Neerlandia. Jaargang 100

[p. 36]

Hedendaagse schilders in Nederland en Vlaanderen

Ons Erfdeel heeft eind '95 weer eens uitgepakt met een fraaie publikatie over de huidige situatie van de Schilderkunst in Nederland en Vlaanderen, uitgegeven in maar liefst zes talen. De opzet van het boek is dat het twee algemene inleidingen heeft over het ‘eigene’ aan Nederlandse en Vlaamse schilderkunst, gecombineerd met vijfentwintig schildersprofielen, vijftien uit Nederland en tien uit Vlaanderen. Elly Stegeman is verantwoordelijk voor de bijdragen over de Nederlandse schilders, Ludo Bekkers voor de Vlaamse.

Het blijkt bij lezing van de inleidingen bijzonder moeilijk te zijn om te definiëren wat het ‘eigene’ aan Nederlandse of Vlaamse schilderkunst is. Zoals Ludo Bekkers in zijn bijdrage ‘Constanten en Varianten. De hedendaagse schilderkunst in Vlaanderen’ stelt: ‘Met andere woorden: bestaat er zoiets als

Marlene Dumas, ‘Chlorosis’, 1994, 66 cm. × 50 cm. (24 maal). Chlorosis is de ‘liefdesverdrietziekte’. De vrouwen op het portret zijn duidelijk ongelukkig, ogen hunkerend, smachtend of teneergeslagen. Ze leiden aan de ziekte die veroorzaakt wordt door intens lijden als gevolg van een onbeantwoorde liefde. (pag. 38)

een Belgische, of Waalse of Vlaamse kunst? Wie deze vraag stelt gaat ervan uit dat kunst gedetermineerd wordt door de socio-culturele invloeden van een geografische omschrijving. Dan zou men moeten kunnen spreken van typische kenmerken die onvervreemdbaar tot een natie of volk behoren, zoals sommige folkloristische gebruiken of oude klederdrachten. In de beeldende kunst is deze stelling niet houdbaar. (...) Wel werd er in bepaalde gevallen bewust naar een traditie teruggegrepen in periodes waarin de eigen cultuur in de verdrukking kwam.’ Vlamingen blinken tot op de dag van vandaag uit in beeldend vermogen en hun zin voor picturaliteit, met als vroegste voorbeelden de zogenaamde Vlaamse Primitieven, de meesters uit de 15e eeuw.

Charlotte Schleiffert, een soort ‘Déjeuner sur l'herbe’, 1994, 150 cm. × 270 cm. Een niet vrolijk schilderij van een man en een vrouw, van boven gekostumeerd maar van beneden akelig naakt. Staat de man met zeventiende-eeuwse kraag soms voor ‘de geschiedenis’? En de vrouw als strenge schoolfrik met bril en parelketting voor ‘de belering’? Rechts in beeld wordt een kind in een zwart gat gegooid. Het kan daar nog van alles worden. (pag. 72)

Twee eeuwen later scheidden de Nederlanden, wat volgens Bekkers, opmerkelijke verschillen in schilderkunst heeft geresulteerd. De Nederlanders, uitblinkers in landschappen, zeegezichten en stillevens, voelen zich meer thuis in de concrete werkelijkheid van alledag, terwijl voor de Vlamingen niets zeker is en alles steeds opnieuw bevochten moet worden op de eeuwigheid. Hier wordt dan gedoeld op de jarenlange Franse onderdrukking, waardoor Vlaamse kunstenaars in bepaalde periodes teruggrepen op de traditie. In de 19e eeuw

[p. 37]

gebeurde dit met schilders als Henri Leys (1815-1869) die historische werken maakte die refereerden aan de Vlaamse middeleeuwen. Ook begin 20ste eeuw waren er kunstenaars die hun manier van schilderen afstemden op de Vlaamse primitieven. Het waren echter uitzonderingen. Na een beschrijving van de geschiedenis van de hedendaagse schilderkunst via verschillende kunstenaarsgroepen (Le XX in 1883, de kunstenaarskolonie in Sint-Martens-Latem vlak voor de Eerste Wereldoorlog; Le Jeune Peinture Belge' van 1945-48 en G 58, een groep in het jaar van de wereldtentoonstelling in Brussel), het tentoonstellingenen museumbeleid concludeert Bekkers dat door het toegenomen promotiebeleid, de groeiende reputatie van de musea en een dynamisch tentoonstellingsbeleid de Vlaamse kunst weer een handelsmerk is geworden dat vele produkten dekt. Want het kenmerk van de Vlaamse kunst is dat zij geen kenmerk bezit, zoals trouwens geen enkele nationale kunst, aldus Ludo Bekkers.

Elly Stegeman pakt het in haar bijdrage over Nederlandse kunst Aards Paradijs. De eigen ruimte van de schilder heel anders aan. Waar Ludo Bekkers een historische benadering heeft en zich duidelijk aan zijn opdracht heeft gehouden, gaat Elly als de echte kunstcriticus die ze is, om met het fenomeen Nederlandse kunst. Zij gaat ervan uit dat de Nederlandse identiteit in de schilderkunst hetzelfde is als Hollands Realisme. Dat ‘realisme’ behelst de precieze waarneming van de werkelijkheid, met daaruit voortvloeiend genres als het portret, het stilleven, het landschap en het historieschilderkunst. Ondanks het realisme ligt er aan deze genres wel degelijk een verbeelding ten grondslag, er was ruimte voor symboliek (erotische verwijzingen genoeg in stillevens als gebroken eierschalen of oesters). Bovendien valt het realisme nogal mee als je bedenkt dat veel landschappen binnenshuis werden geschilderd op basis van schetsen en de herinnering.

Maar dan gaat het mis. Vanuit het vertrekpunt dat realisme niet zo realistisch is wil ze onderzoeken ‘wat de werkelijkheid van de schilderkunst is of kan zijn’. Werkelijkheden kunnen in elkaar schuiven doordat je een steeds ander perspectief hanteert. Dit uitgangspunt van benaderen maakt het stuk voor de leek door het kunstkritisch jargon bijna onleesbaar. Wie weet wat ‘beeldend-filosofische contemplatie’, ‘ruimtelijk-com-positorische en formeel-abs-tracte aspecten’ zijn, mag het zeggen.

Het gaat om verschillende werkelijkheden. Zij blijft de haar gegeven opdracht van Ons Erfdeel vervullen door deze werkelijkheden te onderzoeken voor, juist, de bekendste Nederlandse schilders: Van Gogh, Mondriaan en de hedendaagse schilder Lucassen en van elk een schilderij. Daarna maakt zij toch een een historisch uitstapje, de schilderkunst van de laatste jaren, en dan stopt ze. Zomaar. Je

Benoît (Van Innis), zonder titel, 1994, olie op doek, 180 cm. × 170 cm. (pag. 122) De Vlaming is schilder en cartoonist en heeft een stijl die moeiteloos deze beide genres combineert.

krijgt niet duidelijk wat ze nu eigenlijk wilde vertellen. Bestaat er nu een Nederlandse schilderkunst met een eigen identiteit of niet?

Het is erg jammer dat de Nederlandse bijdrage daardoor zo'n hoogdravend karakter heeft gekregen, bijna bedoeld voor ‘insiders’ met een kunstopleiding.

Bij de inleidingen zijn portretten gemaakt van vijftien Nederlandse en tien Vlaamse schilders, met prachtige kleurenfoto's van hun werk. Het is een mooi boek om te bezitten, alleen al vanwege de mooie foto's. Vooral de bijdrage van Ludo Bekkers is zeer lezenswaardig. (ig)

Ludo Bekkers en Elly Stegeman, Hedendaagse schilders in Nederland en Vlaanderen, Ons Erfdeel, Rekkem, 1995, 127 pag., f 38,-/ Bfr. 690. Het boek is beschikbaar in zes talen: Nederlands, Frans, Duits, Engels, Spaans en Italiaans.