Neerlandia. Jaargang 96

[p. 135]

Excalibur in Den Haag, Keuls perspectief
door Herman Vekeman
Hoogleraar Nederlands aan de Universiteit van Keulen

In de werkkamer van een neerlandicus extra muros in Duitsland ruist op de achtergrond wel altijd een van de vele radiozenders uit de Lage Landen. Dat is geen uiting van nostalgie, heimwee of onverwerkte moederbinding; neen, dit gedrag is zo vanzelfsprekend als de lucht die men ademt. De Woordenlijst van de Nederlandse taal - de officiële uiteraard -, de twaalfde Van Dale, de Ans en de Algemene Geschiedenis der Nederlanden zijn weliswaar steeds met de hand te bereiken, maar signaleren vooral toch waarom men hier eigenlijk leeft en werkt: men wil Vlaanderen en Nederland in hun complete hebben en zijn, verleden en heden toegankelijker maken voor anderstaligen, en wel als één geheel, één gebied.

Aan deze omstandigheden is het te wijten dat ik rechtstreeks getuige werd van dat kille radiojournaàl waarin vooral het Algemeen Secretariaat van de Nederlandse Taalunie standrechtelijk gevonnist werd en de veroordeelde niet eens het recht op een laatste weerwoord werd gegund. Als hoofd van een Instituut Nederlands met zowat 400 Duitse studenten heb ik me die avond diep geschaamd over deze journalistieke miskleun en meer nog over de operettestijl van een culturele staatsgreep tegen de Nederlandse Taalunie.

Prietpraat

Bij het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap heb ik vervolgens het Persoverzicht dd. 03-07-1992 opgevraagd en een allervermakelijkst uurtje beleefd aan het dossier Taalunie. Hoe kan een zo klein dossier zoveel prietpraat bevatten over ‘barbertje moet hangen’? De Taalunie ‘nieuwe stijl’ is alvast stijlloos, arrogant en met veel hol getoeter van start gegaan: interim manager, cliëntmeting, voortgangsrapportage... Om Barbertje toch nog even aan het woord te laten: ‘Ik leg mij toe op 't schrijven van levend Hollandsch. Maar ik heb schoolgegaan.’

Kort en goed: onder het bewind van O. de Wandel heeft de Nederlandse Taalunie met veel oog voor ‘public relations’ althans hier aan de Rijn ‘de meerwaarde van ons ene taalgebied verzilverd’; en wat het consultant bureau Arthur Andersen nu eigenlijk heeft doorgelicht, is mij een raadsel. Maar de Arturistiek is altijd al een donker woud zonder genade geweest...

Men begrijpe me niet verkeerd: ik heb in de voorbije jaren bikkelharde meningsverschillen met het Algemeen Secretariaat uitgevochten: over de positie van de IVN, over de arrogante onbenulligheid van sommige would-be-hovelingen waarmee de Algemeen Secretaris zich van Brussel tot Leiden en verder omringde en die zonder enige kennis van zaken de neerlandistiek extra muros wilden beheren en beheersen en van een kale reis terugkeerden omdat ze alle buitenlandse docenten tegen hadden. Als de eerbiedwaardige muren van de Koninklijke Vlaamse Academie konden spreken... Wat ik verder zal zeggen, is dus geen bestelde lijkrede of een vriendendienst in de stijl van ‘voor wat hoort wat’. Keulen heeft in de voorbije 12 jaar tegenover de Taalunie en haar bemanning los van alle ideologische en politieke meningsverschillen de belangen van de Duitse neerlandistiek behartigd. En toch zeg ik: die Taalunie ‘stijl de Wandel’ heeft zeer grote verdiensten. Voor mij hoeft die mooie, Europees ogende manager van minister Weckx niet, en onze vorstenhuizen kan men hier beter helemaal buiten laten: het gaat toch om dat éne taalgebied, met z'n twéé vorstenhuizen. De Wandel moet blijven, maar de vele taaleilanden die nog niet onder de Taalunie ressorteren dienen dringend geïntegreerd te worden. Heeft Arthur ook DIT landschap van onwil en dit terrein van machtsstrijd doorgelicht: de eilanden ‘Zomercursus’, ‘Buchmesse’, ‘Vertaalbeleid’ en andere? Zou dat niet zo zijn, dan moet de Vlaamse cultuurminister toch maar eens de doorlichting laten doorlichten, helemaal in de lijn van de doorgangsrapportage.

Mittelgrosz

In het najaar van 1976 werd ik als opvolger van de Nederlander P.J.H. Vermeeren benoemd tot hoogleraar Nederlands in Keulen. Ik beloofde plechtig de Duitse grondwet te willen eerbiedigen, niet te wijken voor RAF-terreur en nauwgezet mijn ambtelijke verplichtingen na te komen. Bij gebrek aan een foto van de Belgische vorst haalde ik in mijn werkkamer het staatsportret van koningin Juliana van de muur: een symbolisch reflex waarvan ik de volle draagwijdte toen niet helemaal besefte. Dat kon ook niet, want collega's begroetten me als de representant van een ‘exotische Tertiärsprache’, een bevoorrechte hoogleraar: geen studenten en geen noemenswaardig werkterrein, een goed betaalde VVV-man, een sluisje voor Duitse vakanties in Noord-Holland, een leuke collega aan wie je kon vragen hoe Breughel nu eigenlijk gespeld werd en wie de betovergrootvader van Leopold II geweest was. De tijd van toen, van vóór de Taalunie. Ik was letterlijk hoogleraar Nederlands, hoogleraar vak nul, geen taalgebied, geen cultuur, geen geschiedenis en eigenlijk niet eens een taal. Een taaltje, net nog. Toen ik een bijkomend boekenbudget aanvroeg om eindelijk ook eens literatuur uit Vlaanderen aan te kopen, begreep de kanselier er lange tijd niets van: alsof hij het in Keulen hoorde donderen.

Toen ik hem in 1980 vertelde dat ik honderd studenten had, haalde hij er ter controle de halve staf van-

[p. 136]

‘Planung und Statistik’ bij, om me vervolgens te bevestigen dat mijn ‘Orchideefach’ nu ‘mittelgroß’ geworden was. Je moest stapelgek zijn om in de tijd vóór de Taalunie aan de Rijn hoogleraar Nederlands te willen zijn, werkelijk stapelgek. Dat ik het in die nuljaren toch heb volgehouden, schrijf ik toe aan het gegeven dat ik als Vlaming via 7 jaar Nijmeegse universiteit naar Keulen was getrokken. En die jaren in Nederland: als anderen het niet hadden gedaan, had ik wel zelf de Taalunie bedacht...

In 1980 was het dan zover: de Nederlandse taal werd officieel wat ze reeds enkele eeuwen geweest was: een ondeelbaar cultureel erfgoed. En O. de Wandel werd weldra de Algemeen Secretaris van de Nederlandse Taalunie. Hij erfde een Keuls Instituut Nederlands dat ‘mittelgroß’ geworden was en zou in de volgende jaren aan de Keulse universiteit de graag geziene en gerespecteerde representant worden van een instelling die de Keulse neerlandistiek en de uitstraling van de factor Nederlands in het Rijnland in zeer positieve zin zou beīnvloeden.

Ik zou me zeer goed kunnen voorstellen dat de gedachte om Vlaanderen en Nederland op het vlak van taal en letteren te integreren de docenten Nederlands in het buitenland vlugger en dieper heeft aangesproken dan de collega's in het taalgebied zelf. Het afstandsperspectief, het feit dat men tegen een staatsgrens aankijkt die niet de Belgisch-Nederlandse is en het gegeven dat men met anderstaligen werkt aan de ontsluiting van het gebied, werken zoiets in de hand. Zodra er dan een centrum is - i.c. Stadhoudersplantsoen 2 - dat zich ex officio met deze integratie en haar vertaling naar het buitenland bezighoudt en - ter attentie van de jongste tak van de Arturistiek - over een zeer toegankelijk en snel reagerend secretariaat beschikt, worden al gauw initiatieven mogelijk die ‘de meerwaarde van ons ene taalgebied verzilveren’ in het buitenland.

Feiten? J. Wolkers, H. Mulisch, P. de Wispelaere, W. van den Broeck, S. Vinkenoog, J. Geeraerts, H. de Coninck, A. Burnier, C. Nooteboom, H. Beurskens, H. de Graaf, J.A. Deelder, M. Höweler, T. de Loo, F. Kellendonck, D. Meijsing, G. Thijs, M. van Paemel, H. Lampo, I. Michiels (e.a.) waren in de voorbije jaren in Keulen. Dat is toch wel effectiever dan die stralende euromanager ‘nieuwe stijl’? Bijna was zelfs G. Reve naar de aloude en zeer katholieke Rijnstad afgereisd: we hielden aan deze hachelijke onderneming alvast een aantal zeer vermakelijke, vermoeide brieven over, alles in het handschrift van de grote meester. En wat W.F. Hermans betreft: die willen we hier niet zien. Nederlandstalige auteurs blijven hier overigens komen en gaan, en stilaan nemen Duitse instanties intussen zelf het initiatief. Of: Taalunie buitenland voltooid.

1987: de 400ste geboortedag van Joost van den Vondel in Keulen. In Nederland wou weer eens niemand iets geweten hebben, maar in Keulen waren het Stedelijk Museum en de Universiteitsbibliotheek te klein voor de honderden belangstellenden. En die waren waarachtig niet alleen maar op het prachtige Vondelbier van RIVA afgekomen. B&W uit Amsterdam en Keulen - Antwerpen zag het niet zitten om ook maar één signoor te sturen - met de rector, de kanselier, wat ministers en de Algemeen Secretaris op één plaatje: public relations is als begrip niet eindeloos rekbaar, maar die ontmoetingen rond 400 jaar Vondel ressorteren onder dat begrip. Die ontmoetingen van toen vertonen nog altijd ‘doorgangswerking’.

1991. De rector en de kanselier van de universiteit van Keulen organiseren zomaar een ‘Fest der Niederlandistik’ op kasteel Wahn. Of opnieuw: Taalunie voltooid, want het betreft nog altijd die ‘exotische Tertiärsprache’ uit 1976.

De Taalunie in het Rijnland

Voor de overheid van de Keulse universiteit is de Algemeen Secretaris van de Nederlandse Taalunie intussen de vertegenwoordiger bij uitstek van Nederlandstalig Europa. Met deze Taalunie kon de universiteit de ontwikkeling van de neerlandistiek aan de Rijn bevestigen en bevorderen door de inrichting van een tweede leerstoel Nederlands in Keulen (1991)!

Is de lijn Taalunie-Keulen nu de uitzondering die de regel bevestigt? Eén ding staat m.i. vast: Arthur en Hugo Weckx weten niet wat de Nederlandse Taalunie ‘stijl de Wandel’ in het Rijnland heeft gerealiseerd. En alleen reeds daarom vind ik hun rapporten en verbaal geweld zo minnetjes.

Ik wil niet uitsluiten dat zelfs de bewoners van Stadhoudersplantsoen 2 met de ogen zullen knipperen als ze dit lezen.

Als neerlandicus aan de Rijn kan ik evenwel alleen maar herhalen dat de Nederlandse Taalunie hier precies die doelstellingen heeft gerealiseerd die voor minister Weckx een opdracht voor het jaar 2000 zijn. Als men het mij vraagt: een nieuwe, niet ideologisch bezette Raad voor de Nederlandse taal en letteren, hovelingen doorlichten en vonnissen, taaleilanden opruimen, het bestaande secretariaat bevestigen en Arthur een plattegrondje van Keulen bezorgen: ter eerste oriëntering.

Een Algemeen Secretaris met karma (op welk gebied? en de andere gebieden dan?) zou uiteraard mooi meegenomen zijn. Evenwel, Arthur, een wijnstok draagt nog altijd z'n druiven aan de ranken. Zelfs zonder doorlichting kan men dat vaststellen. Of niet soms?