Neerlandia. Jaargang 104

[p. 28]

Geschiedenis
Rond de Vrede van Münster
Hugo de Schepper levert interessante bijdrage aan de ANV-reeks
• Margot Bogaards

Rond de Vrede van Münster is de titel van het vierde deeltje in de reeks ANV-brochures. Het werk is geschreven door prof. Hugo de Schepper, Hoogleraar Algemene en Nederlandse Geschiedenis aan de K.U. Nijmegen. Hoewel er de afgelopen jaren al veel is geschreven over de Vrede van Münster naar aanleiding van het 350-jarig jubileum, geeft De Schepper met deze uitgave een interessante aanvulling op de literatuur tot nu toe, omdat hij ingaat op de betekenis van de Vrede van Münster voor de verhouding tussen de beide Nederlanden en de ontwikkeling van de beeldvorming van de beide Nederlanden.

In feite bestaat het boekje uit twee afzonderlijke delen, met een inleiding geschreven door Rik Nauwelaerts. Het eerste deel, getiteld De politieke betekenis van de Vrede van Münster voor de Nederlanden, behandelt op beknopte doch zeer duidelijke wijze de gebeurtenissen die in de noordelijke en zuidelijke Nederlanden vooraf gingen aan de Vrede van Münster. Voor iedereen die zijn vaderlandse geschiedenis niet meer helemaal paraat heeft, is dit eerste deel de ideale geheugensteun. Op zeer overzichtelijke manier worden de belangrijkste ontwikkelingen in de Nederlanden besproken. De Schepper laat de Vrede van Münster zien als een definitieve bezegeling van een veranderingsproces dat al tachtig jaar daarvoor was begonnen. De officiële erkenning van de Republiek als soevereine staat in 1648 had al jaren daarvoor heel wat voeten in de aarde gehad. De opstandige Nederlanden, onder aanvoering van Brabant, Holland, Vlaanderen en Zeeland, hadden al voor de Pacificatie van Gent de eerste stappen gezet naar een

[p. 29]

nieuwe staatsorde. De Unie van Atrecht en de daarop volgende Unie van Utrecht in 1579 luidden het begin van een vervreemdingsproces tussen Noord en Zuid in. Vanaf 1588 gingen de opstandige Provinciën zich steeds brutaler en zelfbewuster opstellen.

Nadat Spanje in 1639 en 1640 zijn laatste offensieven tegen de opstandelingen verloren had, was het besef bij Spanje langzaam gegroeid dat de opstandige Provinciën te sterk waren geworden. Dit maakte de weg vrij voor de vredesbesprekingen te Münster, die in 1646 begonnen. In die vredesbesprekingen kregen de opstandige Provinciën vrijwel alles voor elkaar wat zij wilden, inclusief soevereiniteit in godsdienstzaken. De Vrede van Münster betekende het einde van de vijandelijkheden tussen de Republiek en Spanje en verdeelde het gebied volgens willekeurige grenzen in Noord en Zuid. Internationale erkenning van de Republiek maakte het de kersverse staat mogelijk om diplomatieke betrekkingen te onderhouden. Als zelfstandig gebied kon de Republiek uitgroeien tot een grote politieke mogendheid in Europa en zou als voorbeeld voor veel toekomstige politieke systemen dienen. Het Zuiden kreeg geen internationale rechtspersoonlijkheid en bleef van Spanje afhankelijk. Omdat dit gebied een belangrijke uitvalsbasis voor de oorlog tussen Spanje en Frankrijk vormde, kon het zich nauwelijks ontwikkelen op politiek gebied. Daar kwam nog bij dat bij de Vrede van Münster Spanje verscheidene overzeese gebieden aan de Republiek had moeten afstaan. Dit was voor het Noorden zeer gunstig maar betekende een extra klap voor het Zuiden.

Beeldvorming

Het tweede deel behandelt de Nederlandse beeldvorming en zelfbewustzijn voor en na de Vrede van Münster. De identiteitsverandering was een langetermijnproces. De geschiedenis van de landsnaam droeg bij aan de verwarring rond de identiteit. Verschillende namen werden namelijk naast elkaar en door elkaar gebruikt, zoals de Nederlanden, maar ook Belgium en Belgica. Opvallend is, dat de naam Vlaenderen, (of Flandres, Fiandria en Flandres) vooral in het Zuiden van Europa de voorkeur genoot, en een gebied aanduidde dat groter was dan het huidige gebied van Vlaanderen. Ook na de scheuring, veroorzaakt door de Vrede van Münster, bleven de termen Belgium, 't Nederlandt, le(s) Pais Bas en Vlaenderen naast elkaar gebruikt en inwisselbaar, zowel voor het hele gebied als voor de afzonderlijke delen. De naam Olanda werd voor het eerst gebruikt in 1600 in de betekenis van de ‘ketterse’ gebieden, die ‘onder leiding van de provincie Holland rebelleerden tegen God en zijn natuurlijke vorst.’ Nu had de naam Holland dus weer een dubbele betekenis, en sloeg zowel op de provincie als op de Republiek. De naamgeving bleef verwarrend en het aantal namen voor de Nederlanden talrijk. Een van de meer politieke aanduidingen was bijvoorbeeld de ‘ghehoorsame ende ghetrouwe Provincien van Nederland’ versus de ‘bevrijde provintien’. Na de annexatie door Lodewijk XIV werd Nederland verdeeld over drie staten ‘Flandria Hispanica, Gallica et Hollandica’. Deze aanduiding bleef tot eind 18e eeuw gebezigd.

Leo Belgicus

Naast de landsaanduidingen hebben vooral godsdienstige ontwikkelingen een belangrijke rol gespeeld in het vervreemdingsproces tussen Noord en Zuid. De Schepper wijst de antipropaganda en vervloeking door de Spaanse Nederlanden van het protestantisme en daarbij van het politieke democratische systeem aan als een belangrijke reden voor de vervreemding tussen Noord en Zuid. De antipropaganda maakte dat men in het Zuiden het protestantse Holland als rebel en vijand ging beschouwen. De term Hollanders werd synoniem voor verraders van het ‘oude’ Nederland. Anderzijds droeg de enorme stroom (vooral arme) vluchtelingen uit het Zuiden bij tot een negatieve beeldvorming van het Zuiden in de Republiek. De vluchtelingen brachten sterke geloofsovertuigingen mee en vormden zo een stimulans voor het Calvinisme. Langzamerhand vervloog de hoop en ook de wil om beide Nederlanden weer met elkaar te verbinden, te meer daar de godsdienstige verschillen steeds groter werden..Onder vaderland werd niet meer het oude, ongedeelde gebied verstaan, maar de twee afzonderlijke gebieden.

Opvallend is, dat hoewel er van een politieke eenheid geen sprake meer was, het besef van een historisch-culturele achtergrond wel aanwezig bleef. Dit is terug te vinden in bijvoorbeeld de literatuur en de cartografie, waarvan de Leo Belgicus (de Nederlandse Leeuw) het bekendste is.

Het boekje Rond de Vrede van Münster van prof. Hugo de Schepper telt 32 pagina's en is te verkrijgen bij het verbondskantoren in Den Haag en Brussel voor f 12,50 /230 BEF.