Neerlandia. Jaargang 97

[p. 44]

Benelux
Het kleinere buitenland door Herman Suykerbuyk

Dit is het moment om te peilen naar het belang van de Benelux. Zeker als Spitaels, de minister president van Wallonië zegt: ‘Benelux forget it’.

Temeer en vooral is deze verklaring belangrijk omdat een aanzienlijk aantal bevoegdheden, voorzien in het Benelux-verdrag aan de Gemeenschappen en Gewesten is overgedragen. Zij zou betekenen dat op het gebied van milieu, infra-structuurhavens, ruimtelijke ordening, economische expansie, onderwijs binnen de Benelux geen overeenstemmende politiek meer mag worden nagestreefd.

Als dat zo is, en de verklaringen van de Waalse minister-president doen dat vermoeden, dan kan de Belgische lidstaat binnen de Benelux zich niet vergenoegen dit als een politiek gegeven te akteren. Als België zelf de voortgang binnen de Benelux genegen is, ligt het voor de hand daarover in het reine te komen met het Waalse Gewest.

Afgezien daarvan is een binnen-Belgische ‘brainstorming’ over zin en onzin van de Benelux, heel erg nodig. Benelux heeft adelbrieven genoeg om als inter-statelijk samenwerkingsverband te blijven bestaan.

Welke adelbrieven? Lang vóór Europa de tolbarelen had omhoog gedraaid, heeft Benelux haar binnengrenzen opengesteld, en voor het goederenvervoer (zie het Enig Dokument), was zij voorloper in Europa. Voorloper op deze en andere terreinen. Dit is zo waar, dat het Europees Verdrag van 1958 juist wegens haar voortrekkersrol in Art. 233 de Benelux als een regionale landengroep heeft omschreven. Terecht, want in het Europa der Zes betekende Benelux met drie zeer veel. De Luxemburgse Minister van Buitenlandse Zaken, nadien voorzitter van de Commissie, de heer Thorn, zei dat toentertijd in de Benelux de drie regeringen het middel zochten om zo snel mogelijk hun eigen inspanningen in Europese te zien uitmonden.

Schengen

Men zegt op dit ogenblik te weinig dat de akkoorden van Schengen zijn uitgegaan van de Benelux. Benelux heeft als eerste Frankrijk en Duitsland attent gemaakt op de keerzijde, qua veiligheid, van het totaal openstellen van alle grenzen, van Spanje tot Denemarken.

Begin januari 1992 had te Brussel de Interparlementaire Schengen-bijeenkomst plaats. Daar is duidelijk gemaakt dat Schengen een meer democratische



rechtsorde instelt op het zeer delicate terrein van politioneel optreden en rechtsbescherming, waarborgen en voorwaarden voor verblijfsrecht, waaruit dan meer doordachte politieke opties kunnen groeien, zoals het uitstippelen van een immigratie-politiek, waar men in Europa nog niet aan toe is.

Adelbrieven genoeg dus, maar twee belangrijke gegevens lijken onvoldoende politieke aandacht te krijgen om ‘Benelux’ opnieuw te maken tot een samenwerkingsverband met vaart, met geloof, met een duidelijk streefdoel.

Er is ten eerste het Belgisch federale feit. De federalisering van België zou normalerwijze moeten leiden tot een meer confederaal opgezette Benelux, waarbij de kontakten tussen de staten zoals Vlaanderen-Nederland, Wallonië-Luxemburg binnen het Beneluxgeheel veelvuldiger kunnen zijn.

Recente debatten in de Beneluxraad in verband met de waterverdragen en de vervuiling van het Maaswater verliepen in die confederale sfeer met medewerking van de Nederlandse minister van Verkeer en Waterstaat mevrouw May, de Waalse milieuminister

[p. 45]

Lutgen en de Vlaamse milieuminister De Batselier.

Dit plaatst de regeringen voor de opdracht, binnen haar Benelux-Ministercomité die regionalisering effektief gestalte te geven. De Interparlementaire Beneluxraad heeft deze federalisering reeds erkend, door Gewest- en Gemeenschapsministers toe te laten. Het politieke debat binnen het Beneluxparlement wordt reeds gevoerd en zowel leden van de nationale als de regionale uitvoerende macht nemen daaraan deel.

Dit gebeurt op ad hoc-basis, niet structureel. Het lijkt dus een belangrijke opdracht de Benelux-Ministercomités zo te organiseren, dat de Executieven in België daaraan kunnen deelnemen.

Naast het federale Belgische feit, is er de recente Europese ontwikkeling. Gedurende een lange tijd heeft men gezegd dat Europa de Benelux overbodig heeft gemaakt. Gelukkig wordt die gedachte verlaten. Eigenlijk is het anders. Men keert terug tot gedachten,

Wanneer is de Maas schoon?
(foto J. van Hoorn)

die reeds vóór de laatste wereldoorlog leefden in de Benelux, ooit ‘de levenstaaie driehoek aan de Delta’ genoemd. Men wilde zich sterk maken.

Zie daarvoor naar de Belgisch-Luxemburgse Unie van 1921, de politiek van de Oslo-landen.

Na de oorlog werd Benelux op poten gezet, ook om sterker te zijn met drie.

Spaak en Colijn zagen het zo, en ze zagen het goed; want, hoe dan ook, dat ‘Charles De Gaulle ons dolgraag zou beschermd hebben’ is, in citaatvorm, de weergave van een andere werkelijkheid. De werkelijkheid van economische verschuivingen, waarbij Frankrijk zich niet onbetuigd laat. Hetgeen bewijst dat het vraagstuk van de Vlaamse - dus in federaal verband ook Belgische- verankering, aangetrokken door de Vlaamse minister-president Van Den Brande politiek zeer fundamenteel is.

Kleinschalig

Ook dat is een reden om binnen Europa het Beneluxproject te handhaven. Benelux kan de toon zetten voor ‘de kleine schaal’ zoals die elders in Europa reeds bestaat. Zie de Scandinavische landen verenigd in ‘the Nordic Council’, zie de Baltische staten verenigd in ‘the Baltic Council’, zie de Viségradlanden Polen, Tsjechië, Slowakije en Hongarije.

De drie Beneluxlanden werden binnen de Europese Gemeenschap kleiner, sinds het Europa van de zes naar (voorlopig) twaalf is opgeklommen.

De Beneluxlanden leven van de Duitse economie, maar tegelijk behouden ze hetgeen hen historisch eigen is: een politieke positie tussen Frankrijk, Duitsland en Engeland. De drie staten met een sterke identiteit en kultuur, en even grote belangen.

Het geo-politieke gegeven kan een enorme troef zijn: voor handel, vervoer, dienstverlening.

Het is nodig die troef optimaal te gebruiken. Door Beneluxsamenwerking komt men in Europa in de positie, tussen het kleine, dat te klein is en het grote, dat te groot is. Subsidiariteit heeft sinds Maastricht meer betekenis gekregen. Hopelijk meer dan verbaal. In ieder geval geldt het als legitimatie van de Benelux. Maar willen de drie regeringen, wat Benelux betreft, langs die lijn lopen? Met één stem spreken, wil bijvoorbeeld zeggen gezamenlijk als Benelux diplomatieke vertegenwoordigers zenden. Wil men dat? Gewezen secretaris-generaal van de Benelux-Economische Unie Kruitbosch zei ooit dat Nederland dat niet zo ziet zitten. ‘Alsof de Belgen in de binnenlanden van Oeganda onze (Nederlandse) belangen niet goed zouden behartigen’.

[p. 46]

Ziet België het zitten? Een gezamenlijke Beneluxvertegenwoordiging in het Balticum zou niet kunnen, omdat België niet akkoord gaat. Is dat zo en het ware interessant te weten of het alleen maar is omdat het geld kost.

De vragen moeten gesteld worden. Want Benelux ligt nog teveel in de sfeer van de goede intenties. Te weinig in de sfeer van ‘we weten wat we daarmee willen’.

Benelux is de laatste jaren teveel met horten en stoten verlopen. Comités van wijzen, Relancerapporten, allerhande Topbijeenkomsten - in mini en andere vorm - dienden om Benelux opnieuw op de rails te zetten.

Dit gebeurde, maar altijd krampachtig en kunstmatig. Niet tegenstaande de werking van het secretariaat van de Benelux-Economische Unie, dat bewijst een volgehouden politieke uitvoeringsinstelling te zijn, met veel competitie, met zin voor continuïteit.

Er zijn inventarissen, studie- en logistieke steun, maar wat overblijft is de politieke vraag: Weten wat we willen?

Hierop volgt niet eens vanzelfsprekend positief antwoord. Er zijn te veel voorbeelden, die doen twijfelen aan de goede bedoelingen. De bijdrage van de drie lidstaten om gemeenschappelijk in de sektor van onderwijs en cultuur, gesteund op ervaring, evaluaties van culturele akkoorden iets te ondernemen, was de laatste tien jaar nihil. Het Comité van Ministers ondernam nooit een ernstige poging om een gezamenlijk verslag te maken.

De eenheid van wetgeving werd in een vroeg stadium aan de Studiecommissie, belast met de eenheid van het recht overgelaten.

Het Comité van Ministers heeft die Commissie laten werken, heeft haar leden niet willen vervangen, zelfs niet willen zeggen waarom ze dat niet deed. Een hoog gegrepen, maar wel gerealiseerd objectief, namelijk het Benelux-gerechtshof werd daardoor wel een gezagvolle jurisdictie, maar met weinig om handen.

Er is het Schengenakkoord; terecht een voortrekkersvoorbeeld genoemd. Maar de bezwaren van de verschillende partners tegenover het akkoord van Schengen nemen toe. Duitsland heeft moeite om zijn interne wetgeving wat betreft het asielrecht aan te passen. Maar binnen de Benelux zelf, en dat is meer verontrustend, zijn er meningsverschillen. De Nederlandse Raad van State heeft kritische taal gesproken over de inhoud van het akkoord. In het Belgisch parlemetn hoort men nu reeds in verband met de asielszoekers geluiden, die wijzen op een politiek menigsverschil tussen België en Nederland. Hoe ver heeft de Benelux zich van de binnenlandse besluitvorming van haar drie lidstaten verwijderd?

Er is het optreden van het Comité van Ministers in het kader van Europa. Als men het gezamenlijk verslag van 7 april 1992 van de Beneluxvergaderingen op het gebied van het buitenlands beleid naleest, kan men weliswaar vaststellen dat de Benelux ten aanzien van de CVSE, de EEG en de UNO gezamenlijk optrekt, maar het geeft allemaal te veel de indruk dat het maar om problemen in de marge gaat. Het is weliswaar juist dat, met betrekking tot Maastricht België Nederland steunde, toen het voorzitterschap een plan voor een politieke unie op tafel legde. De steun leverde alleen niets op.

Vierde handelsmacht

Het heeft weinig zin altijd maar uit te pakken met de vaststelling dat Benelux de vierde handelsmacht ter wereld is, als binnen de Benelux Nederland nog altijd een aantal handelsbelemmeringen ten opzichte van Belgische bedrijven handhaaft. Het VBO zegt dat het niet opgaat dat in België en Luxemburg de BTW-nummers openbaar zijn en in Nederland geheim; ook de opgelegde betalingswijze van de BTW is voor Belgische bedrijven discriminatoir. Binnen de sector van de overheidsopdrachten is het protectionisme in Nederland totaal!

Laat men ook niet blind zijn voor het feit dat in algemene zin een aantal gevoeligheden tussen Nederland en Vlaanderen toeneemt. Het Belgisch grensgebied kent de zogenaamde fiscale asielzoekers uit Nederland, de Nederlanders in Zuidnederland worden in toenemende mate kritischer in verband met milieu en andere risico's, als gevolg van het Antwerps havengebied en Doel. De voorzitter van de Antwerpse Kamer van Koophandel zegt alle kontakt met Nederland op te schorten, als er geen positieve signalen komen in verband met het deblokkeren van de Waterverdragen.

Binnen de Benelux-instellingen zelf is de verhouding tussen een steeds meer afwezig Comité van Ministers en de Interparlementaire Beneluxraad ronduit slecht. De Raad is al blij één minister te zien en legt zich te gemakkelijk neer bij het feit dat deze minister van dienst allerhande velletjes papier van zijn collega's komt voorlezen, zonder tot een debat in staat te zijn. Dit betekent dat in de Benelux het politieke debat uitsterft. Dat is zeer erg.

De kleine ‘waslijst’ van schaduwzijden in de dagelijkse Beneluxwerking heeft een oorzaak.

Als de Benelux geen herkenbare doelstellingen nastreeft, ligt de grootste fout bij de onverschilligheid van de politiek verantwoordelijken in de drie landen. De vijandigheid van de voorzitter van het Waals Gewest, de heer Spitaels, heeft tenminste het voordeel van duidelijkheid.

Benelux is een nobel idee, nl. samenwerken vanuit een historisch gegeven, om een historisch gebeuren, namelijk de eenwording van Europa, met respect voor eigenheden en eigen lotsbestemmingen gestalte te geven!

Onverschilligheid doodt de Benelux. Daarom moeten de punten op de i worden gezet. Wallonië moet klare wijn schenken.

Het is ondenkbaar dat Wallonië een eiland wil worden in Europa, één regio van de 156, al dan niet gefusio-

[p. 47]

neerd met Nord-Pas-De-Calais of Lorreinen.

De confederale optie voor de Benelux is ook voor Wallonië een goede zaak. Weliswaar beslist Wallonië daarover, maar het is toegelaten te zeggen dat daarvoor valabele argumenten bestaan.

Overigens als de ministers-president van Vlaanderen en Wallonië Van Den Brande en Spitaels gezamenlijk oproepen dat Europa met de Belgische federale structuur zou rekening houden, kan hen eenzelfde initiatief voor de Benelux gevraagd worden.

Ook het federale België moet duidelijkheid scheppen. Dit vereist een gesprek tussen de federale minister en alle executieven. Want de te voeren Benelux-politiek moet de expressie zijn van het federale niveau én van de deelstaten. De wijze waarop de samenwerking wordt geregeld kan, gemakkelijker dan vóór de federalisering, oplossingen opleveren. Het dossier Maaswater en Waterverdragen is daarvan een voorbeeld. Niets is eenvoudig. Benelux is een realiteit binnen een Europa, waarbinnen veel verschuift en waarbij velen hun weg zoeken. Een politiek doordachte besluitvorming is belangrijker dan de bedrijvigheid van de gejaagde politicus. Want de politicus, die nerveus als libero speelt, krijgt ongetwijfeld het boetekleed van de utopie aangetrokken. Benelux is geen utopie.

Het heeft alle middelen en een groot verleden om confederaal tot een samenwerkingsvorm te komen, die alle belangen van alle lidstaten dienen kan, en tegelijk daaraan een toegevoegde waarde geven.

Het zou een blaam zijn voor West-Europa dat middels Benelux niet meer mogelijk is wat in het Balticum wel schijnt te lukken.

De schrijver is Senator, Voorzitter Christen-Democraten Beneluxparlement.