Neerlandia. Jaargang 96

[p. 186]

Een uitstekend rapport met verantwoorde voorlichting
‘Europese integratie ten koste van talendiversiteit?’

De wereld is kleiner geworden: in afstand en in tijd. Het is een gevolg van de modernisering der verkeersmiddelen en van de verfijning van de informatietechnieken. Het is al lang geen nieuws meer. Eerder een gemeenplaats. We weten niet beter en ervaren het dichtbij huis. Het Europese integratieproces is op gang gekomen, hoewel niet in sneltreinvaart. De beoogde samenwerking bracht met zich mee, dat bij het sluiten van de Verdragen van Rome in 1950 men er zich van bewust was aandacht te besteden aan het taalgebruik in de lidstaten. Het werd een stuk beleid. En wie beleid uitstippelt moet keuzen maken. Geen gemakkelijke opgave. In de loop der jaren kwam men daar spoedig achter.

Taalwetgeving

Commerciële instellingen krijgen bij het zoeken naar afzetmarkten voor hun producten, met de verscheidenheid van talen te maken. Het handelsverkeer laat zich niet door staatsgrenzen of die van de taalgebieden weerhouden. De ondernemingen houden daarom in hun voorlichting (etikettering, opstellen van gebruiksaanwijzingen) rekening met de voertaal (talen) en met de wettelijke bepalingen in de landen waar zij hun produkten afzetten. Zo schrijft de Belgische wetgever, sedert eind februari 1992, het verplicht gebruik (of minstens) van het Nederlands voor. In het begin van dit jaar drong een grote meerderheid in de Nederlandse Tweede Kamer er bij de staatssecretaris van Economische Zaken op aan om voortaan te bepalen dat de informatie over levensmiddelen in het Nederlands moet worden verschaft.

Het Europese Hof van Justitie denkt daar anders over. Het hoge rechtscollege bepaalde in juni 1991 dat teksten ‘in gemakkelijk te begrijpen talen’ voldoende zijn. Het behoeft niet de taal van het betrokken land te zijn. Daar nu wringt de schoen.

Het arrest van het Hof was een antwoord op een adviesaanvraag van de Leuvense Rechtbank van Koophandel over een geschil tussen de Franse onderneming PIAGEME die haar mineraalwater in België afzet en de firma BVBA PEETERS die het produkt - voorzien van Frans- en Duitstalige etiketten - in Nederlandstalig België aan de man brengt. Het Franse bedrijf tekende tegen het laatste protest aan. Het doet een tikkeltje ironisch aan! Waarschijnlijk indachtig het gezegde: zaken gaan voor het meisje.

Het antwoord van het Hof aan de Leuvense juristen was in feite niets anders dan een bekrachtiging van een EG-voorschrift uit 1978: daarin staat hetzelfde. Zowel de zin van dit voorstel als het motief van het arrest uit 1991 vinden hun oorsprong in de overweging, dat een nationaal taalbeleid niet tot achterstelling van burgers uit andere EG-staten mag leiden: daarop wordt in het onderstaande nog gewezen.

Taalactie

Het Algemeen-Nederlands Congres (ANC) besloot druk uit te oefenen op de Vlaamse/Belgische en Nederlandse overheidsinstanties om het gebruik van de landstaal (talen) te handhaven. Enkele grote dagbladen in Nederland en Vlaanderen onderschreven de juistheid van de actie van het ANC, zo ook commentatoren in radio en televisie-rubrieken. Consumentenverenigingen in Noord en Zuid sloten zich bij die zienswijze aan. Europarlementariërs uit Nederland en uit Vlaanderen, van verschillende politieke richtingen deden hetzelfde. Zij gaven te kennen alles in het werk te stellen om de richtlijn van 1978 te veranderen.

Het bestuur van het ANC, wetende dat het niet alleen om een gevoelige taalkwestie gaat, maar ook om ingewikkelde, linguïstische en juridische facetten, besloot zijn actie te ondersteunen met een rapportage van de hand van deskundigen.

Het eerste rapport ‘Europese integratie ten koste van talendiversiteit?’ van dr. Y.J.D. Peeters is inmiddels verschenen. De auteur is medestichter van het Europees Bureau voor de Minder Verspreide Talen binnen de EG en tevens mederedacteur van de Europese Conventie van de regionale- en de minderheidstalen van de Raad van Europa.

De nota

De auteur verdient hulde voor zijn werkstuk. Ambtelijke stijl en bureaucratisch jargon zijn aan de nota vreemd. Ook de leek kan er mee uit de voeten. Al was het alleen maar door de beknopte inleiding waarin, op een begrijpelijke wijze, een schets wordt gegeven van de ontwikkeling van het taalbeleid sedert 1950 tot heden. Immers, het is voor niet-ingewijden een lastig te ontwarren kluwen. De schrijver duidt naast de opsomming van de feiten vooral op de synthese. Maar daarvoor is hij niet alleen jurist, maar ook historicus. Kortom: de nota voldoet in elk mogelijk opzicht aan de vereisten van een verantwoorde voorlichting. En dat is voor de actie van het ANC een aanwinst.

Discriminatie

Zoals is gezegd houdt het dogma van de richtlijn van 1978 en dat van het arrest in, dat de toepassing nimmer mag leiden tot discriminatie van burgers uit andere lidstaten. Juist op dit kardinale punt legt dr. Peeters de vinger,

[p. 187]

met de volgende reactie: ‘Het standpunt van het Gerechtshof mag dan goed zijn bedoeld, volgens ons verliest het een essentieel punt uit het oog. De onkunde van de migrant inzake het hanteren van de taal van het land waar hij naartoe trok, is een “zelfveroorzaakte” discriminatie, die trouwens niet permanent is en ongedaan kan worden gemaakt door het aanleren van de bewuste taal. Wij zijn van mening dat de mogelijke discriminatie die zou kunnen voortvloeien uit een eventueel taalbeleid van lidstaten ten opzichte van niet-rijksburgers, niet de verantwoordelijkheid kan zijn van de lidstaat alleen’. Einde citaat. ‘Gemakkelijk te begrijpen taal’ als rechtsgrond te aanvaarden is voor dr. Peeters niet geloofwaardig.

Taalregime

Aan het slot van de nota stelt de samensteller de vraag welk taalregime voor de Europese Unie zou moeten gelden. Immers, dit orgaan zou het meest veeltalige lichaam in de wereld zijn. Gelijkheid van de officiële talen is onmogelijk vol te houden in het perspectief van de Europese Unie, die reële wetgevende macht voor het Europese Parlement zal inhouden. Aldus de auteur. Hij voegt daaraan toe, dat in een eerste fase complete blokkering kan worden vermeden door een soepeler benadering. In een tweede fase zal een verbeterde positie van de ‘minder gebruikte’ talen gepaard gaan met een zekere teruggang van de kleinste officiële talen: bijvoorbeeld het Deens, het Grieks en het Portugees. Het Nederlands bevindt zich, volgens dr. Peeters ‘in een ietwat eigenaardige tussenpositie. Het werd niet zo lang geleden, in 1988, geïntroduceerd als een werktaal voor de Assemblee van de Raad van Europa’.

Aan de top, zo schrijft hij verder, blijft een talenvijfhoek bestaan: het Engels, het Frans, het Duits, het Italiaans en het Spaans. Dit kan zich wijzigen bij uitbreiding. Welke andere talen dat zullen zijn is afhankelijk van het aantal taalgebruikers.

Dr. Peeters eindigt zijn toelichting met de opmerking dat, niettemin, de allesoverheersende vraag blijft op welke grond bepaalde EG-burgers geregeerd zouden worden in hun eigen talen en anderen niet.

De nota bevat een groot aantal bijvoegsels: literatuurverwijzingen, arresten van het Hof, rapporten van rechtszittingen, verordeningen van de Raad van de EG en - evenals in de vooraf genoemde tekst van het rapport - verwijzingen naar vonnissen van het Europese Hof over taalverwikkelingen. Daarmee is de opsomming nog niet compleet.

Politici, juristen, historici, filologen en journalisten mogen aan dit werkstuk niet voorbijgaan. Zij kunnen er hun voordeel mee doen.

(N.B. De nota kwam tot stand in samenwerking met het Instituut voor Europese Vorming en met de steun van het Belgisch Comité van het Europese Bureau voor de Minder Verspreide Talen. De tekst geeft de persoonlijke opinie weer van de auteur en bindt geenszins de instellingen waaraan hij is verbonden, of die de publikatie mogelijk hebben gemaakt. De nota is te bestellen bij het Algemeen-Nederlands Congres, Gallaitstraat 86, B-1210 Brussel, tel. [phone], vanuit Nederland: 09/32/2-241. 31.64: kosten 180 BF/f. 10,-)

(GG)