Neerlandia. Jaargang 97

[p. 126]

Na de staatshervorming
Vlaanderen Waarheen?
door Hugo Schiltz

Met de verwezenlijking van de jongste staatshervorming (88-93) wordt Vlaanderen een van de meest-autonome deelstaten die in West-Europa bestaan. Men kan eindeloos twisten over de nuancering tussen federale en konfederale structuren, België is hoe dan ook een federale monarchie geworden die autonome republieken groepeert in een stelsel dat zowel federale als konfederale trekken vertoont. Deze ontwikkeling én doorbraak plaatst nu alle Vlaamse politieke partijen en alle geledingen van de niet-partijpolitieke Vlaamse Beweging voor de vraag waarheen deze verstrekkende structurele omwenteling gaat leiden?

Laat ons in de eerste plaats vaststellen dat er ten opzichte van de vroegere Belgische situatie voor Vlaanderen geen weg terug wenselijk noch mogelijk is. De voorstelling als zou door de jongste staatshervorming Vlaanderen zijn macht in België en dus ook zijn doelmatige belangenbehartiging in Europa hebben prijsgegeven is onterecht.

Het unitaire systeem van ‘one man one vote’ was sedert 1970 in België uitgeschakeld. Het enige zinnige antwoord hierop was zoveel mogelijk macht uit de centrale Belgische instanties weghalen en toe vertrouwen aan eigen Vlaamse instanties. Dit is nu gebeurd en wat er nog aan overkoepelende Belgische structuren overblijft zal maar kunnen blijven functioneren bij de genade van de twee belangrijke deelstaten Vlaanderen en Wallonië. Het is vanuit deze positie dat Vlaanderen beter dan voorheen zijn macht zal kunnen uitoefenen. De verontruste reacties in Wallonië en bij de Franstaligen in het algemeen op de hypothese van een separatistische evolutie bewijst dit.

Wallonië en Brussel hebben er belang bij een redelijke verstandhouding na te streven met een zelfbewust en autonoom Vlaanderen. Vlaanderen kan hierop intelligent inspelen.

Wil dit zeggen dat het eindpunt van de staatkundige ontwikkeling hiermee voor Vlaanderen bereikt is? Het antwoord is duidelijk neen. Ook voor diegenen die het separatisme niet als dogma vooropstellen en de toekomst van Vlaanderen zien in federalistische structuren valt er nog wel een en ander uit te praten en te regelen. Er is de financiële regeling waarbij verdere afspraken nodig zijn over draagkracht, verantwoordelijkheid en overdrachten van en tussen Vlaanderen en Wallonië, met méér fiscale en financiële verantwoordelijkheid dan nu het geval is. Er is de verdere doortrekking van de principes van klare grensafbakeningen en niet-inmenging in elkaars gebied en aangelegenheden. Er is het uitpuren van de positie van de gemeenschappelijke hoofdstad Brussel en van de Vlamingen in deze hoofdstad, enz.

En tenslotte moet in uitvoering van de huidige grondwetsherziening uitgemaakt worden wàt de deelstaten nu nog precies als opdrachten aan de overkoepelende federatie willen laten doen.

Van het welslagen van deze Vlaams-Waalse dialoog, via de nu verkregen eigen politieke instanties (parlementen en regeringen) zal afhangen of ja dan neen een scheiding zonder meer zal kunnen en hoeven vermeden te worden. De huidige federalisering is alleszins geen eindstation. Wat dit eindstation zal zijn staat nu dus nog niet vast.

Minstens even, zoniet belangrijker is evenwel de vraag wàt de Vlamingen met de aldus verworven autonome macht en middelen zullen aanvangen, m.a.w. welk beleid in Vlaanderen zal gevoerd worden, welk maatschappijmodel op basis van welke consensus zal nagestreefd worden?

Wanneer ik in 1974 op een partijcongres stelde dat het Vlaamse zelfbestuur niet mocht leiden tot het vervangen van ‘La Belgique de papa’ door een ‘Vlaanderen van papa’ werd deze uitspraak door de conservatieve vleugel van de Vlaamse Beweging bij monde van het weekblad ‘Pallieterke’ met grote argwaan genoteerd. Sindsdien hebben meer en meer gezaghebbende figuren gewezen op de noodzaak de Vlaamse autonomie aan te wenden voor een vernieuwend maatschappelijk beleid (cfr. o.m. de talrijke essays van Jozef Deleu, het zogenaamde Rapport van de Club van Leuven, e.a.).

De huidige Vlaamse regeringssamenstelling (Christen-democraten, Socialisten en Volksunie-Vlaamse Vrije Democraten) schijnt dit eveneens te beseffen en publiceerde een zeer ambitieus programma ‘Vlaanderen 2002’ dat ter discussie aan de Vlaamse bevolking wordt voorgelegd.

Het is duidelijk dat deze discussie voortaan de prioriteit moet krijgen op de verdere staatkundige evolutie, hoe belangrijk deze o.m. in Europees verband ook moge zijn. Als politieke entiteit met legitieme en soevereine gezagsinstanties (een rechtstreeks verkozen parlement en een verkozen regering) is Vlaanderen immers voldoende gewapend om zich te laten gelden daar waar het hoort.

Naast deze interne problematiek zal Vlaanderen in toenemende mate geconfronteerd worden met de problematiek van zijn externe positie. Daarbij verdienen twee beleidsdomeinen bijzondere aandacht, nl. de Europese ontwikkeling enerzijds en de relaties met Nederland, al dan niet in het kader van Benelux, anderzijds.

De verwikkelingen rond het Maastricht-verdrag hebben één voordeel, nl. dat de discussie over het staatkundig concept ‘Europa’ voorgoed is losgekomen. Daar

[p. 127]

De schrijver is Vlaams Parlementslid en gewezen vice-eerste minister van de Nationale Regering

waar vroeger verwijzingen naar het ‘Europa van volkeren, regio's en/of culturen’ het moesten stellen met wat meewarige beleefdheid, beseffen thans meer en meer beleidsverantwoordelijken dat men hiermede bij een van de kernproblemen terecht is gekomen. Het gevoelen dat een ‘simpele’ federatie van de bestaande klassieke staten niet meer zal volstaan neemt toe. Anderzijds dringt zich de vraag op wat dan wél de componenten van een werkzame Europese Unie kunnen zijn.

Een Europa met vijftig of meer gelijkwaardige staatkundig geconstitueerde delen ligt niet zo voor de hand, indien men tenminste afziet van een vrij gecentraliseerd federaal systeem.

Hoe dus verscheidenheid en eenheid verzoenen in een werkbaar systeem? Vlaanderen zal aan dit essentiële debat moeten en kunnen deelnemen. Het wordt een belangrijke opdracht voor het Vlaamse Parlement en voor de Vlaamse Regering.

Dat hierbij de vrijwaring van de Nederlandse taal en de verdediging van de kleinere culturen ons verplichten te trachten met Nederland gezamenlijk op te treden ligt voor de hand. Samen vertegenwoordigen wij twintig miljoen Europeanen. Dit is geen kleine minderheid meer.

Of verder ook met de Walen en de Luxemburgers kan worden samengewerkt in een hernieuwde Benelux ter versterking van onze Europese positie op andere vlakken hangt echter niet in de eerste plaats van Vlaanderen af. Maar wel van Wallonië dat moet beslissen of het zijn taalkundige argwaan opzij wil zetten voor een nuchtere en nuttige belangenbundeling op internationaal niveau. Benelux is bijgevolg voor Vlaanderen een nuttige eventualiteit. Maar ook zonder Benelux kan en moet Vlaanderen met zijn meest onmiddellijke nabuur, Nederland, een bevoorrechte samenwerking trachten uit te bouwen.

Ook op dit domein ligt de hoofdopdracht bij de Vlaamse politieke instanties die voortaan in de eerste plaats verantwoordelijk moeten tekenen voor de te voeren politiek.

Bij bovenstaande analyse rijst natuurlijk vrij snel de vraag wat dan wel de rol kan zijn van de Vlaamse Beweging. Een bezinning dringt zich op. Evenmin als men in Nederland een Nederlandse Beweging heeft of in Duitsland een Duitse Beweging, is het handhaven van een Vlaamse Beweging in de traditionele betekenis in een autonoom geworden Vlaanderen zinvol. Vlaanderen heeft voortaan zijn legitiem en democratisch gecontroleerd gezag. De algemene belangenbehartiging van Vlaanderen t.a.v. Wallonië, de Belgische federatie en de Europese Unie is de taak van dit gezag en van de politieke partijen die daartoe door de Vlaamse burgers gemandateerd worden. Dit is niet langer de opdracht van de Vlaamse Beweging.

Wat de Vlaamse Beweging wel tot haar taak kan en moet rekenen is het aanreiken van ideeën naar het inhoudelijk beleid in Vlaanderen toe. Het waakzaam reflecteren op een Vlaamse maatschappijproject, in de eerste plaats wat betreft de kwaliteit van onderwijs, cultuur, ideologisch pluralisme.

Dit mag en moet gebeuren in buiten-partijpolitieke kringen. Waarom geen congressen over een Vlaams pedagogisch concept, over het cultiveren van een modern sierlijk Nederlands, zowel in de ambtelijke, culinaire als de wetenschappelijke en economische sferen? Waarom geen acties voor de herwaardering van het geschiedenisonderricht, de promotie van ons artistiek patrimonium, van ons intellectueel vermogen? Wat te doen voor een meer serieuze culturele samenwerking met Nederland achter en naast de officiële ambtelijke initiatieven?

Dergelijke opdracht vergt natuurlijk een ernstige heroriëntering en vooral een grotere diepgang. Het is immers gemakkelijker moties op te stellen over taalincidenten in Voeren of over arrogante uitspraken van één of andere Franstalige politicus dan een doordachte mening te formuleren over de onderwijsplannen van de Vlaamse Regering.

Wil de Vlaamse Beweging zich maatschappelijk niet compleet marginaliseren zal zij evenwel meer aandacht moeten gaan besteden aan problemen van de tweede dan van de eerste soort.