Neerlandia. Jaargang 104

[p. 11]

Geschiedenis
Lodewijk de Goede: Geen filiaalchef van Napoleon
• Kees Middelhoff

Terwijl de Zuidelijke Nederlanden reeds in 1795 bij Frankrijk werden ingelijfd, was dit pas in 1810 bij de Noordelijke Nederlanden het geval; met alle gevolgen van dien voor het (verder) uiteengroeien van Noord en Zuid. Aan die inlijving van het noorden ging het ‘Koninkrijk Holland’ (1806-r1810) vooraf. Achteraf van grote positieve betekenis voor Nederland. Het ‘Koninkrijk Holland’ paste geheel in de Europese politiek van keizer Napoléon: rond Frankrijk een aantal Fransgezinde staten vestigen, waarvan de Bonaparte-clan het personeel leverde. In dit kader kreeg ‘Holland’ (maar dan in de brede zin van het woord) in 1806 des keizers broer Louis Napoleon opgedrongen. Waren des keizers broers en aanverwanten elders in Europa duidelijke zetbazen van de keizer, zo niet Napoleons (nog wel lievelings-)broer Louis. Het koninkrijk Holland heeft onder Louis Napoleon een betrekkelijk voorspoedige ontwikkeling doorgemaakt; zo zelfs dat de zoon van de in januari 1795 verjaagde Oranjestadhouder Willem V in 1815 niet als stadhouder maar als koning Willem I kon aantreden. Daarmee kwam er een einde aan de verzameling Noord-Nederlandse gewesten die van 1588 tot 1806 als Republiek (toenmalig unicum in Europa) vermaard werden.

Charles Howard Hodges (1764-1837), Portret van koning Lodewijk Napoleon, Rijksmuseum Amsterdam

Aankweken Nationaal Bewustzijn

Er is in Nederland, zeker tijdens de Tweede Wereldoorlog, wel eens een vergelijking gemaakt tussen het bewind van de zetbaas van de Franse Keizer en die van de Duitse Füh-

[p. 12]

Anne-Louise Girodet-Trioson, Portret van Hortense de Beauharnais, koningin van Holland (1783-1837) foto: Rijksmuseum Amsterdam.

rer in 1940-1945 (Seiss Inquart). De enige overeenkomst tussen beiden is, dat zij kreupel liepen; Louis was eens van zijn paard gevallen; daarmee houdt elke vergelijking op. Het is dan ook min of meer vanzelfsprekend, dat in het Rijksmuseum te Amsterdam een tentoonstelling is georganiseerd ‘om koning Lodewijk te eren, daar hij de aanzet gegeven heeft tot het aanleggen van een verzameling schilderijen enz’, die later is kunnen uitgroeien tot het befaamde Rijksmuseum. Daarnaast legde hij de grondslag voor een koninklijke bibliotheek, op basis van de particuliere verzameling van stadhouder Willem V. Maar er is meer; in de Republiek waren de zeven provinciën in té veel opzichten té autonoom. Lodewijk heeft het als een opdracht gezien om die door particularisme getekende gewesten tot een nationale eenheid om te smeden. In die vier jaren koninkrijk reisde hij dan ook kris-kras door de gewesten; met name Drente en Brabant, die tot generaliteitslanden waren gedegradeerd. In het kader van aan te kweken nationaal bewustzijn stelde de koning een ridderorde in met als doelgericht motto: ‘Doe wel en zie niet om’; hij legde in de grondwet vast, dat het ‘Hollands’ de taal van het koninkrijk zou zijn. Hij wees die Nederlanders terecht, die maar al te graag pronkten met hun meertaligheid, zo gaf hij opdracht tot het aanleggen van een lijst met vreemde bastaardwoorden, met achter elk woord een evenwaardig Nederlands woord; hij nam het initiatief voor wat laten zou worden: het Groot Nederlands Woordenboek. Louis las vooral Nederlandse gedichten, hij was bijzonder geïnteresseerd in de poëzie van Bilderdijk. In dit kader moest het wel vanzelfsprekend zijn dat hij na enige tijd ‘Lodewijk’ tekende waar hij eerst ‘Louis-Napoleon’ signeerde. Lodewijk legde de basis voor de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, hij nam het initiatief voor drooglegging van de Haarlemmermeerpolder en de Bijlmer. Zijn plannen om te komen -teken des tijdstot een polytechnische hogeschool bleven in het voornemen steken. Daarnaast voerde hij één Burgerlijk Wetboek in, met toevoeging van Nederlands gewoonterecht, én het Wetboek van Strafrecht, beide naar Frans model; maar de doodstraf en dwangarbeid kwamen er niet in voor.

Balkon

Het monarchale en centraliserende element wist Lodewijk te onderstrepen door als eerste Amsterdam te verklaren tot hoofdstad van zijn nieuwbakken koninkrijk. Daarbij heeft hij in 1808 de meest monstrueuze constructie bedacht door het zo typisch monument van de burgers der Republiek, het Raadhuis op de Dam, in Amsterdam als koninklijk paleis te rekwireren. In de gaanderijen van dit burgerbouwwerk werden -om tocht te voorkomen- als natuurlijk marmer beschilderde schotten aangebracht. (De verbinding

[p. 13]

met de vertrekken van zijn vrouw Hortense de Beauharnais had de koning dicht laten metselen; zijn huwelijksrelatie was omgekeerd evenredig aan de succesvolle relatie met de Nederlandse bevolking.)

Daarnaast liet hij aan de voorgevel een (nog altijd gedeeltelijk bestaand) balkon aanbrengen, om huldigingen in ontvangst te nemen; een balkon volledig in strijd met de opzet van het gebouw; zeven sluip-door-kruip-door poortjes voor zeven regenten, de een vooral niet belangrijker dan de ander! De door de Vlamingen Quellijn en Rombout Verhulst versierde Vierschaar (rechtbank) liet hij inrichten als hofkapel. Tot hofkapelaan werd o.a. oud-bisschop van Roermond benoemd. Voor de tot dan toe nog altijd als tweederangs-burgers behandelde Nederlandse katholieken heeft Lodewijk bijzondere betekenis gehad. Hij bevorderde dat talrijke voor de Calvinistische eredienst genaaste kerkgebouwen werden teruggegeven aan de roomsen, zeker daar, waar dezen in diverse dorpen en steden in de meerderheid waren; voor de protestantse minderheid diende dan een klein gebedenhuis te worden opgericht als compensatie. Vooral Noord-Brabant heeft hij willen betrekken bij het Nederlandse geheel, het aantal aan pastoors uitgedeelde snuif- en/of tabaksdozen compleet met de letters L.N., is legio. Via de aan zijn bewind voorafgaande Bataafse Republiek genoten Joden dezelfde rechten als alle andere Nederlanders; Lodewijk paste deze gelijkberechtiging daadwerkelijk toe door de benoeming van Joodse Nederlanders op voorname posten.

Lodewijk de Goede

Door zijn populariteit in Nederland kreeg hij al gauw de bijnaam ‘Lodewijk de Goede’; zeker nadat hij in Leiden, na een buskruitontploffing hartje stad, zelf de puinhopen was beklommen om te luisteren naar levenstekenen én bij overstromingsrampen zelf de spade ter hand nam om zakken met zand te vullen. (Het roken uit de lange, voor die tijd zo oer-Hollandse Goudse Pijp heeft hij na korte tijd moeten opgeven, en dat in de dubbele zin van het woord!) Die populariteit was een doorn in het oog van zijn broer de keizer. ‘Een koning moet niet gezien zijn maar gevreesd’. De keizer had, om Engeland te isoleren, het z.g. Continentale Stelsel ingevoerd. Lodewijk moet heimelijk genoten hebben van zijn eigen oogjes-toe politiek. De uitgestrekte strandkust van Nederland leende zich uitstekend voor de aan- en afvaart van de platboom-vaartuigen van de Nederlandse vissers. Die lakse politiek van Lodewijk irriteerde de keizer in Parijs zodanig dat hij zijn broer in Holland menigmaal streng berispte. ‘U bent de enige in Holland die niet weet dat de contacten met Engeland daar even vrij zijn als in vredestijd. Bent U een bondgenoot van Frankrijk of van Engeland?’ reageerde de keizer. En los daarvan: ‘Een koning beveelt en vraagt niemand iets’; ‘Misplaatste menselijkheid’; ‘Het spijt me dat ik U ooit op de troon van Holland heb gezet’. ‘U hebt van het gezag van mijn naam geprofiteerd om onze vijanden behulpzaam te zijn’. Het moet de keizer ook niet ontgaan zijn dat Lodewijks echtgenote Hortense (tevens Napoleons stiefdochter!) zich eens liet ontvallen: ‘Als Engelse schepen een inval zouden plegen op de Hollandse kust, zou ik zo meegaan, desnoods als gevangene’.

Ondankbare broer

‘Uw ondankbaarheid jegens mij is groot; ik dank de hemel dat ik het zonder U ook af kan!’ De keizer bood zijn broer de Spaanse troon aan, Lodewijk weigerde. Hij was, wat hij in 1806 beloofd had, ‘Hollander met de Hollanders geworden’. Dit ofschoon de keizer hem als motto had meegegeven: ‘Voor alles Fransman te zijn!’. Maar Louis wilde perse ‘geen filiaalchef van zijn broer zijn’. Zomer 1810 lijfde Napoleon het hele koninkrijk Holland bij Frankrijk in. Opvallend is dat Lodewijks Hollandse raadgevers de koning negatief geadviseerd hadden om Holland te verdedigen tegen de komst van Franse bezettingstroepen. Maar: ‘Als het Uw wil is, Sire, is het aan mij te gehoorzamen’, reageerde hij als uiteindelijk behorend tot de Bonaparte-clan. Op 10 juli werd La Hollande réunie à l'Empire VI. 's Konings afgang verliep in-tragisch. Vanuit zijn zomerverblijf in Haarlem vertrok hij. Niet door de voordeur, maar langs een achteruitgang. Daar lag een sloot; de plank die erover werd gelegd, bleek een wankele reddingsplank. Met een modderpak verliet de goede Lodewijk zijn waterrijk koninkrijk. Zijn taalleraar, David van Lennep, was de enige die zijn begrafenis in 1846 bijwoonde. ‘Nederland heeft zich voor zijn koning niet hoeven schamen’, tekende hij op. Het had het devies kunnen zijn van de nu aan hem gewijde tentoonstelling.

De tentoonstelling Een Koninklijk Museum, Lodewijk Napoleon en het Rijksmuseum is nog te bezichtigen tot en met 25 juni in het Rijksmuseum in Amsterdam, inl.: 020-6732121.