Neerlandia. Jaargang 97

[p. 58]

Studiedag Europese beweging
Eenheid in veelvoud
door J. Duytschaever

Op 16 januari 1993 organiseerde de ‘Europese Beweging in Nederland’ een bijzonder stimulerende studiedag over ‘Nederlandstalige Cultuur in een Verenigd Europa’ te Rotterdam. Daarvoor offerden 175 deelnemers, waaronder spijtig genoeg slechts zeer weinig Vlamingen, graag een zaterdag op. Een nabeschouwing is zeker gepast, daar de kranten te kort schoten: op 18 januari verscheen naast een degelijk stuk van Kees Bastianen in De Volkskrant (‘Nederlandse taal en cultuur worden helemaal niet bedreigd’), alleen in Trouw nog iets, met name een anoniem verslagje waarin slechts het optreden van minister d'Ancona aan bod kwam (‘d'Ancona: geen dijkverzwaring tegen Culturele Zondvloeden’). Haar werd inderdaad als eerste het woord verleend door voorzitter Van lersel, en ze sloeg enkele spijkers met koppen door b.v. het begrip ‘cultureel zelfbewustzijn’ te verkiezen boven het defensieve ‘culturele identiteit’; dit laatste wordt inderdaad wel eens misbruikt door verkrampte lieden die wars zijn van kritische zelfkennis. Ze sprak ook haar hoge verwachtingen uit over nauwe samenwerking met de ‘Vlaamse Gemeenschap’, zoals het federale Vlaamse ministerie zich noemt.

In een ruimere betekenis was de Vlaamse gemeenschap optimaal vertegenwoordigd door Wilfried Vandaele, de dynamische secretaris van het Algemeen Nederlands Congres, die een affirmatiever vlaams standpunt wist te verdedigen met humor en inzicht, zonder ook maar een zweem van de holle retoriek die hoogtij viert bij enge Vlaamse strijdgelederen (Benno Barnard bespeurt terecht ‘fascistenpathos’ bij de voorzitter van de Vlaamse Volksbeweging, net zoals Jeroen Brouwers zich voordien al distantieerde van dit ‘zwartachtige’ soort Vlaamse Beweging toen hem in 1992 de Orde van de Vlaamse Leeuw werd verleend). Vandaele echter kon zich verheugen in algemene instemming. Zodoende ontzenuwde hij metterdaad en zonder steriele polemiek de demagogische verdachtmakingen van de Leuvense sociolinguïst Kas Deprez in een geruchtmakend opniestuk in De Standaard (‘Engels is ook mijn taal’, 23.12.92). Daar werd al wie een actieve taalpolitiek bepleit, bij het oud ijzer van een steeds weer ontsporende Vlaamse beweging gegooid. Gelukkig heeft Vandaele de belangrijkste punten uit zijn betoog intussen ook aan een ruimer publiek meegedeeld (‘Vlaanderen en Nederland moeten samen taal en kultuur verdedigen’, De Standaard, 6-7 maart).

De bijdrage van de grieperige Jan Kassies was minder doortimmerd, maar daarom niet minder genietbaar. Hij relativeerde nogal ironisch de dwang om een Nederlandse identiteit te bepalen dan wel te verdedigen: hem schoten als typisch Nederlands alleen maar dingen te binnen als Sinterklaas, Koot en Bie, Mondriaan en De Stijl (‘Nasigoreng!’ werd hem ook ondeugend toegeroepen). Als reactie tegen sommigen die het thuisgevoel, de nestwarmte en het dorp nostalgisch koesteren was Kassies blij dat sommige dingen uit zijn jeugd er niet meer zijn.

Discussie

Tijdens de eerste discussies bleek het gevaar van goed bedoelde, maar slecht geïnformeerde tussenkomsten, b.v. toen iemand waarschuwde voor de sluipende taalsterfte die ook het Nederlands zou kunnen bedreigen. Deze man meende al reizend in Frankrijk geconstateerd te hebben dat het Occitaans praktisch dood was. Men hoeft niet de overdreven optimistische schatting van Pierre Bec te onderschrijven (volgens hem zou deze taal nog actief of passief bij 13 miljoen mensen leven) om te beseffen dat het Occitaans verre van dood is. Al wordt het wellicht minder gesproken, toch is er een stijgende belangstelling voor het Occitaans als cultuurtaal (met groeiende populariteit in het middelbaar onderwijs b.v.). Dit komt men natuurlijk niet te weten door dilettantisch veldwerk, men moet z'n licht opsteken bij deskundigen. En de toepasselijkheid op de situatie van het Nederlands is sowieso zeer problematisch, want zoals Uhlenbeck net nog heeft aangetoond kan onze taal als ‘safe’ beschouwd worden: dat neemt niet weg dat hij actieve taalzorg nodig acht, tegelijk met meer aandacht voor het Engels, het Duits en het Frans (‘De dreiging van snelle taalsterfte’, Ons Erfdeel 1993, nr. 1, p. 23-32).

Taalzorg en vaderlandse geschiedenis

Na de lunch, die aangename verrassingen bood als b.v. het voortreffelijke Nederlands van een in Brussel werkzame Noor, vond een Forumdiscussie plaats n.a.v. het rapport van de EBN-werkgroep Cultuur, ‘Eenheid in veelvoud’. Aan het debat werd deelgenomen door mw. Mr. Jessica Larive, lid Commissie Cultuur van het Europees Parlement, Mr. J. Gualthérie van Weezel, permanent vertegenwoordiger van Nederland bij de Raad van Europa, en drs. P. Beugels, voorzitter van het Comité Buitenlands Cultureel Beleid. Men was het erover eens dat er pas dankzij de herrie omtrent Maastricht meer bewustzijn van identiteit was gekomen in Nederland, en dat er nu behoefte is aan een actief cultuurbeleid dat de economische benadering van kunstprodukten zou overstijgen. Van Weezel lanceerde desiderata als: meer taalzorg, want Nederlandse kandidaten bij de E.G. worden volgens hem vaker dan anderen afgewezen om gebrekkige kennis van de moedertaal; en opnieuw vader-

[p. 59]

landse geschiedenis verplicht maken. De discussie met het publiek over andere punten was zo levendig dat de tijd ontbrak om hem dat ‘vaderlandse’ te laten preciseren: geschiedenis van Nederland, en dus eventueel een terugkeer naar de situatie van rond de eeuwwisseling in Nederland, toen één leraar Nederlandse literatuur én geschiedenis onderwees; of een ruimer opgevatte geschiedenis van de Lage Landen, vanuit een Europees en mondiaal perspectief? Hoe dan ook: dat er nood is aan historisch inzicht bij de scholieren lijdt geen twijfel.

Moslims en Kelten

Minder bijval oogstte van Weezel, die kennelijk graag taboes doorbreekt, met zijn waarschuwing voor overdreven gastvrijheid t.o.v. moslims die ‘eigenlijk’ niet tot de Europese cultuur behoren, want die zou volgens hem fundamenteel christelijk zijn. Hij dacht daarbij aan het verplaatsen van de traditionele paasvakantie in Den Haag om tegemoet te komen aan de moslims, en meer in het algemeen aan het ‘feit’ dat men in Den Haag vaak moeite zou hebben om ambtelijke formulieren in het Nederlands te vinden (wat vanuit de zaal prompt werd tegengesproken). Mij stoorde vooral het versmallen van de Europese beschaving tot het christelijke fundament, want zoals de filosoof Rudolf Boehm heeft aangetoond is het fundamentele niet altijd het wezenlijke. Het lijkt me productiever om een en ander vanuit een ruim gezichtspunt te beschouwen: dus onze beschaving niet te funderen op b.v. een antiek en een christelijk fundament maar het joodse element uit te sluiten, zoals de Eurokraat Livio Missir dat graag deed tijdens zijn voordrachten als hoofd van het Robert Schuman Informatiecentrum. Integendeel: ook de Keltische bron moet eindelijk erkend worden, zoals Maarten Mourik al vaak bepleit heeft, en men zou best ook rekening kunnen houden met het standpunt van de Parijse Islamoloog Roger Arnaldès dat Europa zichzelf verminkt als het zijn moslim-erfdeel niet in ere herstelt (in het verzamelwerk Ranimer l'Europe van 1984).

In dit laatste opzicht kan men zich b.v. afvragen of het geen schande is dat de Bosnische moslims geslachtofferd worden op het altaar van het christelijke Europa, in de tang genomen door Servische orthodoxen en Kroatische katholieken, terwijl deze moslims zich evengoed als Europeanen beschouwen, zonder bindingen met het pan-Islamitisch fundamentalisme. Deze laatste beweging is zich pas voor Bosnië gaan inzetten nadat ‘Europa’ de Bosniërs in de steek gelaten had, net zoals het destijds de joden aan hun lot heeft overgelaten... Tijdens de borrel gaf Van Weezel overigens ruiterlijk toe dat hij zich even vergaloppeerd had, en dat we vooral niet aan een nieuwe kruistocht moeten beginnen.

Impuls naar Vlaanderen

Tot slot kondigde voorzitter van lersel aan dat de EBN een impuls wil geven naar Vlaanderen en daar een afdeling helpen oprichten. Dit initiatief verdient alle steun, want de anti-Europese hetze heeft daar bedenkelijke afmetingen genomen. In een bepaalde pers worden alle Europese ambtenaren zonder meer als ‘een bende nietsnutten’ afgeschilderd, terwijl ze soms meer deugen dan de eigen Vlaamse ambtenarij. Natuurlijk mag er tegen Eurokratische pretenties ook eens goed geschopt worden, maar dan liefst met niveau. Het broeierige stoken tegen b.v. het Erasmusprogramma, dat ten onrechte als ‘elitair’ wordt afgedaan, maakt het des te wenselijker dat een vernieuwde Europese beweging in Vlaanderen vooral een beroep zou doen op de generatie onder de dertig die zoveel te danken heeft aan dat Erasmusprogramma.

Via dit soort privé-initiatief zou allicht ook iets kunnen worden goedgemaakt van wat A. Postma terecht heeft aangeklaagd als het falen van de Nederlandse regering om ten aanzien van de groeiende Vlaamse zelfstandigheid ook maar het begin van een conceptreactie te formuleren (‘Hoog tijd om Vlaanderen te ontdekken’, NRC Handelsblad 4 maart 1993).

Joris Duytschaever, hoogleraar Engelse en vergelijkende literatuurstudie, Universiteit Antwerpen.

... typisch Nederlands...