Neerlandia. Jaargang 96

[p. 150]

Spiegel Noord
Kamerleden op de wip
door Geert Groothoff

In de loop jaren aren is er in Nederland van alles en nog wat over staatkundige vernieuwing en meer politieke duidelijkheid op papier gezet. Langzamerhand is het een enorm pak nota's, rapporten, adviezen en voorstellen geworden, voorzien van kanttekeningen over discussies en argumenten pro en contra. Om louter willekeurig enkele voorbeelden aan te halen: denkbeelden en opvattingen over de invoering van een referendum, de bestudering van de afnemende interesse van de burgers voor de politiek in het algemeen, de mogelijkheid van een nieuw kiesstelsel, het thema verstarring van het partijwezen, de wetenschap dat het ernstig schort aan voldoende openbaarheid (een grondbeginsel van de democratie), een meer toekennen van bevoegdheden aan de minister-president; kortom het invoeren van staatsrechtelijke veranderingen in de vorm van aanpassingen vanwege de eigentijdse problemen en omstandigheden op het domein van de politiek en op dat van het bestuur.

Het opmerkelijke is dat er niets is te bespeuren van het in de praktijk brengen van deze voornemens. Wat is daarvan de oorzaak? Het valt moeilijk te zeggen. Waarschijnlijk is het een zekere schroom om het bestaande te vervangen of te verbeteren, eventueel om te buigen en aldus nieuwe wegen in te slaan.

Nederlanders zijn nogal traditiegetrouw. Dat behoeft geen slechte eigenschap te zijn. Maar zich totaal door de traditie te laten insnoeren en tegelijkertijd tot een gerijpt inzicht te zijn gekomen dat het anders mòet, doet toch wel hypocriet aan.

CDA-Rapport

Die gedachten kon ik niet van mij afzetten bij het lezen van een recent rapport van een CDA-adviescommissie, onder voorzitterschap van oud-minister drs. Jan de Koning. Hij wond er, bij de presentatie van het werkstuk, geen doekjes om: ‘Het moet maar eens uit zijn met de gedachte: eens politicus, altijd politicus. Dat is hartstikke fout’. En hij voegde er volgens de kranten aan toe: ‘De zekerheid dat je op je dertigste als begaafd politicus weet dat je tot je vijfenzestigste kunt blijven, moet verdwijnen’.

Een beetje merkwaardige uitspraak van iemand die jaren achtereen minister is geweest en leiding gaf aan verschillende departementen. Maar goed; toen hem daarop werd gewezen, luidde zijn reactie: ‘Het is ook onbehoorlijk lang geweest’.

Het advies van de commissie doelt op het kamerlidmaatschap: het mag niet langer dan 12 jaar duren voor een afgevaardigde. In een vraaggesprek met de GPD, zie het lid van de Tweede Kamer, drs. Hans Hillen, dat de regeling niet alleen voor parlementariërs moet gelden, maar ook voor ministers, politici en bestuurders op lager niveau, zoals burgemeesters en raadsleden. Hoewel niet opgemerkt, worden daarmee ook de gekozen provinciale bestuurders bedoeld, als de leden van de provinciale staten en de leden van Gedeputeerde Staten. ‘Als politici en bestuurders zich beter realiseren dat ze op de schopstoel zitten, motiveert dat om het werk zo goed en herkenbaar mogelijk te doen’, aldus drs. Hillen.

De voorstellen, waaraan het CDA-partijbestuur inmiddels zijn fiat heeft gegeven, moeten wel bij de honderden CDA-vertegenwoordigers in de publiekrechtelijke organen, of in bestuursfuncties, hard zijn aangekomen. Immers, velen onder hen weten, sedert jaar en dag, niet anders of het is de gewoonste zaak van de wereld wanneer zij eenmaal gekozen, ongestoord op het pluche kunnen blijven zitten.

Vragen

De voorstellen roepen enkele vragen op. De commissie beoogt de weg vrij te maken voor ‘jong talent’: het bevorderen derhalve van een doorstroming. Het laatste kan een goede zaak zijn, maar niet tegen elke prijs. Zeker niet ten koste van hen die in de politieke en bestuurlijke sectoren, bij de burgers op grond van hun kennis en ervaring, hun omgang met de mensen en vanwege hun integriteit hoog staan aangeschreven. Moet daaraan voorbij worden gegaan? Denken de leden van de adviescommissie op die manier de kloof tussen de burgers en de politiek te dichten?

Het heeft er iets van dat de commissie in een zwartwit denken is verstrikt geraakt. Ik kan daarom niet aan de indruk ontkomen, dat eerder de nadruk wordt gelegd op ‘de duur’ van de ‘zittingstijd’ dan op de (gebleken) ‘geschiktheid’ van de betrokkenen.

Zou een genuanceerder voorstel niet de voorkeur hebben verdiend?.

Tenslotte. En dan gaat het heus niet om de onbelangrijkste vraag. Geven de voorstellen niet de indruk dat weinig rekening met de democratische spelregels is gehouden? Want de leden van de afdelingen hebben toch het recht om, bijvoorbeeld, voor de gemeenteraadsverkiezingen kandidaten voor te dragen? Ook als dit wordt gehandhaafd, is er toch sprake van een zekere beperking die door de voorstellen wordt aangebracht. Dan kan opnieuw worden gewezen op de kandidatuur van de ‘hoog aangeschrevenen’. Het laat zich zonder meer aanzien dat deze vragen, wellicht ook andere, in de achterban van het CDA leven. In het bijzonder bij hen die daarbij betrokken zijn.

Partij van de Arbeid

Ongeveer gelijk met het verschijnen van het CDA-rapport gaf Felix Rottenberg, één van de twee nieu-

[p. 151]

we voorzitters van de PvdA, eveneens zijn oordeel over de kwaliteiten die van kamerleden mogen worden gevraagd en over het functioneren van de huidige parlementariërs van de PvdA. Hij gaf zijn mening ten beste voor de NCRV-radio. Het ‘vak’ van politicus moet in beginsel een tijdelijke aangelegenheid zijn, zo luidde zijn uitgangspunt. Hij kon zich dan ook aansluiten bij de opvattingen van de CDA-commissie. Zijn kritiek en suggesties kwamen op het volgende neer: te veel kamerleden hebben een ambtelijke achtergrond, het ontbreekt aan vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven en de regionen van de wetenschapsbeoefening, er zijn meer generalisten nodig dan specialisten en het zou van belang zijn, gelet op de samenstelling van de bevolking, ook aandacht te schenken aan 65-plussers. Volkomen nieuw was zijn idee, om enkele leden van de PvdA-fractie deeltijdbanen te laten uitoefenen. Op die wijze kunnen de banden tussen de vertegenwoordigers met de kiezers worden aangehaald. Het is nuttig wanneer parlementariërs uit ervaring weten wat er zich op de verschillende terreinen van de samenleving afspeelt.

Politieke vertegenwoordiging

Het zou te ver voeren op al deze denkbeelden in te gaan. Ik stip daarom enkele zaken aan. Meer generalisten dan specialisten is aan te bevelen. Prof. mr. W.A. Bonger schreef in zijn Problemen der democratie, in 1936, over dit thema: ‘Het is ook zeer dubieus of het gewenst is dat een vertegenwoordigend lichaam in hoofdzaak uit specialisten bestaat. Allround-



men zijn vermoedelijk veel nuttiger, hun kritiek wordt door deskundigen zéér gevreesd.’ Personen uit het bedrijfsleven of wetenschappers kunnen, althans voor de Tweede Kamer alleen dan worden aangetrokken wanneer zij hun beroep niet meer uitoefenen. Voor de Eerste Kamer ligt dat anders, de praktijk wijst het uit, want het lidmaatschap vergt geen dagtaak, evenmin als dat van de provinciale staten of van gemeenteraden. Kandidaten ouder dan 65 jaar zijn aanvaardbaar. Scheppen van deeltijdbanen voor zittende leden zal moeilijker zijn.

De voorstellen van de CDA-commissie en die van de PvdA-voorzitter zijn slechts te verwerkelijken in grote fracties. Leden van kleine fracties hebben het vele malen zwaarder.

Hoe het ook moge zijn en wat het ook moge worden, voor de leden van de CDA-fractie is de kans groot dat er voor hen geen koperen jubilea meer inzitten. Integendeel waarschijnlijk komen ze op de wip te zitten.