Neerlandia. Jaargang 100

[p. 24]

Cultuur
Van Vlaming tot Wereldburger
Een gesprek met Ulrich Libbrecht, de auteur van Geen muren rond culturen
Mark Matthijs Kattenberg

Terwijl in Nederland steeds meer belangstelling ontstaat voor het ‘nationale’ lijkt er in Vlaanderen een omgekeerde ontwikkeling gaande te zijn. Nu de Vlaamse Beweging haar meeste doelen heeft bereikt beginnen sommigen hun blik naar buiten te werpen. Naar aanleiding van zijn laatste boek Geen muren rond culturen, zocht ik Professor Libbrecht op in Wilrijk waar hij, inmiddels met emiritaat, les geeft aan de door hemzelf opgerichte School voor Comparatieve Filosofie.

‘Ich Lebe mein Leben in wachsenden Ringen,
die sich über die Dinge ziehn.
Ich werde den letzten viellecht nicht
volbringen,
aber versuchen will ich ihn.’
(R.M. Rilke)

Professor Libbrecht, in uw boek schrijft u dat het uw streven is een wereldburger te worden zonder daarbij echter de banden met uw eigen streek en werelddeel los te snijden. Laat ik daarom bij het begin beginnen en vragen naar uw achtergrond?

‘Ik kom uit een betrekkelijk eenvoudig milieu, van mijn vaders kant kleine middenstanders, van mijn moederskant boeren. Mijn grootvader kon nog niet lezen en schrijven.’

Verklaart dit uw vroegere flamingantisme?

‘Flamingant ben ik nooit geweest. In de zin dat ik nooit echt actief ben geweest in de Vlaamse Beweging. Bovendien klinkt het te nationalistisch, te agressief. Oorspronkelijk betekent nationalisme “liefde voor het vaderland”, maar door de wereldoorlogen heeft het een betekenisverandering ondergaan. Ik ben echter wel altijd Vlaamsvoelend geweest. U moet niet vergeten, toen ik in dienst zat spraken de officieren voor het grootste deel nog Frans. Mijn leraren aan de Universiteit van Gent waren allemaal nog in het Frans opgeleid. Dit alles



had een grote invloed op mij.’

Om even in te spelen op de actualiteit, wat vindt u van hetgeen er momenteel gebeurt in België?

‘Een verrot landje...’

Wat is hier naar uw mening de oorzaak van?

België heeft geen duidelijke culturele identiteit. Er zijn drie grote tegenstellingen - katholiek-niet-katholiek, links-rechts, Waals-Vlaams - die volledig door elkaar heen spelen. Hierdoor is een zeer troebele situatie ontstaan die corruptie in de hand werkt.’

Is dit misschien het einde van België en zou u dit toejuichen?

‘Nee. België had nooit moeten bestaan, dat voorop, maar een revolutie hoeft voor mij niet meer. De Vlaamse Beweging heeft al haar doelen bereikt. Bovendien, Walen en Vlamingen kunnen prima met elkaar opschieten in het dagelijkse leven. Ikzelf kom van de taalgrens en heb nog nooit problemen gehad. In het buitenland bestaat vaak het beeld van de taalgrens als een soort oorlogszone, maar dat is absolute onzin.’

Kun je misschien zeggen dat België de mensen onverschillig laat?

‘Ja inderdaad. Alleen met voetbalwedstrijden is er nog sprake van een nationaal gevoel, of als er een vorst overlijdt. Niemand zal echter voor België sneuvelen.’

Eind jaren '60 kwam u in Nederland terecht (om te promoveren). Was dit wellicht om Vlaanderen te ontvluchten?

‘Nee, de aanleiding om naar Nederland te komen was zeer praktisch: Leiden, samen met Parijs, had de meest gerenommeerde sinologische faculteit. Het bood beroepsmatig gewoon de beste vooruitzichten. Door naar Nederland te komen ben ik

[p. 25]

echter wel in dieper contact gekomen met de Nederlandse cultuur. In Vlaanderen heerste toch nog lange tijd het parochialisme van Gezelle. Ik ben een Vlaamse Nederlander geworden. En nog later een Vlaams-Nederlandse West-Europeaan. Om mezelf reeds een wereldburger te noemen zou te ver gaan. Van de islamitische cultuur weet ik bijna niets. Daar heb ik misschien zeven boeken over gelezen.’

Hoe bent u er eigenlijk toe gekomen om Sinologie te gaan studeren? Vanwaar uw belangstelling voor cultuur?

‘Ik ben begonnen als leraar wiskunde. Terwijl ik nog lesgaf ontstond mijn interesse voor filosofie en ben ik gaan studeren (in Gent), eerst een beetje Sanskriet, later Chinees. Kennis van andere culturen is zeer wezenlijk. Geen enkele cultuur kan op zichzelf staan. Door zich af te sluiten naar buiten zal hij uiteindelijk afsterven. Alleen door open te staan voor andere beschavingen kunnen we overleven.’

Zou je in het licht van het bovenstaande kunnen zeggen dat nationale staten een gepasseerd station zijn?

‘Ja, er zal een verenigd Europa komen, hoe dan ook. Maar dit moet dan wel een Europa van de volkeren, van de culturen zijn. Culturele verscheidenheid geeft rijkdom aan het leven. Europa mag geen centraal geleide staat worden naar Frans voorbeeld. Kijk wat daar de Bretoenen, Vlamingen en Elzassers is aangedaan. Elke cultuur, taal is uniek en moet naar mijn mening dan ook rechten krijgen. Wat Nederland overigens in dit verband doet, vind ik niet goed. Ze probeert de kleinste van de grootste te zijn, terwijl ze zich zou moeten inzetten voor iedereen.’

In uw boek waarschuwt u nog voor een ander gevaar dat dreigt, Flanders Technology. Wat bedoelt u hiermee?

‘Door de mensen hun identiteit te ontnemen zal Europa steeds verder afdrijven in de richting van een economie naar Amerikaanse stijl. Wanneer je naar Vlaanderen kijkt zie je dat het culturele steeds meer wordt verdrongen door het economische. Zaken die geen onmiddellijk gewin opleveren doen er tegenwoordig niet meer toe. Hierdoor dreigt Vlaanderen, Europa, in een soort industrieterrein te veranderen. Kijk maar naar de ruimtelijke ordening: wanorde eerste klas. Nederland doet het op dat gebied overigens een stuk beter. Waarom moeten we proberen rijk te worden als we al rijk genoeg zijn? Kijk naar de situatie waar mijn grootouders in leefden, een wereld van verschil. Een zaak van veel grotere prioriteit nu is het om de vreselijke armoede in de wereld te bestrijden en de milieuvernietiging tegen te gaan.’

Hoe zou u dit willen bewerkstelligen. Er spelen natuurlijk enorme belangen?

‘Wat nodig is, is een filosofische heroriëntatie. Veel mensen, ook intellectuelen, zijn als kikkers die onder in een pot zitten (oud Chinees spreekwoord van Tsjwang-tse). Door het caleidoscopische effect dat hierbij optreedt lijkt het alsof het andere culturen aan ontwikkeling ontbreekt. We gaan, om maar een voorbeeld te noemen, maar al te gemakkelijk voorbij aan het feit dat de Chinese cultuur al drieduizend jaar geleden een geschreven cultuur kent, de boekdrukkunst ontdekt heeft, enz. Dit is een vorm van neo-kolonialisme, maar dan op geestelijk vlak. We ontzeggen andere culturen hiermee een eigen waarde, terwijl het contact met het Westen juist vaak voor ontwrichting gezorgd heeft.’

Is het vormen van een nieuwe wereldfilosofie (gedragen door intellectuelen) niet wat onrealistisch? De Romeinen brachten hun beschaving immers met het zwaard.

‘Jonge mensen van tegenwoordig denken een dag over een probleem na en geven het dan meteen op omdat het “onrealistisch” is. Hoewel ik toegeef dat mijn ideeën utopisch zijn, zijn er tal van voorbeelden waar ik me aan kan optrekken. Kijk maar eens naar de Vlaamse Beweging, die is ook begonnen als een kleine groep mannen die zich tegen alles in zijn blijven inzetten voor hun ideaal. Het zal echter een zaak van enkele generaties zijn voordat we echt verder zijn. Ikzelf zal dat niet meer meemaken.’

Wat ik ook bedoel is, hoe wilt u het concreet aanpakken?

‘Zoals u misschien al wist heb ik een aantal jaren terug (1989) de School voor Comparatieve Filosofie opgericht. Het hele jaar door geven we lezingen waar steevast meer dan honderd mensen op afkomen, Dat lijkt misschien niet veel, maar het is een begin. Bovendien is absolute onafhankelijkheid gewaarborgd. De school ontvangt geen enkele vorm van staatssubsidie.’