Neerlandia. Jaargang 101

[p. 7]

Media
Radio Nederland Wereldomroep en het buitenbeeld van Nederland
● Guido Logie

1948- De Scheveningse vissersvloot vaart uit en de Wereldomroep is erbij.

Radio Nederland Wereldomroep (RNWO) bestaat vijftig jaar. Dit jubileum werd op 22 mei jongstleden in het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam gevierd met een eivol congres over het image van Nederland in het buitenland: ‘Buitenbeeld van Nederland’. Het Platform Beeldvorming Nederland had uitgebreid onderzoek verricht naar het belang dat Nederlandse bedrijven en instellingen met belangen op buitenlandse markten hechten aan het imago van Nederland. Eerst werden de resultaten van het onderzoek uitgebreid voorgesteld. Vervolgens waren ze onderwerp van een paneldiscussie. In de loop van de middag defileerde een hele rij eminente sprekers die allemaal een bepaald aspect van het Nederlandse imago belichtten, aan de talrijke aanwezigen voorbij. Imago was veruit het meeste gebruikte woord. Identiteit viel af en toe, plusminus als synoniem van imago, en staatssecretaris Aad Nuis hanteerde vooral beeldmerk. Er werden zeer zinnige dingen gezegd, en vaker hoorde men hetzelfde op een andere manier geformuleerd. Tussendoor kwam ook nog een haastige Prins Bernhard-met-gevolg het eerste exemplaar van het jubileumboekje ophalen.

Het werkje ‘Buitenbeeld van Nederland. Reflection of the Netherlands’ viel overigens wat minnetjes uit om een 50-jarig jubileum te vieren. Klein maar fijn dus. Het bestaat enerzijds uit een aantal zwart-wit foto's van ± 1870 tot heden (van gerenommeerde fotografen wel als bijvoorbeeld Cas Oorthuys en Ed van der Elsken) en anderzijds een reeks uitspraken over Nederland van zeer diverse mensen. Van Johann Wolfgang von Goethe o.a. ‘Men moet Nederlander

[p. 8]

lander zijn om met een tulp te sympathiseren’. Of van iemand met wie de lezers van dit blad vertrouwder zijn, prof. em. Wim Couwenberg. ‘Nederland heeft een ekstercultuur. We nemen allerlei elementen uit andere culturen op en vermengen die tot iets eigens.’ (En wat zei Aad Nuis in zijn toespraak? ‘Ekstercultuur’ als Hollandse identiteit is een andere metafoor die ik eerder heb gebruikt!) Foto's en uitspraken geven tezamen een samenhangend beeld van Nederland, aldus Prins Bernhard in zijn voorwoord.

Radio Nederland Wereldomroep

RNWO - met de niet onaardige slogan ‘Ver weg de beste!’ - maakt radio- en televisieprogramma's en is sedert 1995 actief op Internet. De ‘internationale publieke omroep van Nederland’ zendt dagelijks programma's uit in zes talen: het Nederlands, het Engels, het Spaans, het Indonesisch, het Portugees en het Papiamentu. Daarnaast produceert hij televisieprogramma's voor internationale tv-stations. Zo levert hij een wekelijkse bijdrage met typisch Nederlands nieuws voor CNN World Report. Op meer dan 1300 Internet-pagina's brengt de Wereldomroep in de zes genoemde talen uitgebreide informatie over zijn activiteiten. Internet wordt eveneens ingezet voor ‘real audio’. Zodoende kan de luisteraar de RNWO-programma's op elk gewenst moment beluisteren. Een belangrijke opdracht van de Wereldomroep is het verzorgen van radio- en televisieuitzendingen die een beeld geven van Nederland in Europees perspectief. ‘Wil Nederland een adequate plaats behouden in de internationale gemeenschap, dan moet het zich internationaal presenteren in de belangrijkste wereldtalen’, zo heet het. RNWO brengt eveneens een veelzijdig aanbod van programma's voor Nederlandstalige luisteraars en kijkers in het buitenland. Het is de bedoeling Nederlanders in den vreemde zo objectief en betrouwbaar mogelijk te informeren over het reilen en zeilen in de wereld, maar ook de Nederlandse meningen en standpunten over internationale onderwerpen te vertolken. Voor de buitenlandse luisteraar verzorgt RNWO nieuws-, actualiteiten- en achtergrondprogramma's op politiek, cultureel, maatschappelijk en economisch vlak.



Deze programma's worden uitgezonden via kortegolf, middengolf en satelliet. Daarnaast zenden duizenden lokale radiostations over de hele wereld programma's van de Wereldomroep uit. In Latijns-Amerika bijvoorbeeld zijn er dat meer dan 530. Tezamen zijn ze goed voor zo'n 200 uur Spaanstalig programmamateriaal per dag! Naar het zeggen van mevrouw J.L. Tóth, voorzitter bestuur Stichting Nederland Wereldtentoonstellingen, die het Congres opende, heeft de Wereldomroep zich in zowel Zuid-Amerika als Zuid-Afrika een stevige reputatie als onafhankelijke nieuwsbron opgebouwd. Hij zou er beter bekend staan dan de BBC!

Ook op het vlak van televisie laat men zich niet onbetuigd. Radio Netherlands Television (RNTV) maakt documentaires over alle aspecten van de Nederlandse en Europese samenleving die aan vele buitenlandse tv-stations verkocht worden. En sinds de zomer van 1996 is er ‘Zomer-tv’, televisie-uitzendingen voor Nederlanders in Europa. Ze waren in de maanden juli en augustus te zien vanaf 8 uur 's avonds tot middernacht, en bestonden, behalve uit een informatief programma van de Wereldomroep, uit een selectie van de beste programma's van de Nederlandse publieke omroepen. Het succes was zo groot dat de Tweede Kamer de Wereldomroep en de NOS verzocht een nieuwe internationale televisiezender op te zetten voor Nederlandse kijkers in Europa. De nieuwkomer krijgt voorlopig de naam BVN: het Beste van Nederland. Aad Nuis: ‘We zijn vaak te bescheiden of te relativerend over onze eigen cultuuruitingen. En voor het aanbod van onze Nederlandse publieke omroep geldt dat al helemaal. (...) Wie echter het programma-aanbod van de landen om ons heen beziet, kan constateren dat het Nederlandse publieke televisieaanbod een heel goeie kwaliteit heeft. Het BVN-initiatief past daarom in het uitdragen van een beeld van Nederland’.

Staatssecretaris Nuis loofde de Wereldomroep ook voor de bijzondere rol die hij speelt voor de verspreiding van klassieke en hedendaagse Nederlandse muziek. Nuis zei steeds weer onder de indruk te zijn van de ‘eminente, nog steeds

[p. 9]

Renée Postma interviewt dorpsbewoners temidden van de ruïnes in het voormalig Joegoslavië

groeiende collectie van door de Wereldomroep geproduceerde cd's’.

Onderzoek naar het buitenbeeld

Het Congres begon, zoals gezegd, met de presentatie van de resultaten van het onderzoek dat onder de leiding van het Platform Beeldvorming Nederland (PBN) naar het imago van Nederland in het buitenland werd verricht in de periode 15.11.1996-15.4.1997. Het PBN - een onafhankelijke stichting - is ervan overtuigd dat de beeldvorming van Nederland in het buitenland dringend verbeterd moet worden.

Het onderzoek bestond uit vijf delen:

1.	inventarisatie van imago-onderzoek door de Universiteit van Groningen;
2.	diepte-interviews bij 40 respondenten, verdeeld over acht sectoren, eveneens door de Universiteit van Groningen;
3.	telefonische enquête bij 200 respondenten, ook verdeeld over 8 sectoren;
4.	inventarisatie van informatie over Nederland op Internet;
5.	samenvatting van de delen 1 t.e.m. 4 alsmede conclusies en aanbevelingen van het Platform.

De 8 sectoren waren: 1. cultuur, sport, onderwijs; 2. toerisme; 3. landbouw, siergewassen, voedingsmiddelenindustrie; 4. transport, distributie; 5. natuur, milieu; 6. handel, financiële dienstverlening; 7. wetenschap, techniek, industrie; 8. energie.

De resultaten dan. Inventarisatie van verricht beeldvormingsonderzoek leert dat slechts weinig instanties - 15% - zich ermee bezighielden of houden, en van die 15% wil maar eenvijfde de onderzoeksgegevens ter beschikking stellen van derden. Uit de diepte-interviews bij 39 internationaal opererende bedrijven en instellingen blijkt weinig bezwaar tegen een associatie met Nederland, ook al doen ze daar verder niet veel aan. De meeste ondervraagden vinden het imago van Nederland uit het buitenbeeld positief. Dit geldt ook voor de respondenten die telefonisch benaderd werden. Het merendeel (85%) blijkt meer voor- dan nadelen te halen uit de Nederlandse oorsprong. 61% maakt geen gebruik van specifiek Nederlandse kenmerken, omdat die geen toegevoegde waarde hebben. De informatie die op Internet over Nederland beschikbnaar is, blijkt bijzonder ongestructureerd te zijn. De buitenlandse gebruiker die zinvolle informatie over Nederland zoekt, verliest dus veel tijd.

[p. 10]

Een professionele presentatie van Nederland in het buitenland is gebaat bij een gerichte strategie, is een conclusie van het PNB. Het doet vijf aanbevelingen:

1.	Nederlandse ondernemingen en organisaties moeten meer en regelmatig imago-onderzoek doen;
2.	de Nederlandse overheid moet op korte termijn tot een Nationale Imago Barometer komen;
3.	communicatie-uitin'gen door Nederlandse instanties in het buitenland moeten geïnventariseerd worden, en de effecten ervan op de beeldvorming gemeten;
4.	inventariserend onderzoek naar cultuurverschillen in aanpak en ontvangst van imago;
5.	het ontwikkelen van ‘Holland Net Finders’ voor Internet die vanuit goed vindbare ‘gate pages’ snel doorverbinden naar gezaghebbende sectorbronnen.

Tulpen en Drugs

Het buitenlandse imago van Nederland kwam vrij postief uit het onderzoek naar voor. Het gaf in elk geval geen reden voor de - naar het heette - typisch calvinistische gedachte: ‘we hebben niets, we kunnen niets, we zijn niets’. Geen gezeur of zelfbeklag dus. Nederlanders worden doorgaans beschouwd als betrouwbaar, deskundig, goed georganiseerd en tolerant. Voor het land als geheel vallen zijn handelsgeest, zijn kwaliteit en zijn politieke en economische stabiliteit als positieve kenmerken op. Als negatieve punten worden vooral de Nederlandse bemoeizucht (‘Die Nederlandse vingertjie is bekend in de res van die wêreld’, zei de Zuid-Afrikaanse ambassadeur Carl Niehaus) en het drugsbeleid genoemd. J.C. Blankert, voorzitter Vereniging VNO-NCW, zei in zijn toespraak ‘enige spanning te voelen’ tussen de Nederlandse overtuiging de drugsproblematiek goed en succesvol aan te pakken, en ‘het feit dat we nu jaarlijks ter waarde van 300 miljoen gulden aan soft drugs exporteren’. Voor hem was het alvast duidelijk dat het voor het buitenbeeld alleen maar positief kan zijn als Nederland zijn drugsbeleid bijstuurt, rekening houdend met de aanmerkingen uit het buitenland. ‘Een imago is niet van ons, het gaat óver ons. Het zit in het hoofd van andere mensen. Een imago is geen zorgeloos bezit’, filosofeerde hij, ‘maar het is wel degelijk relevant voor het bedrijfsleven, mijn achterban.’ Hij schetste de evolutie van het buitenlandse imago van Nederland: van blonde mensen in gesteven boezeroenen op klompen tussen de tulpen, naar het ‘moet kunnen-tijdperk’, waarin ‘de overheid regels vaststelt voor het gedogen van wetsovertredingen’. Hij vond het wel nodig om nieuwe componenten aan dat imago toe te voegen. Voor het behoud van de internationale concurrentiekracht is ondernemend Nederland gebaat bij een duidelijke positionering als land van kennis en organisatievermogen.

De Belgische ambassadeur J.F. Willems formuleerde enkele kritische bedenkingen bij de Nederlandse liberale en tolerante politiek. Hij meende dat er in politiek-maatschappelijke zin een zoektocht aan de gang is. De rol van de overheid wordt sterk gereduceerd en dit impliceert dat meer verantwoordelijkheid bij de samenleving gelegd wordt. De burger krijgt meer vrijheid. De klachten over allerhande overlast worden talrijker en klinken luider. Nederland zit vol. Er worden beperkingen ingevoerd voor wie er zich wil komen vestigen. Men komt in Nederland dus ook vaak niet verder dan de eigen norm en het eigenbelang. Derhalve is een grotere bescheidenheid ten aanzien van het buitenland welkom.

Minister van Binnenlandse Zaken H.F. Dijkstal lichtte kort zijn beleid ten aanzien van de buitenlanders toe. De multiculturele samenleving is zowel een bedreiging als een verrijking. Integratie is een tweezijdig proces, het gaat niet vanzelf. Hoe ver kunnen we elkaar tegemoetkomen? De vraag is: hoe gaan we met elkaars godsdienst, met elkaars cultuur om? In ieder geval is de grondwet ononderhandelbaar.

Ook Carl Niehaus, ambassadeur van Zuid-Afrika, en naar eigen zeggen 'n Afrikaanse Boer met Afrikaans als moedertaal, liet vanuit zijn achtergrond en ervaring zijn gedachten gaan over de multiculturele samenleving. Hij stelde: ‘Of 'n mens nou praat van die problematiek van multikulturele samelewings in Nederland of Suid-Afrika, dit kom in die finale instansie daarop neer of 'n mens bereid is om kreatief om te gaan met ons menslike eenheid en verskeidenheid.’

De afsluiting van het Congres was voor staatssecretaris Aad Nuis. ‘De imagoberg heeft een Nuis gebaard,’ zei dagvoorzitter prof. A. van der Meiden. Voor Nuis is Nederland uitkijkpost, trefpunt, overslagplaats voor goederen én ideeën, plek waar lijnen samenkomen. Cultureel gezien betekent dit: vrijheid van geest, woord en gedrag; relatieve tolerantie; egalitaire gezindheid. De grootste opgave voor de nationale cultuurpolitiek in de komende jaren is ‘te zorgen dat de onbevangen en onbedreigde culturele conversatie tussen mensen van verschillende herkomst ook kan worden gevoerd door al diegenen die hier zijn gekomen, niet als tijdelijke gast, maar om te blijven’. Wat de Wereldomroep betreft, is voor de bewindsman het verbreiden van een realistisch beeld van Nederland, vooral in Europa ten behoeve van niet-Nederlanders, een taak met hoge prioriteit.