Neerlandia. Jaargang 96

[p. 140]

Grensoverschrijdende samenwerking in de ‘Vlaanderen’
Nederland blust in Vlaanderen
door Mr. A.A.L.G.M. Kessen

Grensoverschrijdende samenwerking in het algemeen en die tussen lokale overheden in het bijzonder staat sterk in de belangstelling. Dit is niet verwonderlijk. Sedert enkele jaren bestaat er immers een hernieuwde discussie omtrent de bestuurlijke organisatie in Nederland. Hierin spelen drie bestuurlijke processen een zeer wezenlijke rol: decentralisatie van rijkstaken naar de gemeenten, internationalisering van het bestuur (onder druk van de nakende Europese integratie) en regionalisatie (beleidsafstemming op regionaal niveau). Deze bestuurlijke processen dwingen ook de lokale overheden te zoeken naar wegen om de thans tekort schietende samenwerkingsstructuren aan te passen aan de eisen van deze tijd. De roep om bestuurlijke vernieuwing is aan de orde van de dag, waarbij schaalvergroting centraal staat. De discussie omtrent bestuurlijke vernieuwing heeft zich tot op heden beperkt tot 7 grootstedelijke gebieden. Dit is mijns inziens ten onrechte. De genoemde bestuurlijke processen immers raken alle regio's en gemeenten in Nederland. Ook buiten de grootstedelijke gebieden wordt bestuurlijke vernieuwing noodzakelijk geacht. In het proces van schaalvergroting, als vorm van bestuurlijke vernieuwing, nemen grensgebieden en de daarin gelegen gemeenten een bijzondere plaats in. Zowel sociaal-economisch maar ook bestuurlijk kent Nederland een groot grensgebied. De omvang en de ligging van Nederland is zodanig, dat relatief veel decentrale overheden met het bestaan van de landsgrenzen worden geconfronteerd. 7 (van de 12) provincies en ongeveer 90 (van de 647) gemeenten bevinden zich direct aan de landsgrens. Decentralisatietendensen, internationalisering van bestuur en regionalisering nopen ook in de grensgebieden, of misschien juist daar, tot schaalvergroting. Wil schaalvergroting evenwel in deze gebieden geworden tot een daadwerkelijk antwoord op de vraag naar bestuurlijke vernieuwing, kan niet worden volstaan met het zoeken naar schaalvergrotingsmogelijkheden binnen 's lands grenzen. Dit zou immers een miskenning zijn van onder meer de noodzaak tot beleidsafstemming op regionaal niveau, bijvoorbeeld op het gebied van de ruimtelijke ordening. Het zou evenzeer een miskenning zijn van het internationaliseringsproces, leidende naar Europese regio's, wier grenzen niet parallel lopen met de landsgrenzen.

Grensoverschrijdende samenwerking in de Euregio Scheldemond

Medio november 1989 hebben de commissaris van de koningin in Zeeland en de gouverneurs van de provincies Oost- en West-Vlaanderen in Middelburg (een kern binnen de Belgische gemeente Maldegem) een intentieverklaring ondertekend, die de aanzet moest vormen tot de oprichting van een Euregio, Scheldemond genaamd, omvattende de gehele provincie Zeeland en 7 arrondissementen van de 2 genoemde Belgische provincies. Dit kan als een gelukkige ontwikkeling worden aangemerkt, gelet op de uitspraak van Staatssecretaris de Graaff-Nauta van Binnenlandse Zaken op 25 september 1987, gedaan tijdens het symposium ‘Over de grens’ te Sas van Gent, dat zij met spijt had moeten constateren, dat men aan de grens Zeeuwsch-Vlaanderen/België achterbleef op de tendensen om grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden te scheppen. Deze uitspraak van de Staatssecretaris kan alleen worden gezien als kritiek op het feit, dat tot op dat moment in het onderhavige gebied geen grootschalige grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden het leven hadden gezien. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld Zuid-Limburg (Euregio Maas-Rijn) en het Benelux-Middengebied. De opmerking van de Staatssecretaris kon echter geen betrekking hebben op het ontbreken van grensoverschrijdende contacten tussen individuele gemeenten in het grensgebied Zeeuwsch-Vlaanderen/Oost- en West-Vlaanderen. Dit zou ook zeer ten onrechte zijn geweest, gelet op het volgende. In 1990 heb ik, in het kader van een promotie-studie, een onderzoek ingesteld naar de intergemeentelijke grensoverschrijdende samenwerking in het totale Nederlands/Belgisch grensgebied. Daaruit is onder meer gebleken, dat ongeveer 50% van het totaal aantal gemeenten grensoverschrijdende contacten heeft en voornamelijk op de beleidsterreinen: branden rampenbestrijding, milieu, ruimtelijke ordening, cultuur en toerisme. Bovendien bleek, dat het overgrote deel van de gemeenten de mening was toegedaan, dat de samenwerking diende te worden geïntensiveerd. Bleek derhalve, dat ongeveer 50% van de gemeenten in het totale grensgebied grensoverschrijdend samenwerkte, voor Zeeuwsch-Vlaanderen ligt dit anders. 7 van de 8 in deze mooie regio gelegen gemeenten hebben, meestal informele, contacten met hun Belgische buurtgemeente(n). Deze samenwerking betreft wederom een scala van terreinen en is in het ene geval meer intensief dan in het andere. Als voorbeeld wil ik de situatie van de gemeente Hulst schetsen, van welke gemeente ik de eer en het genoegen heb burgemeester te zijn. Hulst heeft drie buurtgemeenten over de grens: Beveren, Sint-Gillis-Waas en Stekene. Sedert geruime tijd onderhouden de politie- en brandweerkorpsen onderling contacten. Indien er bijvoorbeeld brand uitbreekt in Kieldrecht (een kern van de Belgische gemeente Beveren) kan het voorkomen, dat de brandweer van Nieuw-Namen (een kern van de gemeente Hulst)

[p. 141]

uitrukt en wel om de eenvoudige reden, dat deze laatste een aanzienlijk aantal kilometers minder behoeft te overbruggen om bij de plaats des onheils te arriveren dan haar Belgische counterpart. Tussen de twee genoemde kernen bestaat bovendien een samenwerkingsproject op het gebied van het bibliotheekwerk. Een gedeelte van de inwoners van de gemeente Hulst is niet aangesloten op het Nederlandse kabelsysteem maar op het Belgische. Op 22 mei 1991 is, op initiatief van Hulst, een formeel samenwerkingsverband tussen Hulst en de gemeenten Beveren, Sint-Gillis-Waas en Stekene in het leven geroepen. Dit samenwerkingsverband vindt haar wettelijke basis in de Benelux-overeenkomst inzake grensoverschrijdende samenwerking, die op 1 april 1991 in werking is getreden. Deze overeenkomst biedt de decentrale overheden de mogelijkheid om op publiekrechtelijke grondslag grensoverschrijdend samen te werken. Deze onderlinge, geformaliseerde samenwerking tussen genoemde gemeenten begint geleidelijk aan redelijk intensieve vormen aan te nemen. Ongeveer driemaal per jaar vergaderen de colleges van burgemeesters en wethouders/schepenen met elkaar aan de hand van een agenda. Bovendien zijn er drie ambtelijke werkgroepen, en wel een op het gebied van brand- en rampbestrijding, een op dat van milieu en de laatste op het terrein van cultuur en recreatie. Er wordt met veel enthousiasme gewerkt en de eerste, bescheiden resultaten worden merkbaar. Zo bestaat er de intentie om een overeenkomst te sluiten, welke de verplichting inhoudt elkaar te helpen bij het bestrijden van rampen en ongevallen, indien daarom wordt gevraagd. Er wordt gewerkt aan het uitzetten van een gemeenschappelijke fietsroute, terwijl de afspraak is gemaakt, dat er melding zal worden gemaakt van plannen tot het vestigen van milieuhinderlijke bedrijven in de directe omgeving van de staatsgrens. Het zijn bescheiden resultaten, maar het begin is er. Het zou ook zeer onverstandig zijn te grote stappen op een te korte termijn te willen zetten.

Nog even terug naar de eerder genoemde Euregio Scheldemond. Deze heeft tot doel: de grensoverschrijdende samenwerking te bevorderen en de gemeenschappelijke belangen te behartigen op een aantal nader omschreven beleidsterreinen, zoals milieu en cultuur. De Euregio heeft tot op heden geen formeel juridische structuur. Het hoogste orgaan wordt gevormd door een stuurgroep, waarvan de leden zijn aangewezen door de onderscheiden provinciale besturen. De vergaderingen van de stuurgroep worden afwisselend in de drie provinciale hoofdsteden gehouden. Het voorzitterschap, uitgeoefend door een lid van het dagelijks bestuur van de provincie, rouleert per vergadering. De taken en bevoegdheden van de stuurgroep zijn nog nergens vastgelegd. Tot op heden heeft de Euregio zich voornamelijk bezig gehouden met het opstellen van een gemeenschappelijk ontwikkelingsconcept, op basis waarvan een aantal projecten is geselecteerd, die bij de Europese Commissie zijn voorgedragen voor co-financiering vanwege de Gemeenschap. Enkele projecten worden thans voorbereid. Een werkgroep binnen de Euregio houdt zich bezig met het ontwerpen van een juridisch statuut. Dit gaat echter niet zonder slag of stoot, mede als gevolg van het bestaan van een verschillende bestuurscultuur in Nederland en België. Die van Nederland wordt gekenmerkt door begrippen als openheid, openbaarheid, inspraak en medezeggenschap. In België staat de slagvaardigheid meer centraal. Niet kan worden ontkend, dat de Euregio Scheldemond met groeistuipjes heeft te maken. In ben er echter van overtuigd, dat er bij velen een zodanige dosis enthousiasme aanwezig is, dat, uiteraard onder de invloed van ‘Europa 1992’, de Euregio zal uitgroeien tot een volwaardige bestuurlijke loot aan de Europese boom.

De auteur is burgemeester van Hulst

(zie luchtfoto)