Neerlandia. Jaargang 96

[p. 102]

Algemeen-Nederlandse kroniek

Cultuur

Identiteit

Het behouden en ontplooien van de eigen identiteit is een omstreden bezigheid. Europa kiest evenwel voor culturele pluriformiteit en dat betekent dat elke taal- en cultuurgemeenschap zijn eigen inbreng aan het cultureel veelzijdige Europa moet leveren en dus een eigen identiteit moet bezitten. Hierover verscheen in de NRC/Handelsblad van zaterdag 2 mei een interview met de gezaghebbende Franse historicus Jacques le Goff.

Enkele vragen en antwoorden uit de vraaggesprek zijn de volgende:

Wat moet voor de nationale identiteit van Frankrijk zeker behouden blijven? De taal?

‘De taal is een element en een probleem tegelijk. Wij Fransen leven met het absurde idee dat het Frans de mooiste taal van de wereld is, de internationale taal bij uitstek. Dat is onmogelijk, niet normaal, niet juist. Maar tevens bestaat er een regelrechte agressie op dit punt. De bêta-wetenschappen zijn bijna verplicht om in het Engels te schrijven en praten. Onverdraaglijk. Als ik naar congressen ga, spreek ik Frans.’

Uw landgenoot en collega Edgar Morin vindt het ‘geen gevaar voor de Europese cultuur’ als het Engels de hoofdtaal wordt.

‘Ik waardeer Morin zeer, maar die uitspraak is waanzinnig. Er hoeft geen Europese taal te zijn. Engels wordt belangrijk, dat is duidelijk. Maar aan de taal is ook een hele cultuur verbonden. Engels spreken is ook Engels worden. Dat is onmogelijk. Ik vraag alleen dat alle Europeanen tenminste drie talen spreken: hun eigen taal, Engels en een andere. Ik ben vurig voor Europa, maar mijn Europa is een pluralistisch Europa. En dat houdt vooral taalpluralisme in.

Om veel redenen ben ik voor Europa, en één van de redenen is historisch. Ik geloof dat er in de geschiedenis van Europa een gemeenschappelijk erfgoed is, maar als er een monopolie van het Engels komt, zal dat erfgoed zeker verdwijnen. Als men geen directe toegang heeft tot zijn literatuur, kan Europa wel verenigd maar niet pluralistisch zijn’.

Maar komt dat Europa er ook?

‘Gisteren dineerde ik met mijn vrienden, de historici Pierre Nora en François Furet, en ex-premier Michel Rocard, en wij vroegen het ons ook af. Ik denk dat de algemene beweging sinds 1945 vooruit was, maar dat we nu een kleine stilstand en zelfs een kleine teruggang meemaken. Heel begrijpelijk, want die Akkoorden van Maastricht zijn voor velen een zware stap, vooral voor de ouderen. De jongeren zijn Europeser, hun cultuur is internationaler, de ouderen zijn geslagen door crises, angst voor nieuwe crises. Deze mensen durven niet een deel van hun leven op te geven, dat is het complexe probleem van rechts. De realisering van Europa zal, geloof ik, de geslaagde realisering zijn van de dialectiek tussen eenheid en verscheidenheid.’

Economische eenheid, culturele verscheidenheid?

‘Dat is duidelijk. Maar zelfs als ik voor één munt ben, zal het er nooit één zijn. Er zijn monetaire en economische praktijken die eigen zijn aan een volk. Deze eigenaardigheid is geen obstakel voor de handel en de economische relaties. Wanneer er geen douaniers meer aan de grenzen staan, wat is dan het merkpunt van de grens die deel kan zijn van onze verbeeldingswereld? Ik ben erg gelukig te weten of ik België binnenrijdt of Duitsland of Nederland. Het is toch amusant om met meer landen te zijn?’ Hij lacht.

Belgen

In februari dit jaar organiseerde het ‘Front voor unionistisch federalisme’ in België een onderzoek naar de gezindheid van de burger over het voortbestaan van het land, federalisme en splitsing. Volgens de enquête voelt 84% van de Vlamingen, 86% van de Walen en 79% van de Brusselaars zich in de eerste plaats Belg.

Het verder uiteenvallen van België zou een halt moeten worden toegeroepen. Nauwere samenwerking tussen de drie bevolkingsgroepen wordt door 48% van de Vlamingen en door 65% Walen en Brusselaars gewenst.

Het ‘Front voor unionistisch federalisme’ spreekt zich uit voor federalisme binnen een Belgische unie en tegen confederalisme, dat tot afscheiding van Vlaanderen en/of Wallonië zou leiden.

Verkapt superioriteitsgevoel

Vorig jaar verscheen van de hand van de Amsterdamse socioloog Abram de Swaan het boek ‘Perron Nederland’. Hij bepleit daarin een opwaardering van het nationale gevoel. De Swaan is namelijk van mening dat Nederlanders lijden aan een systematische zelf-

[p. 103]

onderschatting; zo wordt Nederland b.v. altijd kleiner voorgesteld dan het in werkelijkheid is. En dat terwijl Nederland een land is met een cultuur die er mag zijn; maar die moet dan wel aan de man gebracht worden.

De Swaan heeft getracht de achtergrond van dit zelfonderschattingsdenken bloot te leggen. Hij stelt dat daarachter de fantasie schuil gaat van een meerderwaardigheidsgevoel; in feite zouden Nederlanders zich de meerdere voelen van de anderen. Letterlijk liet deze Amsterdamse hoogleraar er zich in een vraaggesprek met Bert Buk-man (in Elsevier van 25-9-91) als volgt over uit: ‘De Nederlandse kleinheid is eigenlijk een superioriteitsgevoel waar we niet voor uit durven komen’. We kunnen ons deze hooggeleerde woorden maar voor gezegd houden; ze zijn een uitstekende spiegel. (mh)

Wetenschappelijk onderzoek Nederlandse cultuur

In 1990 had minister Ritzen de Akademie-commissie gevraagd hem van advies te dienen met betrekking tot het wetenschappelijk onderzoek van de Nederlandse cultuur. In het voorjaar van 1992 kreeg hij het aangeboden tijdens een Nederlands-Vlaamse bijeenkomst te Breda. De kern ervan is dat beide landen de komende jaren minimaal 2,5 miljoen gulden voor dit onderzoek moeten uittrekken. Aanbevolen wordt dit geld te laten beheren door een ‘fundatie’ (= een stichting met een eigen fonds) die dat moet gaan verdelen over promovendi, ervaren onderzoekers, buitenlandse Neerlandici en deskundige vertalers.

Om bestaand onderzoek te versterken, uit te breiden en te stimuleren vindt de commissie twee wisselleerstoelen, tien plaatsen voor jonge en twee voor meer ervaren onderzoekers en een fonds van een half miljoen gulden voor vertalingen voorlopig een mooi begin. Verder is ze van oordeel dat onderzoek moet worden gedaan naar de positie van Nederlanders en Vlamingen die in Europa en daarbuiten Nederlands doceren aan universiteiten. Andere onderzoekthema's die aangereikt worden zijn: de positie van Nederland en Vlaanderen binnen Europa en hun culturele sporen daarbuiten (zoals in Indonesië, Suriname, Zuid-Afrika en Zaïre); de culturele uitwisseling tussen Nederland en Vlaanderen (overeenkomsten en verschillen in de cultuur zijn zelden onderzocht).

Door een ‘fundatie’ met deze taak te belasten worden de verschillen in de manier waarop de twee landen hun onderzoek subsidiëren, omzeild; bovendien wordt op deze wijze mogelijk geruzie over vestigingsplaatsen voorkomen. Afsluitend wordt gesteld dat de Nederlandse Taalunie als het meest geëigende kanaal naar de politiek toe moet worden beschouwd. (mh)

In New York zet het ‘Netherlands Institute’ zich in voor het Nederlands

Sinds 1 oktober 1990 bestaat in New York ‘The Netherlands Institute’. Door middel van deze instelling tracht Ludmilla Kerman de Nederlandse taal en cultuur in de Verenigde Staten te bevorderen. Onlangs had het NEDERLANDS DAGBLAD met haar een gesprek. Er blijkt in dit land vooral grote belangstelling voor onze taal en cultuur te bestaan bij dat deel van het bedrijfsleven dat zaken met Nederland doet. Dit instituut biedt de mogelijkheid de Nederlandse taal aan te leren en kennis op te doen van het Nederlandse volkskarakter. Verder vormt het het centraal adres voor de ongeveer 200 Nederlandse kunstenaars die in New York werken. Ook heeft het (in september '91) een ‘Dutch Cultural Festival’ ingericht. In dit kader gaven vier Nederlandse musici een concert in de Carnegie Hall en werd een boekententoonstelling onder het thema ‘Het Nederlandstalig literaire werk in Engelse vertaling’ opgezet. Aan de doelstelling de Nederlandse taal en cultuur in de VS te bevorderen is ook de eens per drie maanden verschijnende publikatie ‘Dutch Dimensions’ dienstbaar.

Dit particuliere initiatief, waarin mevr. Kerman zelf het nodige geld gestoken heeft, wordt geldelijk gesteund door de Nederlandse Taalunie en het Ministerie van WVC. Bovendien bleken enkele grote bedrijven bereid met geldmiddelen over de brug te komen. Maar het is allemaal nog onvoldoende om de balans in evenwicht te brengen. Vandaar dat ‘The Netherlands Institute’ alle zeilen moet bijzetten om de financiële basis te verbreden. Eén van de mogelijkheden is het invullen van een ‘gift certificate’; sympathisanten kunnen op deze wijze tegelijkertijd kenbaar maken welk onderdeel van het programma ze willen steunen. (mh)

Niederlande

Dezer dagen zag ik aan de Nederlandse kant van de Duitse grens bij Bocholtz bovenstaand blauw bord met de bekende sterrenkrans.

Het zelfrespect van de Nederlandse regering moet toch wel diep gezonken zijn, als men zijn eigen land in een vreemde taal presenteert, zeker als dat in de eigen taal ook begrepen wordt. Terecht is er ook in het algemeen een tendens, om landen, streken en steden in de eigen taal te presenteren.

Mr. Stan Smeets, Weert

[p. 104]

Nederlands/Vlaams huis in Brussel

Nadat in 1981 het Vlaams Cultureel Centrum ‘De Brakke Grond’ in Amsterdam was geopend, werd al spoedig van vele kanten de vraag gesteld wanneer in Vlaanderen een soortgelijk Nederlands huis zou komen.

In de Tweede Kamer was zo'n huis een aantal malen onderwerp van discussie. Tot verwezenlijking kwam het niet.

Te duur en niet de hoogste prioriteit was het veel gehoorde argument.

De druk van onderop om toch een Nederlands Huis te Brussel te stichten bleef echter bestaan. Particuliere organisaties als ANV en ANC drongen daar in woord en geschrift op aan.

Het accent werd echter verlegd van een louter Nederlands Huis naar een gezamenlijk Nederlands/Vlaams Huis in Brussel als hoofdstad van de EG. In zo'n centrum zouden zich de gehele Nederlanden moeten presenteren aan de Europese Gemeenschap.

Tijdens de viering van het 10-jarig bestaan van de Nederlandse Taalunie in september 1991, liet de toenmalige Vlaamse minister van Cultuur, Dewael, weten, dat hij voorstander was van een Nederlands/Vlaams Centrum in Brussel. De Nederlandse minister van Cultuur, mevrouw d'Ancona, voegde daaraan toe, dat zij voor de inrichting zou zorgen als Vlaanderen het gebouw beschikbaar stelde.

In vervolg op deze uitspraken installeerde het ANC een ad-hoc werkgroep om ideeën over een dergelijk huis op papier te krijgen. Het ANV was in deze werkgroep vertegenwoordigd door zijn voorzitter de heer Waltmans.

Het rapport dat onlangs verscheen pleit voor een bescheiden en voorlopige opzet. Een wedijveren met het Goethe Institut, Maison Descartes of the British Council is niet de bedoeling. Daarvoor ontbreken thans politieke wil, mogelijkheden en middelen. Voor het beheer dient een aparte stichting te komen die met de Nederlandse en Vlaamse overheid contracten sluit.

Taken

Als activiteiten van het centrum worden onder meer genoemd:

•	Het verzamelen, ordenen, toegankelijk maken en verspreiden van informatie over taal, cultuur en cultureel leven in Nederland en Vlaanderen, gericht op geïntereseerde personen en instellingen in Europa. Het uitbrengen van een agenda van culturele manifestaties in de Nederlanden.
•	Het uitwisselen van informatie en waar mogelijk het voeren van een gemeenschappelijk informatiebeleid met organisaties en ministeries, voor zover die hun voorlichtende taken richten op dezelfde doelgroepen.
•	Het coördineren van de verschillende informatiestromen naar de instituten en ambassades van Nederland en België/Vlaanderen in de overige landen van de Europese Gemeenschap.
•	Voorts is het van groot belang de ontwikkelingen te volgen van de Europese cultuurpolitiek en waar nodig naar buiten op te treden ter behartiging van de Nederlands/Vlaamse culturele belangen.

Personeel, Huisvesting

De taken kunnen volgens het rapport in het begin uitgevoerd worden door een directeur, die wordt bijgestaan door zes medewerkers. Het gebouw moet representatief zijn voor het karakter en de identiteit van de Nederlandse cultuur.

Het huis moet geschikt zijn voor de ontvangst van bezoekers.

Kosten

Kosten van de huisvesting zijn buiten beschouwing gelaten. De personeelskosten worden geraamd op fl. 600.000,- of BF 11.100.000. De materiële lasten en de kosten van activiteiten en projecten kunnen in de beginfase fl. 250.000,- of BF 4.625.000 bedragen. Het centrum zal ook moeten streven naar eigen inkomsten en sponsorgelden.

Openstelling van het Centrum

Een goede voorbereiding, werkplan, het afsluiten van contracten en de nodige (overheids)middelen zijn voorwaarden voor de verwezenlijking van het project. Bij snelle besluitvorming moet, aldus het rapport, het mogelijk zijn het centrum voor 1 januari 1994 te openen.