Neerlandia. Jaargang 100

[p. 20]

Lezersbrieven
Megalomane dagdroom

In Neerlandia van februari jongstleden wordt een vraaggesprek van de redactie met Frits Bolkestein weergegeven over buitenlands cultuurbeleid. Dit naar aanleiding van een debat over dat onderwerp tussen de ‘paarse’ fractieleden dat oktober vorig jaar door de Boekmanstichting was georganiseerd. In het interview herhaalt de VVD-leider de hoofdlijnen van het standpunt dat hij in dat debat had ingenomen, inclusief zijn expliciete afwijzing van mijn opvatting over wat buitenlands cultureel beleid dient in te houden. Hij noemde dit toen ‘holistisch’ en daardoor niet effectief. Zijn interventie verscheen ook op de Forum-pagina van De Volkskrant (10 okt. '95); evenzo mijn repliek (19 okt. '95).

Mijn opvatting over buitenlands cultureel beleid heeft als basis het brede (antropologische) cultuurbegrip. Bolkestein wenst dat begrip te beperken tot ‘het geheel van kunstzinnige uitingen die in ons land worden voortgebracht’. Tegen dit ‘platte’ cultuurbegrip, dat hij bovendien nadrukkelijk wenst te scheiden van politieke en economische belangen, valt heel veel in te brengen.

De VVD-leider sluit onderwijs, wetenschap en de media uit. De plaats van onderwijs is in de onderwijsinstellingen, en niet daarbuiten, zo stelde hij. Maar is onderwijs niet bij uitstek cultuurvormend? En lopen er niet tientallen internationale verbindingslijnen van ons onderwijs naar het buitenland? Er zijn uitwisselingen, gemeenschappelijke onderzoekprogramma's en andere samenwerkingsvormen. Dat alles vraagt om internationaal beleid. Hetzelfde geldt voor de wetenschap en de media. Als je die uitsluit van ‘cultuur’ ontken je hun steeds belangrijker wordende plaats in het culturele landschap, niet alleen het nationale maar ook het internationale. Handhaving en versterking van onze publieke omroep is allang niet meer een strijd die alleen binnenslands wordt uitgevochten, maar ook in Brussel, Luxemburg en Straatsburg.

Bolkesteins ideeën over wat buitenlands cultureel beleid zou moeten inhouden hebben de charme van de eenvoud, maar zijn simplistisch en daardoor misleidend. Waar plaatsen we in ons buitenlands beleid ons drugs-, euthanasie-, milieu- en allochtonenbeleid, beleidssectoren die nauw samenhangen met onze culturele normen en waarden en derhalve alleen in het kader van een integraal buitenlands cultuurbeleid kunnen worden uitgedragen, verklaard en verdedigd. Dit alles houdt ook in dat ons buitenlands cultuurbeleid door Buitenlandse Zaken gecoördineerd dient te worden.

Bolkestein ontkent dat onze cultuur door de Europese Unie bedreigd zou worden. Ik ben daar verre van gerust op. Niet in de eerste plaats vanwege de bemoeizucht die elke bureaucratie, dus ook de Brusselse, eigen is, en die daar bovendien onvoldoende democratisch gecontroleerd kan worden. Eerder vanwege het automatisme van de vrije markt, dat kleine(re) culturele producenten, met

[p. 21]

name, maar niet alleen, van talige produkten in een nadelige positie plaatst. En eveneens - ook daar wijs ik al jaren op - als gevolg van miskenning of zelfs minachting van de kant van de vertegenwoordigers van grotere cultuurgemeenschappen tegenover de kleine(re). Die beïnvloeden bijvoorbeeld onze houding tegenover de Friezen en Vlamingen, maar zijn ook direct verantwoordelijk voor alle latente en virulente conflicten in Europa. Die zijn stuk voor stuk terug te voeren op culturele tegenstellingen, etnische, linguïstische en/of religieuze. Vandaar ook mijn hardnekkig pleidooi en dat van het ‘Comité buitenlands cultureel beleid’, voor een Europees Cultureel Handvest, dat een af te dwingen gedragscode zou moeten inhouden voor de omgang van alle Europese cultuurgemeenschappen met elkaar, grote en kleine, afhankelijk of staatkundig souverein, minderheidsen meerderheidsculturen. Niet alleen ter bezwering van culturele conflicten, maar ook ter verdediging van de Europese culturele veelvormigheid, die een beschavende factor van de eerste orde kan zijn, mits zij leidt tot de positieve wederzijdse beïnvloeding (du choc des cultures jaillit la civilisation). Deze overtuiging heeft mij er toe gebracht in het laatste Boekmandebat (12 april jl.) de stelling te verdedigen dat in Europa het voornaamste doel van buitenlands cultuurbeleid niet langer de bevordering van de eigen nationale (meerderheids-) cultuur zou moeten zijn, maar die van de Europese culturele pluriformiteit. Respect en solidariteit voor en met elkaars culturen in plaats van al dan niet defensieve of offensieve competitie.

Nog even terug naar het vorige Boekmandebat, dat tussen de ‘paarse’ fractieleiders. Dat verliep niet alleen door Bolkesteins opstelling teleurstellend. Wolffensperger kwam niet verder dan het propageren van Nederland als internationale culturele ontmoetingsplaats, waartoe ons land door zijn voortreffelijke culturele infrastructuur als het ware geroepen zou zijn. Deze gedachte is ook doorgedrongen in de gemeenschappelijke beleidsverklaring die de staatssecretarissen Patijn en Nuis in het Boekmancahier van maart jl. publiceerden. Ik acht dit een megalomane dagdroom. Alsof de ons omringende cultuurgemeenschappen een agora, laat staan een markt in Nederland nodig hebben. De in het debat gepresenteerde studie Waarin een klein land, logenstraft al direct de haalbaarheid van deze doelstelling. De conclusie van professor Bevers c.s. was namelijk dat de Nederlandse kunstwereld sterk op buitenlandse centra is gericht, maar dat onze kunstenaars internationaal maar weinig erkend worden.

Alleen Wallage plaatste buitenlands cultureel beleid in een wat bredere context. De toenemende globalisering noopte naar zijn mening tot ‘meer articulatie van onze eigenheid. Er is een groeiende behoefte om te laten zien wie wij zijn’. Daaraan moest door de regering meer worden gedaan. Nieuwe culturele infrastructuren waren daarvoor niet nodig.

De conclusie uit dit debat moet helaas zijn dat ook van de huidige regering geen brede, integrale visie op ons buitenlands cultureel beleid te verwachten valt en derhalve ook geen vernieuwend beleid. Ook alles wat zich op dit terrein in de herijkingsoperatie buitenlands beleid afspeelt, bevestigt de juistheid van deze sombere gevolgtrekking.

M. Mourik

(De auteur is dichter, publicist en oud-ambassadeur)