Neerlandia. Jaargang 100

[p. D10]

Coprodukties tussen Nederland en Vlaanderen
Beweegredenen en belemmeringen

‘Het Verdriet van Vlaanderen’, ‘Tien voor Taal’, ‘De Bokkerijders’, ‘De jongen die niet meer praatte’ en ‘Het Pleidooi’. Gelauwerde docu-drama's, spelprogramma's en tv-series die zowel in Nederland als in Vlaanderen op de televisie zijn uitgezonden. Naast de waardering van publiek en critici hebben deze programma's met elkaar gemeen dat zij een gezamenlijk produkt zijn van Nederlandse en Vlaamse televisiemakers: coprodukties tussen de BRTN en Nederlandse omroepen.

Jaarlijks verschijnen er zo'n 25 programma's op de buis die als internationale coproduktie tussen de BRTN en één of meerdere Nederlandse omroepen kunnen worden aangemerkt. Wanneer is er sprake van een coproduktie, hoe komen deze tot stand, hoe worden zij gefinancierd en welke organisatorische en culturele hindernissen moeten genomen worden voordat een coproduktie wordt uitgezonden?

Culturele samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen

De culturele samenwerking manifesteert zich

De coproduktie Oeroeg Rik Launspach en Tom van Bauwel
Foto: BRTN

binnen de Nederlandse en Vlaamse omroeporganisaties waar zowel op beleidsniveau als door programmamakers initiatieven worden ontplooid ter stimulering van de samenwerking. Coprodukties en cofinancieringsovereenkomsten tussen de Nederlandse omroepen en de BRTN zijn het resultaat van deze samenwerking.

Er kunnen drie vormen van coproduktie worden onderscheiden:

-	medefinanciering met het recht op uitzending;
-	het produceren van afzonderlijke afleveringen in een gemeenschappelijke serie;
-	het opzetten van een gemeenschappelijke programma-afdeling.

Uit artikelen, rapporten en jaarverslagen blijkt dat de samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen lang niet altijd even intensief is geweest. Als gevolg van de verstarring in de culturele samenwerking in de jaren tachtig werd in 1982 na veertien jaar een punt gezet achter de BRTN-vertegenwoordiging bij de NOS. De drift van de Vlamingen om toenadering te zoeken tot het noorden en de even klassieke lauwe reactie daarop van Nederland was hier in belangrijke mate debet aan. In 1995 is de samenwerking herbevestigd met het Nederlands-Vlaamse Cultureel Verdrag. De laatste jaren heeft er structureel overleg plaats gevonden tussen de besturen van de NOS en de BRTN over de stand van zaken in de mediawereld en de mogelijkheden tot samenwerking.

Ondanks de zo nu en dan gebrekkige samenwerking zijn er de afgelopen vijfentwintig jaar een groot aantal coprodukties en cofinancieringsovereenkomsten tot stand gekomen. Wat zijn de beweegredenen van Nederlandse en Vlaamse televisiemakers om gezamenlijk televisieprogramma's te produceren?

[p. D11]

Financiële overwegingen

Dramaprodukties brengen hoge produktiekosten met zich mee. De inkomsten van de publieke omroepen zijn de laatste jaren achter gebleven bij de stijgende produktiekosten. Aangezien het produceren van kwalitatief hoogstaande programma's steeds duurder wordt, biedt coproduktie de mogelijkheid de kosten van de samenwerkende producenten te reduceren. Hoewel de kostprijs van een coproduktie aanzienlijk hoger is vanwege de meerkosten van aanpassingen van het scenario, de regelmatige bijeenkomsten en de verplaatsing van faciliteiten en acteurs, wordt het prijskaartje van coprodukties over verschillende partijen verdeeld. De financiële motieven worden versterkt door de concurrentie van de commericiële omroepen, waardoor het marktaandeel van de publieke omroepen aanzienlijk is gedaald.

Fondsen

De financiële motieven worden versterkt door de mogelijkheid om fondsen aan te boren die een bijdrage kunnen leveren aan de financiering van coprodukties. In 1985 is de Stichting Coproduktiefonds Binnenlandse Omroep (CoBo-fonds) opgericht om het geld te beheren en te verdelen dat de Nederlandse omroep ontvangt van de Belgische kabeldistributeurs voor de doorgifte van Nederlandse programma's. Een deel van de inkomsten is bestemd voor het stimuleren van coprodukties. Samenwerkingsprojecten van Nederlandse zendgemachtigden met de BRTN kunnen voor een bijdrage uit het CoBo-fonds in aanmerking komen. Het CoBo-fonds heeft een Vlaamse tegenhanger, het Co-produktiefonds, dat haar inkomsten verkrijgt uit de Nederlandse kabelvergoeding.

Niet alle coprodukties komen in aanmerking voor een bijdrage uit deze fondsen: er moet sprake zijn van een reële coproduktie, dat wil zeggen dat er niet slechts sprake mag zijn van uitzendverwerving door de betrokken zendgemachtigden. De samenwerking moet meer omvatten dan slechts een cofinancieringsovereenkomst. De hoogte van de bijdragen uit deze fondsen is gerelateerd aan de hoogte van de produktiekosten. De laatste jaren is er een verschuiving ontstaan van coprodukties naar cofinancieringsovereenkomsten. Om de samenwerking blijvend te stimuleren, doen de fondsen er verstandig aan hun criteria bij te stellen waardoor zij toegankelijker worden voor co-financieringsovereenkomsten.

Uitwisseling

Het benutten van elkaars produktiefaciliteiten en het uitwisselen van ideeën, kennis en ervaring kunnen ook reden zijn om produkties gezamenlijk te produceren of te financieren. De produktiefaciliteiten

Eline Vere Marianne Basler en Miryanne Boom
Foto: BRTN

van de BRTN zijn goedkoper, waardoor het gebruik daarvan voor Nederlandse producenten aantrekkelijk kan zijn. Uit de aanzienlijke hoeveelheid programmavoorstellen die de BRTN elk jaar aan de Nederlandse omroepen voorlegt, blijkt dat de BRTN tevens veel tijd en aandacht stopt in het zoeken en begeleiden van scenarioschrijvers. Dit komt voort uit het streven naar uitbreiding van de eigen Nederlandstalige produkties. De Nederlandse omroepen kunnen gebruik maken van de ideeën van de Vlaamse scenarioschrijvers middels het gezamenlijk produceren van televisieprogramma's.

Culturele motieven

Als gevolg van de concurrentie van de commerciële omroepen wordt de handhaving van Nederlandstalige dramaprodukties in toenemende mate een voorwaarde voor het beschermen en waarborgen van de Nederlandse en Vlaamse culturele identiteit in Europa. De Nederlandse overheid

[p. D12]

heeft deze doelstelling onderdeel van haar mediabeleid gemaakt. Artikel 54 van de Mediawet bedingt dat de omroepverenigingen ten minste de helft van hun zendtijd aan door henzelf of in hun opdracht geproduceerde programma's besteden. De BRTN streeft op haar beurt naar één uur drama van eigen bodem per week. Gezien de toenemende internationalisering in medialand lijkt de roep om een cultureel beleidskader waarin de Nederlandse en Vlaamse identiteit worden gewaarborgd en de samenwerking tussen programmamakers wordt geïnstitutionaliseerd, steeds groter te worden.

Hoewel er verschillende beweegredenen zijn voor samenwerking tussen de Nederlandse en Vlaamse omroeporganisaties, zijn er nogal wat negatieve aspecten aan coproduktie en cofinanciering verbonden die deze samenwerking in de weg kunnen staan.

Verschillen

De verschillende organisatiestructuren van de Nederlandse en Vlaamse omroepbestellen vormen een belemmering voor de samenwerking tussen de Nederlandse omroepen en de BRTN. In de eerste plaats neemt de BRTN ten aanzien van de Nederlandse omroepen een monopoliepositie in. De Nederlandse programmamakers hebben uitsluitend contact met de dienst Drama van de BRTN. De BRTN heeft op haar beurt te maken met het pluriforme Nederlandse omroepbestel: zes A-omroepen en de NOS. Deze omroeporganisaties hebben verschillende structuren, vestigingen en beleidskaders.

De afdeling drama van de BRTN moet rekening houden met de identiteit en het functioneren van deze omroepen wil een voorstel voor een coproduktie bij de juiste omroep, de juiste afdeling en de juiste persoon terecht komen. In de praktijk tracht de BRTN dit probleem te omzeilen door ieder jaar aan alle Nederlandse omroepen haar programmavoorstellen voor te leggen. Wanneer Nederlandse programmamakers geïnteresseerd zijn in één van deze voorstellen moeten zij de BRTN benaderen om een samenwerkingsverband aan te gaan. Een gevolg hiervan is dat de totstandkoming van een coproduktie in belangrijke mate afhankelijk is van het persoonlijke contact dat de programmamakers onderhouden met het hoofd van de afdeling Drama van de BRTN.

In de praktijk ervaren de Nederlandse programmamakers de BRTN als een logge en bureaucratische instelling. De hiërarchie binnen de organisatie vertraagt het besluitvormingsproces, waardoor een groot aantal voorstellen voor coprodukties in de kiem worden gesmoord. De hoofden van de afdeling Drama binnen de Nederlandse omroepen hebben in principe de vrije hand om een coproduktie te produceren. Hun Vlaamse collega moet daarentegen alle voorstellen voor coprodukties voorleggen aan de Raad van Beheer, wat ten koste gaat van de flexibiliteit van deze afdeling.

Als gevolg van de concurrentie van VTM is het marktaandeel van de BRTN drastisch geslonken. Om de concurrentie het hoofd te kunnen bieden wordt momenteel een ingrijpende reorganisatie doorgevoerd. Deze reorganisatie moet op den duur leiden tot een flexibele en slagvaardige organisatie. Momenteel vormt de reorganisatie van de BRTN echter een belangrijke belemmering voor de totstandkoming van coprodukties. Vanwege de vele personeelswisselingen is het voor de meeste programmamakers volstrekt onduidelijk wie zij moeten benaderen voor een eventuele samenwerkingsovereenkomst.

Overige obstakels

Hoewel coprodukties en cofinancieringsovereenkomsten vaak uit financiële noodzaak geboren worden kan de financiering van deze samenwerkingsprojecten daarentegen een onoverkomenlijke hindernis vormen voor de totstandkoming van een coproduktie. De BRTN beschikt in verhouding over minder geld voor dramaprodukties dan de Nederlandse omroeporganisaties. Ondanks de verdeelsleutel die voor coprodukties wordt gehanteerd (tweederde van de kosten van een coproduktie wordt gefinancierd door de Nederlandse omroepen, éénderde van de kosten komt op rekening van de BRTN) is de BRTN niet altijd in staat haar bijdrage te leveren aan de

[p. D13]

Tien voor Taal Tineke Verburg en Mark Uytterhoeven
Foto: BRTN

financiering van een coproduktie. De kostenverhogende aspecten van de samenwerking, zoals de tijd- en geldverslindende voorbereidingsfase, vormen eveneens regelmatig een belemmering voor de totstandkoming van een coproduktie.

Het gemeenschappelijke verleden en de gemeenschappelijke taal hoeven niet noodzakelijk de totstandkoming van coprodukties te stimuleren. In de praktijk kunnen zij een belangrijk obstakel vormen. Nederland en Vlaanderen zijn verschillende landen met een eigen culturele identiteit. Tijdens de samenwerking kan dit tot uiting komen in verschillende ideeën en opvattingen ten aanzien van de produktie. Hoewel het gebruik van de Nederlandse taal een gemeenschappelijke factor is, is er sprake van verschillen in woordgebruik en uitspraak. Met name de Vlaamse tongval is een punt waarover de Nederlandse kijker kon struikelen en vice versa. Tegenwoordig lijkt dat steeds minder een belemmering te vormen. Dit blijkt uit het feit dat over en weer de films en series nog maar zelden ondertiteld worden.

Gezien het grote aantal Vlaamse kijkers dat naar de Nederlandse televisie kijkt, hecht de BRTN grote waarde aan het eerste recht op uitzending waar het een coproduktie betreft met een Nederlandse omroep. Sinds de komst van VTM is de belangstelling van de Vlaamse kijker voor de Nederlandse omroepen aanzienlijk afgenomen. Desalniettemin blijft het eerste recht op uitzending van een coproduktie altijd een punt van discussie, waardoor de producenten na de afronding van een coproduktie regelmatig lijnrecht tegenover elkaar staan.

Coprodukties: een belangrijk wapen in de strijd tegen de commerciële tv

De toegenomen concurrentie van de commerciële omroepen in Nederland en Vlaanderen dwingt de publieke omroepen hun beleid en programma's onder de loep te nemen. Door gezamenlijk hoogwaardige dramaprodukties te produceren kunnen de Nederlandse en Vlaamse omroeporganisaties hun identiteit versterken ten opzichte van de commerciële zenders. De belemmeringen voor de totstandkoming van coprodukties kunnen in belangrijke mate worden weggenomen als reorganisatie van de BRTN leidt tot een flexibilisering van de van oudsher bureaucratische omroeporganisatie, waardoor de slagvaardigheid wordt vergroot en de samenwerking minder afhankelijk wordt van persoonlijke relaties tussen de programmamakers. Ondanks de belemmeringen kan het gezamenlijk financieren en produceren van drama-produkties een belangrijk wapen zijn in de strijd tegen de commerciële omroeporganisaties, mits de samenwerking tussen de omroepen meer gestructureerd wordt en de fondsen en subsidiegevers zich toegankelijker opstellen ten aanzien van cofinancieringsovereenkomsten.

Michèl Hulsink