Neerlandia. Jaargang 97

[p. 14]

Zorg voor monumenten
Restaurateurs verenigen zich
door Ir. W.B.J. Polman

Sedert een aantal jaren bestaan er op het terrein van het restauratie-ambacht tussen Vlamingen en Nederlanders steeds hechter wordende relaties, ontstaan uit een aantal individuele kontakten en lidmaatschappen over en weer van elkaars verenigingen. De knoop is nu doorgehakt met de oprichting van een volwaardige Nederlandse ‘zuster’ van een Belgische organisatie van restaurateurs, het Art Restorers Association (A.R.A.), dat gevestigd is in Antwerpen. Het Art Restorers Association Nederland (A.R.A.Nederland) heeft haar domicilie gekozen in Amsterdam in een oud - maar recent gerestaureerd - pakhuis De Bruinvisch aan de Brouwersgracht 195. Het correspondentieadres is A.R.A. Nederland, Postbus 5053, 2000 GB Haarlem.

Nadat tot de jaren '70 en '80 de beoefenaren van het restauratieambacht in de stilte van hun atelier zonder veel ophef hun ‘culturele reddingswerk’ verrichtten, begon onder hen langzaam het besef te leven dat samenwerking en zelfs samengaan een extra dimensie aan hun werk zou kunnen geven. Zeker voor individualisten als restaurateurs van cultuurhistorisch waardevolle objecten mag dit een nogal revolutionaire ontwikkeling genoemd worden: elk rechtgeaarde beoefenaar van dit vak vindt, dat slechts hij of zij de ‘enige echte’ is en dat de rest ‘slechts amateurs’ zijn. Het huldigen van een dergelijke opvatting is uiteraard niet bevorderlijk voor welke vorm van samenwerking dan ook: een enkele uitzondering bevestigt er deze regel!

In de tachtiger jaren ontstaan diverse samenwerkingsverbanden in de vorm van economische werkverbanden, die voor de buitenstaander soms erg op verenigingen lijken, maar dit zeker niet zijn.

De oorzaak van het ontstaan van deze groepen is terug te voeren op het feit dat nogal wat jongeren via een technische opleiding of ‘handvaardigheidscursus’ in het vak terecht waren gekomen. Ook waren er, die bij de reguliere restauratiewerkplaatsen - bijvoorbeeld van musea - niet aan de slag kwamen en daarom de stap naar het zelfstandig restaurateurschap hebben gezet. Vanzelfsprekend waren er ook jongeren, die het zelfstandig ondernemersschap van begin af ambieerden.

Door samenwerking trachtte men de kans van slagen zo groot mogelijk te maken.

Het oprichten van een vereniging is in de afgelopen decennia weliswaar een aantal keren geprobeerd, maar dat leed vervolgens weer schipbreuk als gevolg van de hiervoor geschetste situatie: men was het nog steeds op teveel punten met elkaar oneens.

De ethiek van het restaureren werd steeds meer onderwerp van discussie en dit uiterst gevoelige onderwerp (zie de recente affaire rond het schilderij van Newman ‘Red, Yellow and Blue’) heeft nogal eens als splijtzwam gewerkt.

Er bestaan nog steeds ‘slapende’ verenigingen, die door ernstige interne conflicten in het bestuur of tussen leden en het bestuur opgehouden zijn te functioneren!

Neutraal restaureren

Enkele jaren geleden is er in België een opmerkelijk initiatief genomen, dat de basis heeft gelegd voor een nieuwe beroepsvereniging ART RESTORERS ASSOCIATION; opmerkelijk omdat in dit door taalstrijd geplaagde land het ontstaan van een landelijke organisatie niet vaak voorkomt: het is of Vlaams of Waals. De Engelse naamgeving is dan ook uitdrukkelijk bedoeld om neutraal te zijn in deze strijd. De kracht van deze organisatie ligt onder meer in het feit dat het accent wordt gelegd op de collegialiteit van de restaurateurs onderling, die tot uiting komt in hulp, samenwerking en kennisuitwisseling en het bieden van een vorm van garantie en zekerheid naar de opdrachtgevers.

Ook onderlinge afspraken, bijvoorbeeld over de beroepsethiek en de wijze van restaureren (uitmondend in de deontologische regels en het collectief onderschrijven van het Charter van Venetië; het verantwoord omgaan met cultuurhistorische objecten), werken daaraan mee.

Het resultaat is, dat inmiddels de lang nagestreefde en felbegeerde landelijke erkenning een feit is geworden. Zeer onlangs is deze van regeringswege verstrekt en dit betekent een mogelijkheid om onder meer een van de hoofddoelstellingen te realiseren nl. een van rijkswege erkend diploma als opstapje naar de erkenning van het beroep zelf. Dit is iets waar we in Nederland terecht jaloers op zijn!

Hoe nodig die erkenning is blijkt uit een uitgebreid onderzoek van de schrijver dezes naar de stand van zaken met betrekking tot de beoefenaren van de restauratie-ambachten.

Daarbij is onder meer aan het licht gekomen, dat aanzienlijk meer dan de helft van de personen, die zich uitgaven voor restaurateur van cultuurhistorisch waardevolle objecten e.d., zich in het grijze of zwarte circuit beweegt. Gezien dit relatief grote aantal vormt het een regelrechte bedreiging voor voortbestaan van de Nederlandse restaurateursstand. Het probleem is, dat de beunhazen uit het secundaire circuit veelal beter de kunst verstaan om hun ‘vakmanschap’ op overtuigende wijze aan de goedgelovige man of vrouw te brengen en bij het beëindigen van hun werk-

[p. 15]

zaamheden het mogelijk tegenvallende of zelfs slechte resultaat aan alles toe te schrijven behalve aan hun onbekwaamheid of ondeskundigheid. Een ander probleem is dat de aangerichte schade als gevolg van ondeskundig handelen vaak pas na verloop van tijd aan de dag treedt en in het begin slechts voor een deskundige zichtbaar is. Het bestrijden van dit kwaad is echter in de wereld van de restaurateur bijzonder moeilijk door het ontbreken van een vorm van erkenning, onderlinge samenhang en opleidings- en vestigingseisen.

Samenwerking van Noord en Zuid

Inmiddels is door een groep restaurateurs naar voorbeeld van de vereniging in België ook in Nederland een vereniging opgericht onder de naam ART RESTORERS ASSOCIATION NEDERLAND (A.R.A.Nederland), welke vereniging zich eveneens vooral op de onafhankelijk gevestigde (restauratie-) ambachtsman of -vrouw richt. De samenwerking tussen beide ‘zusters’ is bijzonder hecht; dit blijkt uit de regelmatige kontakten en bezoeken over en weer en het gebruik, dat wordt gemaakt van elkaars kennis en inzichten. Het uitbrengen van een gemeenschappelijk blad behoort tot de plannen voor het komende jaar.

Uit het feit, dat zich al voor de oprichting enkele tientallen kandidaat-leden hebben aangemeld, blijkt dat de behoefte aan een dergelijke organisatie ruimschoots aanwezig is. Ter vermijding van een mogelijk misverstand dient vermeld te worden, dat de potentiële leden niet alleen uit de wereld van het ‘antiek’ afkomstig zijn maar ook bijvoorbeeld werkzaam zijn in de Monumentenzorg. Naast gespecialiseerde architecten zijn voor het behoud van het bouwkundig erfgoed ook tal van ambachtelijke disciplines actief; deze houden zich bijvoorbeeld bezig met de restauratie en het behoud van (giet)ijzer, glas, hout, keramiek, kunst- en natuursteen. Ook in het schildersbedrijf komen restauratie-specialisten voor, die op een niveau werkzaam zijn dat vergelijkbaar is met een (capabele) schilderijrestaurateur. Het is de bedoeling dat in het ledenbestand een breed scala van specialistische disciplines vertegenwoordigd zal zijn.

Om de kwaliteit van de aangesloten leden te bewaken worden hoge eisen gesteld aan kandidaatleden; ter ondersteuning van het Bestuur en door de leden is inmiddels een Raad van Advies ingesteld waarvoor tal van vooraanstaande deskundigen, die binnen en buiten het restauratieveld werkzaam zijn of zijn geweest werden aangetrokken.

Van buiten het restauratievlak zijn bijvoorbeeld een accountant en enkele juristen met kennis van o.m. de cultuurwetgeving en openbaar bestuur afkomstig. Ook onderzoekspecialisten op - voor het restauratievak relevante terreinen - maken er deel van uit.

Evenals dit bij de Belgische zuster het geval is, zal in Nederland ook aandacht worden besteed aan de opleiding op het restauratiegebied. Indien mogelijk zal dit in samenwerking gebeuren met organisaties, die reeds op dit terrein actief zijn.

Restauratiewerken in Haarlem. Foto Jos Fielmich, Monumentenzorg.

Zowel A.R.A. België als Nederland waren op de restauratievakbeurs RESTAURATION 92 met een stand vertegenwoordigd; deze beurs werd op 20 t/m 22 oktober jl. in de RAI te Amsterdam gehouden. Vele tientallen organisaties en bedrijven op het terrein van het behoud van het cultureel erfgoed (gebouwen en objecten) hebben zich daar gepresenteerd; de bezoekers hebben daar niet alleen kennis kunnen nemen van de ontwikkelingen op het eigen vakgebied maar ook op dat van de verwante vakdisciplines. De ruime buitenlandse deelname maakte, dat niet alleen het nieuwste op de Nederlandse markt werd getoond, maar ook dat men met (vaak zeer afwijkende) werkmethoden en -technieken, die elders in de wereld gebruikelijk zijn, werd geconfronteerd.

De Stichting Restauratie Informatie Centrum, met wie A.R.A.Nederland de stand deelde, presenteerde onder meer de zeer geavanceerde mogelijkheden van beeldopslag in combinatie met tekst. Vergde enkele jaren geleden de aanschaf van een dergelijk systeem nog enkele tonnen, nu echter is dit teruggebracht tot nog geen 10% van dit bedrag. De toepassingsmogelijkheden zijn legio; deze variëren van archievering van röntgenfoto's bij ziekenhuizen tot een catalogus van autoonderdelen voor garagebedrijven. De Stichting ontwikkelde onder meer een ‘electronische monumentenlijst’, waarin niet alleen de afbeeldingen van gebouwen zijn opgenomen, maar ook de bijbehorende teksten, bronvermeldingen en administratieve gegevens.

De schrijver is secretaris A.R.A. Nederland