Neerlandia. Jaargang 100

[p. 15]

IGC
Helga de Baets
De Benelux: Nieuwe voortrekkersrol in Europa?

‘Intergouvernementele Conferentie’ of kortweg IGC: deze weinig inspirerende naam verwijst naar de belangrijke onderhandelingen tussen de 15 lidstaten van de Europese Unie die op 29 maart in Turijn begonnen zijn en verscheidene maanden in beslag zullen nemen.

Het concrete doel van de Conferentie is een hele reeks bepalingen in het Verdrag van Maastricht, dat op 7 februari 1992 werd ondertekend en op 1 november 1993 in werking trad, te herzien. In feite zal deze Conferentie de Europese Unie van de 21ste eeuw uittekenen. Daarbij moet vooral op drie belangrijke uitdagingen een antwoord gevonden worden: Europa dichter bij de mensen brengen; de Europese Unie beter doen werken en slagen in de uitbreiding ervan; van de Unie een volwaardige acteur op het wereldtoneel maken.

Bij de start van de onderhandelingen in Turijn werd

De Benelux: herwaardering nodig Foto: Benelux

naast een agenda ook een strikt werkschema afgesproken. Werkgelegenheid wordt één van de belangrijke thema's bij de EU-verdragsherziening. Dat is eigenlijk niet meer dan normaal: achttien miljoen werklozen in de Europese Unie, daar kan niemand omheen. De verwachting leeft dat de Europese Unie inzake werkgelegenheid als basis zou kunnen dienen voor een betere samenwerking en coördinatie van het nationaal beleid.

Het is vooral op initiatief van de Benelux dat de werkgelegenheid op de IGC-agenda geplaatst werd. In de voorstellen van de Benelux voor de IGC - op 7 maart jl. op punt gesteld door de regeringsleiders en de ministers van buitenlandse zaken van de drie landen - wordt er sterk voor gepleit dat de bevordering van de werkgelegenheid duidelijker opgenomen wordt in het EU-Verdrag.

Culturele diversiteit

In het Benelux-memorandum wordt ook de nadruk gelegd op de gelijkheid van de talen en op de culturele diversiteit. Europa moet de ruimte bieden voor een nationaal of regionaal cultuurbeleid dat niet onderworpen is aan de economische regels van de Europese interne markt. De problematiek van de vaste boekenprijs en de discussies rond het mediabeleid bewijzen tot op de dag van vandaag dat dit nog steeds geen verworvenheid is. De beleidsruimte inzake cultuur van de lidstaten, of van grondwettelijk erkende deelgebieden zoals Vlaanderen, blijft, ondanks de ‘beschermende’ cultuurparagraaf van het Verdrag van Maastricht, ernstig ingeperkt door de concrete toepassing of in-

[p. 16]

terpretatie van de Europese, economische regels door de Europese Commissie en het Hof van Justitie.

Deze bepaling van het Beneluxmemorandum is ons inziens dan ook van groot belang. Er dient trouwens opgemerkt te worden dat in de Nederlandse IGC-prioriteiten enkel, hoe belangrijk ook, gesproken wordt over de handhaving van de gelijkheid van de talen in de Europese Unie. In de nota van de Belgische regering, die sterk de stempel draagt van de Vlaamse regering, wordt - naast de bevestiging van de onaantastbaarheid van het EU-taalregime - gewezen op ‘het belang, het pluralisme evenals de dimensie en diversiteit van cultuur en talen te erkennen in alle werkdomeinen van de Unie’.

Gezamenlijke strategie

Deze essentiële bekommernis wordt overgenomen in het Benelux-memorandum. De belangrijke meerwaarde van dit memorandum ligt dus niet alleen in de krachtenbundeling van de drie landen, maar ook in de inhoudelijke diepgang van de voorstellen. De Benelux-landen hebben ongetwijfeld een gezamenlijke strategie willen ontwikkelen ten aanzien van het ‘Europa van morgen’. De Benelux-contacten worden de laatste tijd duidelijk geïntensiveerd, vooral in Europees perspectief. Neemt de Benelux weer zijn voortrekkersrol op in Europa? Dit zou zeer wenselijk zijn: de Benelux is als kleine alliantie in Europa als het ware voorbestemd om de verscheidenheid in Europa te verdedigen en te bevorderen. Het is zeer belangrijk dat deze drie kleinere landen een front vormen tegen de grote lidstaten, die te zeer de neiging hebben de Europese touwtjes in handen te nemen.

Na 50 jaar Benelux moet evenwel hoognodig orde op zaken gesteld worden, zowel inzake doelstellingen en bevoegdheden, als inzake de samenstelling van de organen.

Aan Belgische zijde heeft de jongste staatshervorming belangrijke gevolgen gehad voor de vertegenwoordiging in de Benelux-instellingen. Alle Gewest- en Gemeenschapsraden werden op 21 mei 1995 rechtstreeks verkozen. Sedertdien zijn de Gewesten en Gemeenschappen - die exclusief bevoegd zijn voor het overgrote deel van de Benelux-vraagstukken zoals bijvoorbeeld milieu, havens, ruimtelijke ordening, cultuur - niet meer rechtstreeks vertegenwoordigd in het Benelux-Parlement. In het verleden heeft het Benelux-Parlement er nochtans steeds naar gestreefd de voortschrijdende federalisering in België op de voet te volgen. Zo kunnen op grond van een reglementswijziging sedert 1992 leden van de Gemeenschaps- en Gewestregeringen worden uitgenodigd op de commissie- en plenaire vergaderingen van het Benelux-Parlement.

Vernieuwde samenstelling

De voorzitters van het Belgische federale parlement enerzijds en van de Gewest- en Gemeenschapsraden anderzijds hebben reeds concrete voorstellen geformuleerd om de samenstelling



van de Belgische delegatie aan te passen aan de huidige federale realiteit. Deze voorstellen zijn (op het ogenblik van het schrijven van deze bijdrage - mei 1996) nog steeds niet gerealiseerd. Dit probleem kan niet als een interne detailkwestie afgedaan worden. Het is uiterst belangrijk dat Vlaanderen zo vlug mogelijk een officiële plaats inneemt in de Benelux, vooreerst omwille van de noodzaak van de consequente toepassing van de bevoegdheidsverdeling binnen België, maar ook omwille van het belang voor de Benelux zelf. Wij zijn ervan overtuigd dat de vernieuwde samenstelling van de Benelux, met zes partners in plaats van drie, een nieuwe, bijkomende impuls kan geven aan de Benelux-samenwerking. Het parlementaire orgaan van de Benelux is de drijvende kracht achter de samenwerking en zorgt voor continuïteit in de behartiging van de samenwerking; ook al zijn er heel wat problemen om die kracht ook in politieke macht om te zetten.

Op grond van de Instellingsovereenkomst van 1955 is het Benelux-Parlement ook bevoegd voor de culturele toenadering tussen de drie landen. In

[p. 17]

het Benelux-Verdrag zelf is hiervan geen sprake. Het Benelux-Parlement heeft in het verleden daaromtrent heel wat werk verricht en de Europese ontwikkelingen nauwlettend opgevolgd. De vraag stelt zich of er hier geen samenspraak mogelijk is met de Taalunie, inzonderheid wat betreft de belangenbehartiging naar de Europese Unie toe.

Grondige herziening

De toekomst van de Benelux is de laatste twee jaar het voorwerp geweest van grondige debatten in het Benelux-Parlement. De concrete aanleiding hiervan was het rapport De Benelux, opnieuw bezien van een ‘Comité van Wijzen’, dat in opdracht van het Comité van Ministers van de Benelux werd opgesteld. Dit Comité van Wijzen is van oordeel dat een groot gedeelte van de klassieke Beneluxtaken door de Europese ontwikkelingen is achterhaald. Een meerwaarde voor de Benelux ziet het vooral in grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van milieu, ruimtelijke ordening, infrastructuur, wetenschapsbeleid, welzijn, volksgezondheid en cultuur. In het rapport wordt ook gepleit voor nauwere politieke samenwerking, informele dialoog en een jaarlijkse ontmoeting op politiek topniveau.

jjDe teneur van het rapport is duidelijk: er moet gesnoeid worden in de taken van de Benelux en deze moeten geheroriënteerd worden naar samenwerking op algemeen politiek vlak en op specifieke terreinen zoals bijvoorbeeld water, afval, infrastructuur, cultuur. Het rapport is evenwel onvolledig: niet alle Benelux-aspecten worden behandeld (zoals bijvoorbeeld Gerechtshof, Merkenbureau, Bureau voor Tekeningen en Modellen, Beneluxparlement, Economische en Sociale Raad van Advies). Bovendien geeft het rapport niet aan welke gevolgen het snoeien in de taken zal hebben voor de Benelux-instellingen.

Wij vinden in het rapport een pleidooi terug voor ad hoc coalitievorming. Dit is ongetwijfeld nuttig voor concrete samenwerkingsprojecten. De algemene politieke samenwerking die het rapport bepleit, is momenteel aan een heropleving toe. Het Benelux-memorandum voor de IGC van 7 maart is daarvan een prachtig bewijs. Toch mag men de Benelux-samenwerking niet louter laten afhangen van toevalligheden, zoals de bereidheid van bewindslieden om overleg te plegen. De Benelux-samenwerking moet steunen op stevige fundamenten, namelijk krachtige instellingen en een duidelijk politiek project. Het verder bevorderen en begeleiden van de grensoverschrijdende samenwerking moet daarbij één van de essentiële doelstellingen zijn.

Benelux in Europees belang

Door de herwaardering van de Benelux kunnen twee belangrijke zaken gerealiseerd worden. Enerzijds kan de samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland verder uitgebouwd worden. Anderzijds kunnen zij op die manier doeltreffender een stempel drukken op het Europees beleid.

Een herwaardering van de Benelux dient ook het Europees belang, en specifiek waar de Benelux de mogelijkheid biedt om in Europa tot een beter evenwicht te komen tussen grote en kleinere lidstaten. Maar vooral kan de Benelux een belangrijke voortrekkersrol spelen bij de opbouw van een meer democratisch Europa, waarin kleinere landen en culturen en regionale samenwerkingsverbanden beter aan hun trekken komen. Regio's en grensregio's worden trouwens steeds belangrijker in Europa en de Benelux heeft inzake de grensregionale samenwerking een enorme ervaring opgebouwd.

Zo kan het project van de Europese Unie een meer bezielend karakter krijgen. Na alle moeilijkheden rond de aanvaarding van het Verdrag van Maastricht twijfelt wellicht niemand er nog aan dat dit hoognodig is.