorzitter van de ANV-werkgroep Volkscultuur en is op de Algemene Vergadering van 3 juni gekozen als lid van het Hoofdbestuur.

In het dossier van Neerlandia 1999/1, dat gewijd was aan volkscultuur, valt te lezen dat het Jaar van de Volkscultuur als doelstelling had de volkscultuur te promoten als onderdeel van het Nederlandse en Vlaamse cultureel erfgoed en inzicht te geven in de culturele processen en kennis over te dragen over de achtergronden van verschillende cultuuruitingen in Nederland en Vlaanderen. Hoe kijkt u terug op het jaar van de Volkscultuur en zijn volgens u de doelstellingen gehaald?

‘Het Jaar van de Volkscultuur werd uitgeroepen op de Ronde Tafel Conferentie en vlak daarna startte het project Brieven aan de Toekomst. Als ik het voor het zeggen had gehad, zou ik het achteraf misschien wel nog wel een jaartje hebben uitgesteld, want zo'n jaar vergt gewoon ontzettend veel voorbereiding. Toch is het een heel groot succes geweest in Nederland en in België loopt het ook heel goed. Ik ben er wel erg tevreden over. Een van de belangrijkste doelen was om iedereen te laten samenwerken. Het veld is zo ontzettend groot. In Vlaanderen zijn er minstens 2000 tot 3000 instellingen en in Nederland zelfs meer dan 6000, zeker als je alle migrantenorganisaties meetelt. Je hebt natuurlijk te maken met veel verschillende dingen, namelijk volkscultuur, regionale geschiedenis, folklore en volkskunst. Vorig jaar hebben zo'n 3000 instellingen meegedaan en dit jaar ook weer, dus bijna alle instellingen hebben tenminste een activiteit georganiseerd. Omdat instellingen meededen in het kader van het Jaar van de Volkscultuur werden ze zich ook bewuster van het fenomeen volkscultuur. Aan de andere kant vind ik dat het imago van Volkscultuur één frisse tint moet hebben. De term is inmiddels populair in Nederland, maar je moet toch steeds waken voor dat oubollige imago. In Nederland wordt dit idee al minder, maar in Vlaanderen leeft dit vooroordeel nog wel.’

Zijn jongeren ook met Volkscultuur bezig?

‘Ja, toen ik hier net kwam dacht ik, het zijn allemaal ouderen en over vijf jaar zit ik zonder leden, maar dat is helemaal niet zo. Je bereikt jongeren via scholen en televisieprogramma's. Tussen 16 en 28 raak je ze kwijt, maar daarna komen ze wel weer terug, want het ledenaantal stijgt. In Nederland zijn er tussen de 600.000 en 900.000 mensen georganiseerd in verenigingen en clubs die zich met volkscultuur bezig houden. En eigenlijk is iedereen wel geïnteresseerd in zijn eigen cultuur. Het is zo divers. De ene keer zit ik tussen geleerde dames en heren op de universiteit en het volgende moment zit ik in een woonwagenkamp. Dat maakt het werk ook zo leuk.’

Heeft de toenemende belangstelling voor Volkscultuur volgens u te maken met de globalisering?

‘Ja, enerzijds wel maar aan de andere kant heeft het vooral te maken met interesse in wie wij zijn. Dat heeft te maken met het feit dat vroeger gewoonten veel langzamer

[p. 10]

veranderden dan nu. Tegenwoordig verandert de maatschappij veel sneller, dus word je je steeds bewuster van je tradities en waar die tradities vandaan komen. Kennis van je tradities geeft je inzicht in jezelf. Voor de migranten is het zoeken naar tradities een houvast. Dit is vergelijkbaar met Nederlanders die in de jaren 50 naar de Verenigde Staten of Australië emigreerden. Bij hen bestaat (nog steeds) een grote behoefte om zich aan de Nederlandse cultuur vast te klampen en de band met het moederland te behouden, en dan vooral met het Nederland zoals dat in de jaren 50 was. Als je pas in een ander land bent, is het gewoon van levensbelang dat je je bezighoudt met je eigen tradities. De aandacht voor regionale tradities heeft met globalisering te maken, regionale cultuur is een hot item, ook in het toerisme.’

Het NCV en u in het bijzonder zijn erg veel in het nieuws.

‘Ja, wij doen enorm veel aan radio, televisie en kranten. Soms heb ik er even geen zin in om weer te vertellen waar moederdag vandaan komt, maar het is wel heel belangrijk om landelijke informatie te geven en het behoort ook tot onze taken. En nog veel vaker zitten we achter programma's. Dan staan we alleen op de aftiteling, maar hebben we wel meegewerkt aan de inhoud van een programma. Maar het is dan ook een verschrikkelijk leuk en actueel vak. Het is de geschiedenis van het dagelijks leven, toen en nu. En wij vertalen dat meteen naar de gewone mensen. We maken geen mooie wetenschappelijke uitgaves die dan verspreid worden onder 50 of 100 mensen, maar we maken ons onderzoek meteen toegankelijk voor een groot publiek. Doordat we geen auteursrechten op artikelen in Alledaagse Dingen en Traditie hebben, mag iedereen dat overnemen en hebben we een gigantisch verspreidingsgebied.’

Het komende grote evenement dat op stapel staat is Foto-Monument 2000. Hierbij wordt aan alle mensen in Nederland gevraagd om foto's van het gewone leven te maken, om zo het dagelijks leven vast te leggen voor de toekomst. Waar komt dat idee vandaan?

‘Het project is in Brabant bedacht door een kunsteducatieinstelling en wij organiseren het samen met de Stichting Beeldende Amateurkunst. Ik heb nog geprobeerd om Vlaanderen ook bij het project te betrekken, maar dat is niet gelukt, omdat het Vlaams Centrum voor Volkscultuur nog maar heel kort bestaat. Dat is zonde, omdat ik vind dat je voor de bestudering van de Nederlandse volkscultuur het hele gebied moet bekijken en Vlaanderen hoort daar zeker bij, net als Suriname, de Antillen en Zuid-Afrika en de Nederlandse enclaves’.

Zo te horen dezelfde gebieden die het ANV tot zijn werkgebied rekent.

‘Ja, en daarom is het ANV ook zo'n belangrijke partner. Ik steek vrij veel tijd in het ANV. Niet alleen als voorzitter van de werkgroep Volkscultuur, maar ik heb mij ook kandidaat gesteld voor het dagelijks bestuur. Dat zou ik niet doen als ik het ANV niet zo belangrijk zou vinden. In de toekomst wil ik me er sterk voor maken om de werkgroepen meer te laten samenwerken. De werkgroep Volkscultuur heeft bijvoorbeeld heel veel raakvlakken met de werkgroepen Media en Toerisme. Nu werkt elke werkgroep op zich, iedereen is bezig met zijn eigen gebied. Ik wil zo veel mogelijk verbanden krijgen. Het samenwerken is ook heel goed voor het ANV. Het ANV fungeert als de paraplu die zij in feite ook is; het is de bestaande structuur. Het ANV-bestuur en de voorzitters van de werkgroepen zouden als de verbindende factor tussen de verschillende werkgroepen moeten optreden. Naast imagoverbetering is de samenwerking en de nadruk op de gemeenschappelijke noemer belangrijk voor de toekomst. Daarbij moet je natuurlijk nooit vergeten dat je met vrijwilligers werkt. Als directeur van het NCV heb ik heel veel met vrijwilligers te maken; we hebben ongeveer 600 vrijwilligers, verdeeld over 18 kadergroepen en 18 projectwerkgroepen. Zij zijn weliswaar deskundig, maar voor vrijwilligers is deelname aan een werkgroep ook een sociale gebeurtenis. Je gaat niet zeggen bij een vergadering: “jongens, we hebben twee uur de tijd en we gaan meteen beginnen en we hebben dertig punten.” Om de mensen warm te houden voor een organisatie moet je ook aandacht en tijd aan ze besteden. Ze moeten het wel leuk blijven vinden om belangeloos hun tijd en kennis ter beschikking te stellen. Daarom is het bij een organisatie die draait op vrijwilligers ook belangrijk om ruimte en respect te hebben voor het sociale aspect van de organisatie. Dat doet het ANV erg goed.’

Hoe zit u de rol van het ANV in het verspreiden van de Volkscultuur?

‘De doelstelling van het ANV is het bevorderen van de Nederlandse cultuur en taal. En volkscultuur is de cultuur van het dagelijks leven, daar heeft iedereen mee te maken. Ik persoonlijk vind de volkscultuur de belangrijkste cultuur. Ik vind de werkgroep Volkscultuur dan ook een heel belangrijke. Nu het Vlaams Centrum voor Volkscultuur is opgericht, wil ik in de toekomst echt structurele projecten opstarten samen met Vlaanderen, die buiten het gebied gaan. Ik denk dan aan gezamenlijke voorlichting en aan buitenlands beleid, bijvoorbeeld het samenwerken met de Nederlandse instituten in het buitenland. Hierbij het is imago heel belangrijk.’

Wat zijn uw plannen als lid van het Hoofdbestuur?

‘Het belangrijkste uitgangspunt is een goede financiële basis en bovendien moet je een goed personeelsbeleid hebben. Verder is het belangrijk dat je je bewust bent van het imago dat je hebt. Na het samengaan van het ANV en ANC in 1997 is er eigenlijk nooit goed gekeken naar wat

[p. 11]

Ineke Strouken op bezoek bij “Ouwe Jongens”

voor organisatie daaruit ontstaan was. Ik denk dat het zaak is om het opnieuw goed te bekijken. Het ANV moet zich heroriënteren op de eigen identiteit en aan de hand daarvan het imago dat je als organisatie uit wilt dragen, vaststellen en opnieuw neerzetten. De basis is goed. Er zijn goed functionerende werkgroepen en er is Neerlandia. In die werkgroepen sta ik er toch elke keer weer verbaasd over dat het toch maar weer lukt om al die mensen naar Antwerpen te krijgen.

Alleen, de organisatie moet geprofessionaliseerd worden. Dat wil niet zeggen dat er geen professionals in het bureau en het bestuur zitten, maar er moet een goede structuur en een duidelijke profilering komen. En daarbij komen nog de cultuurverschillen tussen Nederland en Vlaanderen. Nederlanders zijn bijvoorbeeld heel erg bezig met uiterlijkheden, alles moet er fantastisch uitzien en in Vlaanderen gaat dat er allemaal wat rustiger aan toe. Een ander verschil is, dat men in Nederland altijd alles meteen wil regelen, Nederlanders zijn stress-hazen. Bijvoorbeeld het jaar voor Volkscultuur werd uitgeroepen en in Nederland moest dat allemaal meteen goed, iedereen stond in de startblokken. In Vlaanderen duurt zo'n proces gewoon langer en dan ineens is het af en voeren ze het heel snel uit. We zijn wel één cultuur, maar er zijn ook verschillen. Ik kan me ook heel goed voorstellen dat ze zich in Vlaanderen wel eens aan Nederlanders ergeren.’

Hoe staat u tegenover sponsoring?

‘Helaas gaat er erg veel tijd zitten in het verwerven van geld. De oplossing voor de toekomst, zowel voor het ANV als voor het NCV is om jezelf als cultureel ondernemer te beschouwen. Dat betekent dat je dus ook echt een ondernemersplan moet schrijven. Op die manier krijg je een goede sterke basis. In Nederland is het gebruikelijk om steeds alles te willen vernieuwen. Maar om een goed bedrijf te zijn, moet je een bepaalde continuïteit hebben. Je moet wel streven naar groeien en je richten op vernieuwing, maar dat moet in een geleidelijke lijn zijn, waarbij je goed aansluit op de ontwikkelingen van een maatschappij. Als organisatie moet je steeds de ontwikkelingen volgen en eigenlijk al voordat de ontwikkelingen er zijn moet je er beleid voor gemaakt hebben. Het is echt heel belangrijk om goed voeling te houden met de maatschappij, zodat je heel snel op de ontwikkelingen kunt inspelen. Als cultureel ondernemer moet je heel duidelijk scheiden wat je wel en wat je niet gesubsidieerd wilt hebben. Je moet je eigen inkomsten veilig stellen. Een deel is afhankelijk van subsidie. Het probleem is daarbij wel, dat als je echt commercieel te werk gaat, je alleen dat maakt wat de mensen willen. Dat is bijvoorbeeld te merken bij het tijdschrift Traditie. Als het aan de mensen zou liggen zouden er geen verhalen over migrantenculturen in het blad staan. Migrantencultuur verkoopt veel minder goed. Mensen zouden het liefste alleen maar leuke, oude tradities in het

[p. 12]

blad zien. Echter, de doelstelling van het NCV is breder dan dat. Het behoort bijvoorbeeld tot de taken van het NCV om ook migrantencultuur te belichten. En die doelstelling is niet te “vermarkten”. Alles waarin je voorloper, trendsetter bent, zou het Rijk moeten betalen, omdat je daar als instelling anders gewoon niet aan toe komt. Daar zou geen aandacht voor zijn als het NCV alleen inspeelt op wat de mensen willen. Een ondernemer kijkt puur naar de markt, maar wij hebben nou eenmaal die doelstelling om voorlichting te geven over de culturele processen en de achtergronden van verschillende cultuuruitingen in Nederland aan een breed publiek bekend te maken.’

Hoe gaat het Nederlands Centrum voor Volkscultuur om met de enorme verscheidenheid aan migrantenculturen?

‘De migranten horen nu in Nederland. Dat is gewoon een feit. Migranten is iets van alle tijden, maar de schaal waarop er nu migranten in Nederland zijn, is wel veel groter dan ooit het geval geweest is. Ik vind dat volkscultuur eenheid in verscheidenheid is, en vanuit die visie werken wij op veel niveaus en veel verschillende culturele achtergronden. Het maakt voor ons als centrum niet uit of we vragen krijgen over regionale cultuur of over migrantenculturen. Je moet wel van steeds meer culturen verstand hebben, omdat de migrantencultuur bij de Nederlandse volkscultuur hoort. Daarom hebben wij ook een enorm netwerk over de hele wereld, dankzij de e-mail, om antwoord op vragen over verschillende culturen te geven. We proberen wel de hoofdlijnen te behouden, want het aantal vragen neemt erg toe en de vragen worden ook moeilijker. Er gaat heel veel tijd in het beantwoorden van vragen zitten en wij proberen zo veel mogelijk door te verwijzen. In de toekomst hopen we door middel van internet aan de vragenbehoefte te voldoen’.

Ziet u het ANV als een organisatie met toekomst?

‘Absoluut, ik vind het ANV erg belangrijk, anders zou ik er niet zoveel tijd in stoppen. Het is heel logisch, dat wanneer een maatschappij verandert, een organisatie met een lange traditie als het ANV soms moeite heeft om dingen te veranderen en dat kost tijd. Ik wil graag meewerken aan het opbouwen van die nieuwe organisatie, of dat nou is als bestuurslid of als voorzitter van de werkgroep Volkscultuur. Voor jongeren en migranten moet je een apart traject opstarten. Goed bedenken hoe je bepaalde doelgroepen wilt aanspreken en ook je achterban mag je niet van je vervreemden. Het Nederlandse cultuur- en taalgebied ziet er nu eenmaal heel anders uit dan vroeger. Het ANV heeft net als het NCV met heel veel culturen te maken. Bij het NCV worden jongeren, migranten, maar bijvoorbeeld ook geestelijk gehandicapten betrokken, omdat zij ook onderdeel zijn van onze cultuur. Cultuur wordt gedragen door alle mensen die in een bepaald gebied wonen en je moet er over nadenken hoe je een bepaalde doelgroep bereikt. Bij elke actie/ activiteit die je onderneemt, moet je bedenken voor welke doelgroep dat bedoeld is, ook al kost dat veel tijd. Een folder die je maakt voor jongeren, moet je bijvoorbeeld heel anders vormgeven met andere kleuren, kleine lettertjes etc. Dat is in feite allemaal een onderdeel van de PR. Misschien moet het ANV zich gewoon wat beter verkopen.’

Tot slot nog een laatste, persoonlijke, vraag. Hoe speelt u het klaar om alle voorzitterschappen, tijdschriften en daarnaast directeur zijn van een bloeiende instelling te combineren. Waar haalt u de tijd vandaan?

‘Keihard werken, een goede secretaris, die goed mijn timemanagement in de gaten houdt, een goed bureau dat efficiënt werkt en waar ik van op aan kan. En verder, ik ben gewoon niet kapot te krijgen. Ik denk weleens “Volgens mij word ik een beetje overspannen”, maar ik word dus nooit overspannen. En dat komt omdat ik het zo leuk vind om te doen en omdat ik er voor sta. Ik kan alles aan, behalve zeurende mensen, dus die probeer ik maar een beetje te ontlopen. Ik probeer overal een positieve sfeer neer te zetten. Al moet ik 's nachts naar de werkgroep Volkscultuur, dat maakt me niet uit, want ik vind het leuk om die mensen te zien. Maar ik heb geen enkele hobby meer; soms heb ik zes vergaderingen tegelijk. Het liefste werk ik makkelijk met mensen, zonder heel veel formaliteit, waarbij je elkaar ook de ruimte geeft, maar ik heb een bloedhekel aan mensen die oeverloos kunnen zeuren en vervolgens niets doen. Mijn werk geeft mij heel veel energie. Ik ga altijd met plezier naar mijn werk en vergaderingen. Effectiviteit vind ik heel belangrijk. Je kunt dit werk doen als je het leuk vindt en als je gelooft in je vak. En het leukste blijft om dingen te maken. Daarom doe ik nog steeds zelf de hoofdredactie van bijvoorbeeld Traditie. Dat zou ik helemaal niet meer moeten doen, maar ik doe het wel, want het geeft me gewoon een kick om dingen te maken. Ik zeg altijd: “Ik ben verliefd op een tijdschrift”. Er is niets zo lekker als een tijdschrift dat van de drukker komt: dan ruikt het zo lekker en ziet het er mooi uit en dat is gewoon heel leuk.’