Neerlandia. Jaargang 100

[p. 30]

Agenda

Annemarie Feilzer over Bomans: ‘Hij was een fabriek, die man!’

Tentoonstelling over het leven en werken van Godfried Bomans

Godfried Bomans stierf op 22 december 1971, amper 58 jaar oud. Er ging toen zoiets als een aardschok door Nederland. De auteur genoot immers grote nationale bekendheid. Zijn debuut De memoires van Pieter Bas was meteen al een schot in de roos geweest. Met ieder nieuw boek groeide het succes. Hij werd Neerlands humoristische auteur bij uitstek. De laatste jaren van zijn leven ging hij televisieprogramma's maken waarmee hij een zeldzame populariteit verwierf. Vooral het programma Bomans in triplo, waarin een vertwijfelde Bomans onbevangen met zijn zus en broer in het klooster over de grote levensvragen ging praten, maakte hem één van de bekendste mediafiguren van het land. Zijn programma Een Hollander ontdekt Vlaanderen vestigde zijn roem tot in de verste uithoeken van Vlaanderen. In de zomer van zijn laatste levensjaar verbleef hij een week alleen op het onbewoonde Waddeneiland Rottumerplaat en vertelde iedere dag in een Vara/Avro-radioprogramma zijn belevenissen aan de natie. Bomans, ziek en eenzaam, toonde zich zeldzaam openhartig. Het achteraf verschenen Dagboek van Rottumerplaat is een aangrijpend document humain.

Na Bomans dood bleef de verkoop van zijn boeken nog enkele jaren op volle toeren draaien maar daarna nam de interesse van het lezerspubliek gevoelig af. Michel van der Plas publiceerde zijn biografie van de jonge Bomans onder de titel Godfried, maar het aangekondigde tweede deel dat Bomans zou heten en het leven van de schrijver vanaf zijn debuut zou behandelen verscheen niet, en zal vermoedelijk nooit verschijnen. Wel rolden deze zomer, zo'n 25 jaar na de dood van Bomans, deel 1 en 2 van zijn verzameld werk van de pers. Harry Mulisch overhandigde de eerste exemplaren op 24 augustus in het Haarlemse Teylers Museum aan dochter Eva Bomans en vervolgens aan Pietsie Verscheure, de weduwe Bomans. Het zevende en laatste deel van dit verzamelwerk, gewoon Werken genoemd, is gepland voor het voorjaar van 1999. De Amsterdamse uitgeverij De Boekerij brengt de boeken op de markt. Dat er voor Bomans nog steeds belangstelling bestaat, bewijst het feit dat de uitgever na amper twee maanden al een bijdruk rond en bijna verkocht heeft.

Het verzameld werk wordt verzorgd door Annemarie Feilzer-De Meijer en dr. Peter van Zonneveld. ‘Annemarie Feilzer kan gelden als Bomanskenner par excellance. Zij heeft zich de afgelopen vijftien jaar vrijwel voltijds beziggehouden met inventariseren, ordenen en rubriceren van het werk van Godfried Bomans,’ luidt het in een perstekst van De Boekerij van 12 maart jl. Nieuwsgierig naar wat iemand beweegt om na zo'n lange tijd met de nalatenschap van een auteur bezig te zijn, gingen we naar haar op zoek en troffen haar aan in haar huis in Gouda waar een niet-gebruikte badkamer gelijkvloers het hele Bomans-archief blijkt te bevatten...

Annemarie Feilzer: ‘Ik heb Bomans niet gekend en nooit ontmoet. Ik was zelfs geen fan van hem. Hij was zo beroemd dat ik dacht: nou hoeft het voor

[p. 31]

Annemarie Feilzer-De Meijer
Foto: Guido Logie

mij niet meer. Ik werkte bij Elsevier als bibliothecaresse en als documentaliste voor de Winkler prins. Op een bepaald moment werd de Vlaamse uitgeefster Angèle Manteau aangetrokken om het literair fonds uit te bouwen. Onmiddellijk na Bomans' begrafenis vroeg ze mij om eens in zijn huis te gaan kijken wat er nog was. Twee maanden ben ik daarmee bezig geweest. Daaruit kwam dan de witte reeks met nagelaten werk uit voort. Met mevrouw Bomans heb ik de laatste jaren een goed contact. Toen Elsevier de Nederlandse letterkunde afstootte, kocht De Boekerij de rechten. Dan stelde zich de vraag op welke manier het werk van Bomans uitgegeven zou worden. We dachten eerst aan een thematische opzet, maar dat bleek geen goed idee.’

Het verzamelen en inventariseren van alles wat Bomans bij elkaar had geschreven bleek een zware klus, die eindeloos veel speurwerk in bibliotheken en archieven vergde. De Boekerij was huiverig om het verzameld werk alleen uit te geven. Er moesten sponsoren gevonden worden. Annemarie Feilzer slaagde erin de zaak in twee jaar rond te krijgen. Er kon dus met de publicatie van Werken begonnen worden. Drie jaar geleden werd neerlandicus dr. Peter van Zonneveld die aan de universiteit van Leiden doceert, erbij gehaald. Hij staat borg voor een wetenschappelijk verantwoorde tekstredactie. Er wordt geprobeerd om zo veel mogelijk uit te gaan van het originele manuscript. Redacteuren van uitgeverijen sprongen soms nonchalant met de basisteksten om en knipten er hele stukken uit als dat voor de bladspiegel beter uit kwam. Annemarie

[p. 32]

Feilzer probeert nu met grote gedrevenheid telkens de ‘oertekst’ te reconstrueren. Ze neemt alle teksten met Peter van Zonneveld door. Van de aanpassingen die uitgevoerd worden, maakt ze ‘verantwoordingslijsten’ op. Evidente fouten worden verbeterd. Inconsequenties binnen één stuk worden weggewerkt. De soms eigenzinnige interpunctie wordt zoveel mogelijk intact gelaten.

‘Het is allemaal niet waar wat wel eens beweerd werd, dat Bomans lui was. Integendeel, hij was een fabriek, die man!’ aldus Feilzer. ‘Hij heeft heel veel gedaan. Alleen al bij Elsevier verschenen er 364 drukken en herdrukken. Bomans kon het ook allemaal niet bijhouden. Onze bedoeling was van zijn verzameld werk een verantwoorde leeseditie te brengen, geen wetenschappelijke uitgave met op iedere pagina een aantal voetnoten. Bomans schreef wel makkelijk, maar hij was geen broodschrijver in de negatieve zin van het woord. Hij kon niet vaak nee zeggen. Maar wie schrijft niet voor de reclame als het goed betaalt? Ik kan u zo een lijst geven van bekende auteurs.’

Annemarie Feilzer kent Godfried Bomans na al die jaren van zorgvuldige omgang met zijn geschriften aardig goed. Mevrouw Bomans zegt zelfs soms beter dan zijzelf. ‘Het is misschien wel verstandig dat ik hem niet gekend heb,’ zegt Annemarie Feilzer lachend. ‘Hij was zeker eigenwijs en dat ben ik ook. Ik denk dat hij als mens moeilijk was. Ik heb diepe bewondering voor zijn veelzijdigheid en voor de prachtige taal die hij hanteerde. Er zijn mensen die beweren dat hij geen échte auteur was. Voor mij behoort hij zonder twijfel tot de letterkunde. Hij heeft ook heel wat auteurs geïnspireerd, zoals Jeroen Brouwers, Maarten 't Hart en Peter van Zonneveld.’

In het boekenkabinet van het Haarlemse Teylersmuseum werd naar aanleiding van het verschijnen van het verzameld werk een kleine maar boeiende expositie rond Bomans ingericht aan de hand van voornamelijk manuscripten en typoscripten, al zijn er ook foto's en andere documenten te zien. Bomans schreef nogal wat van zijn werk in dunne schriftjes. Merkwaardig is wel dat hij de bladen vaak losscheurde. De auteur versierde zijn handschriften graag met droedels. Dat varieerde van het eindeloos herhalen van zijn handtekening tot portretjes van onder andere Hitler. Hij hield ook plakboeken bij met krantenknipsels waarin over hem geschreven werd. De expositie brengt niet alleen het leven van de schrijver summier in beeld, maar ze geeft ook een idee van de vele facetten van zijn schrijverschap en persoonlijkheid: de auteur, de acteur, de journalist, de causeur, de genootschapsmens, de radioen televisiemaker, de speler, enzovoort. De tentoonstelling De veelzijdige Godfried Bomans, samengesteld door Marijke Besselink in samenwerking met Annemarie Feilzer, is vanaf 23 november 1996 t/m 19 januari 1997 twee maanden lang in Gouda in het museum Het Catharina Gasthuis, Oosthaven 10, te bezichtigen. [Maandag t/m vrijdag 10-17 uur; zon- een feestdagen 12-17 uur. 1e kerstdag en nieuwjaarsdag gesloten. Inlichtingen [phone]]

Guido Logie