Neerlandia. Jaargang 97

[p. 12]

Tegengestelde belangen
Naar een ‘globale strategie voor het boek’ in Vlaanderen?
door Guido Logie

Hugo Weckx, gemeenschapsminister van Nederlandse cultuur, heeft met zijn toespraak op de openingsavond (31 oktober 1992) van de Boekenbeurs voor Vlaanderen, de Vlaamse ‘wereld van het bedrukt papier’ behoorlijk wat stof tot discussie aangereikt. Dat bleek bijvoorbeeld enkele dagen later al overduidelijk op de belangrijke gespreksmiddag in het Antwerpse Bouwcentrum, die georganiseerd werd door de Vereniging ter bevordering van het Vlaamse Boekwezen (VBVB) in samenwerking met de Nederlandse Taalunie onder de titel ‘Feiten, fantasieën en ficties over boeken(beleid)’. Het panel dat daaraan zijn medewerking verleende bestond uit Monika van Paemel (voor de auteurs), Jo Cooymans (bibliotheken), Luc Demeester (uitgevers), prof. Marcel Janssens (cultuurbeleid Vlaanderen), Joost Bloemsma (boekenvak Nederland) en Peter Berger (letterenbeleid ministerie van WVC).

Carlo van Baelen, moderator, schetste meteen de bedoeling van de middag: de diverse geldingen van de boekenwereld samen rond de tafel brengen om na te gaan waar het met het boekenbeleid in Vlaanderen heen moet. Hij vergastte de aanwezigen meteen op een zeer verhelderende cijferdans omtrent uitgeven, kopen, lezen en lenen in Vlaanderen en Nederland. Vlaanderen produceerde in 1990 3027 titels, Nederland daarentegen 13691; strips, kinder- en jeugdboeken vertegenwoordigen respectievelijk 36 en 11%. Opmerkelijk is dat de helft van de in Vlaanderen verkochte boeken geïmporteerd wordt. In Nederland is dat maar één tiende. De overheid beschikt in Vlaanderen over een budget ‘letteren/boeken’ van 88,3 miljoen Belgische frank (4,4 miljoen gld), in Nederland daarentegen van 330 miljoen (16,5 miljoen gld). In het Noorden bestaat een vaste boekenprijs en een leenrechtvergoeding (opbrengst 275 miljoen) (13,7 miljoen gld), in het Zuiden niet. Voor auteurssteun (lezingen en werkbeurzen) houdt Vlaanderen 20 miljoen (1 miljoen gld) ter beschikking, Nederland 172 miljoen (8,6 miljoen gld). De Nederlandse bibliotheken beschikten in 1989 over een totale collectie van 40,9 miljoen titels (9,6 boeken per gebruiker), de Vlaamse evenwel over 20 miljoen (14,3 boeken per gebruiker). Het budget van de bibliotheken bedroeg in Vlaanderen 1,2 miljard (60 miljoen gld), in Nederland 10,5 miljard. (525 miljoen gld). De Nederlandse gebruiker betaalde een bijdrage van 315 fr. per jaar (f 15.75).

Leenrecht

Auteur Monika van Paemel hield een hartstochtelijk pleidooi voor de leenrechtvergoeding. Voor de schrijfster is dit gewoon een zaak van de auteur (en de uitgever): te geven wat hem toekomt. Ze constateert de laatste jaren wel een mentaliteitsverandering maar er is ter zake maar weinig concreets gebeurd. De auteur levert de grondstof, betoogde ze, en zoals dat in het economisch proces doorgaans het geval is, is de grondstof het goedkoopst. Ze waarschuwde dat de maat nu vol is en dat het tijd is om tot daden over te gaan. ‘Je kunt geen paard laten rijden zonder haver’, aldus Van Paemel. De leenrechtvergoeding kan de sociaal-economische positie van de auteur verbeteren en is een eerste stap op de weg naar een fonds der letteren. (Een dergelijk fonds bestaat in Nederland en stelde in 1991 152 miljoen (7,6 miljoen gld) ter beschikking van de auteurs in de vorm van werkbeurzen).

Jo Cooymans, voorzitter van de Vlaamse Vereniging van Bibliotheek-, Archief- en Documentatiewezen (VVBAD), nam tegenover Van Paemels eis op leenrechtvergoeding een strakke en aggressieve houding aan. Leenrecht wordt alleen door de literaire auteurs gevraagd, betoogde hij, maar verder heeft niemand er baat bij. Hij vreest dat de bibliotheken het kind van de rekening zullen worden. Ze zullen een stuk(je) van hun budget aan die leenrechtvergoeding moeten spenderen, ze zullen er behoorlijk wat administratieve rompslomp bijkrijgen en tenslotte zullen ze een niet onaanzienlijk deel van hun lezers zien wegblijven, degenen namelijk die hun bijdrage aan de leenrechtvergoeding niet wensen op te hoesten. Cooymans had in zijn lange tussenkomst overigens nog heel wat meer grieven gestopt, gaande van de bedenkelijke kwaliteit van het boek tot de dalende dienstverlening in de schaarser wordenden boekhandels. Men kon zich met recht en reden afvragen of Cooymans de bedoeling van de middag niet verkeerd begrepen had en er eerder op uit was iedereen tégen zich in het harnas te jagen.

Luc Demeester, voorzitter van de Vereniging van Uitgevers van Nederlandstalige Boeken (VUNB), ging in zijn tussenkomst van drie vaststellingen uit: 1. de ‘cultuurconsumptie’ is in Vlaanderen bijzonder laag; 2. het boek wordt door de politici zeer stiefmoederlijk behandeld; 3. Vlaanderen ligt in de ‘periferie’ van het Nederlandse taalgebied. Volgens Demeester maken de grote Nederlandse uitgevers uit de Randstad het mooie weer op de boekenmarkt en zorgen ze ervoor dat het Vlaamse boek op de Nederlandse markt geen enkele kans krijgt. Ze hebben het recensiewezen aan hun kant en samen houden ze de vooroordelen tegenover de Vlaamse boeken stevig overeind: hebben ze het niet over het taaltje dat de Vlaamse auteurs hanteren, dan zeuren ze wel over de vormgeving

[p. 13]

en de prijs van de boeken... Hij pleitte verder voor een ‘globale strategie voor het boek’ die gezamenlijk door alle betrokken partijen (overheid, auteurs, uitgevers, boekverkopers, bibliotheken) ontworpen dient te worden. De vooroordelen tussen Noord en Zuid moeten neergehaald worden en het moet verder maar eens uit zijn met alle negatieve kritiek. Continu wetenschappelijk onderzoek omtrent het boek is een noodzaak, en de vaste boekenprijs, de leenrechtvergoeding en het reprorecht dienen zo spoedig mogelijk wettelijk geregeld te worden.

Belang van integratie

Beleidsman Peter Berger ontkende niet dat de Nederlandse dominantie een zeker gevaar voor de Vlaamse cultuur inhoudt. Vlaanderen moet eindelijk iets aan zijn achterstand doen. Integratie van de markt tussen Noord en Zuid is van prioritair belang, mede met het oog op de positie van beide landen in het Europa zonder binnengrenzen. Hij vulde het thema van de gespreksmiddag als volgt in: ‘Het is een feit dat Europa een bedreiging voor de Nederlandse cultuur vormt; het is een fictie dat Europa alleen maar heil brengt zoals sommigen willen doen geloven; mijn fantasie is een beschaafd Europa’. Met dit laatste bedoelde hij een Europa waarin de zogeheten grote (en derhalve machtige) culturen oog hebben voor de noden van de zogeheten kleine (dus zwakke) culturen. Hij beklemtoonde sterk dat voor economische cultuurgoederen geen intrinsieke waarde bezitten, met alle problemen en misverstanden van dien. De aanmerkingen van Demeester over de houding van de Nederlandse uitgeverswereld tegenover de Vlaamse deed Berger van de hand met een kort en krachtig ‘Niet zeuren!’

Prof. Dr. Marcel Janssens, aanwezig als adviseur van cultuurminister Weckx maar ‘niet om het beleid van de minister te verdedigen’, wees op zijn beurt op de noodzaak van synergie, en meende dat een herschikking van de beschikbare middelen zich opdrong. Het leek hem redelijk dat de bibliotheekgebruiker een bescheiden bijdrage tot medefinanciering zou leveren. Tenslotte zette hij de prioriteiten voor het boekenbeleid in Vlaanderen op een rijtje: 1. de vaste boekenprijs; 2. leenrechtvergoeding en reprorecht; 3. continu wetenschappelijk onderzoek; 4. een slagvaardig vertaalbeleid; 5. regelgeving voor de auteurssubsidie, al dan niet naar Nederlands model.

Moderator C. van Baelen rondde af met een oproep tot alle betrokken partijen om spoedig rond de tafel te gaan zitten om een aanvaardbaar boekenbeleid uit te werken en suggereerde dat de overheid ter zake het voortouw zou nemen.

Vermoedelijk zal die overheid er geen moeite mee hebben om het overleg op gang te brengen, doch voor de overige deelnemers zal het wellicht moeilijk zijn om de overheid eensgezind tegemoet te treden. De leenrechtvergoeding blijkt op de openbare bibliotheek-sector immers het effect te hebben van een rode lap op een stier, wat bijvoorbeeld sterk tot uiting kwam op de algemene ledenvergadering van de VVBAD op 12 november 1992 in ‘De Warande’ in Turnhout.