Neerlandia. Jaargang 96

[p. 100]

Spiegel Noord
Een stevig bastion
door Geert Groothoff

Op de avond van de twintigste mei, omst reeks tien over half elf, verkondigde minister-president Ruud Lubbers in het KRO-programma Reporter op de beeldbuis een ‘boodschap’ aan het Nederlandse volk. Hij maakte bekend na 1994 het Torentje - eens de werkkamer van Thorbecke, met het riante uitzicht op de Haagse Hofvijver - te verlaten. In één adem voegde hij daaraan toe in de persoon van de huidige fractievoorzitter van het CDA in de Tweede Kamer, mr. drs. L.C. Brinkman, een waardig opvolger te zien. Opzienbarend nieuws was het niet. Immers, de premier had eerder, met de bekende slagen om de arm, van zijn voornemen en keuze blijk gegeven. Zijn definitieve besluit was op dat moment actueel. Maar actualiteit heeft tweeërlei betekenis. De vooraanstaande Duitse journalist en docent Walther von La Roche geeft daarvan een bondige definitie: ‘Aktualität ist nicht nur die einzelne Verânderung, sondern auch, was in der Öffentlichkeit als Thema gerade wichtig erscheint, wofür gerade Aufgeschlossenheit beim Publikum besteht’. Welnu, de belangstelling voor de vraag welke beslissing de premier zou nemen leefde reeds lang in de politieke regionen, ook bij een groot deel van de bevolking en in het bijzonder in de gelederen van het CDA.

De uiteindelijke mededeling van de premier mag een beetje afwijken van de democratische spelregels bij het aanwijzen van een opvolger, zoals voorstanders van een gekozen minister-president zullen beweren, maar hij is daarmee niet buiten zijn boekje gegaan. Gedachten zijn vrij. En daarop gebaseerde voorkeuren ook. Wie de greep heeft op de machtsverhoudingen kan zich, mits op fatsoenlijke wijze, dergelijke aanspraken op het adviseren voor het aanwijzen van personen aan de top permiteren. In landen met eveneens een democratisch staatsbestel gebeurt er hetzelfde. Weliswaar gaat aan de aanwijzing in kleine kring van representanten overleg vooraf, maar het zal weinig voorkomen dat de politieke aanhangers van de betrokken partij een dergelijk advies zullen negeren. Het is een doodgewoon uitvloeisel van het feit dat macht in het politieke spel invloed heeft. Gelijk in het kerkelijk leven, in de grote zakenwereld en in het vakbondswezen.

Het CDA is nu eenmaal in Nederland de grootste partij, steunende op een derde van het aantal uitgebrachte stemmen bij verkiezingen en daardoor sterk vertegenwoordigd in de publiekrechtelijke organen. Daar komt nog iets bij. Zoals alle christen-democratische partijen in Europa neemt het CDA een centrumpositie in. De partij dankt dat niet alleen aan zichzelf, maar ook aan de mate waarin de overige

Elco Brinkman, door premier Lubbers als diens opvolger voorgesteld, plaatst het portret van zijn grote voorganger Willem van Oranje in het Verbondskantoor. (foto archief ANV)

politieke partijen haar daarvoor de speelruimte geven. Vaak zien degenen die zich stoten aan de machtspositie van het CDA het laatste over het hoofd. De kracht van het CDA schuilt in het besluit van 1973 toen de Katholieke Volkspartij (KVP), de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en de Christelijk-Historische Unie (CHU) een samenwerkingsverband aangingen. De term ‘bloedgroepen’ kwam in zwang. Programmatisch voltrok zich een osmoseproces. Waardoor soms voor het gedachtengoed van de oude partijen, onder invloed van de gewijzigde omstandigheden en nieuwe vraagpunten in de samenleving een andere formulering werd gekozen, in de vorm van aanvulling en aanpassing. Echter, met behoud van het wezen der christen-democratie, zoals die wordt verstaan: het Evangelie als de grondslag voor de politieke overtuiging.

[p. 101]

Er zijn vele Nederlandse katholieke en reformatorische christenen, waaronder politici in de eerste rijen van de PvdA, de VVD, D66 en Groen Links die de bovengenoemde stelling nadrukkelijk afwijzen. Zij hebben moeite met de ondubbelzinnige aanspraak van het CDA op ‘christelijke politiek’. En in het persoonlijk vlak hebben zij gelijk. Immers, hun opvatting wil geenszins zeggen dat zij zich niet zouden laten bezielen door hun christelijke levensovertuiging in de partij waartoe zij behoren. Daarop valt niets aan te merken. Men heeft andermans opvattingen te respecteren. Daarbij zij opgemerkt dat het laatste in CDA-kringen dan ook wordt gedaan.

In vele opzichten heeft het CDA een voorsprong op de andere grote partijen. Het CDA vertoont een ononderbroken samenhang in het leiderschap. In de PvdA kan men daarop jaloers zijn. De wonden uit het recente verleden zijn nog niet geheeld en men worstelt binnen de sociaal-democratie met de overgang van verleden naar heden. Ook de VVD heeft een crisis in de partijleiding gekend, maar heeft zich daarvan hersteld, D66 heeft weer een andere zorg. Er gaat geen maand voorbij of een D66-wethouder legt zijn portefeuille neer. Of uit eigen initiatief, of onder de druk van de omstandigheden in de raad of in het college van Burgemeester en Wethouders. In beide gevallen moet de oorzaak worden gezocht in politieke en bestuurlijke onervarenheid. Het komt omdat D66-ers met een lampje zijn te zoeken in de bestuurlijke circuits van de grote sociale organisaties van werkgevers en werknemers en in andere maatschappelijke verbanden. In tegenstelling tot christen-democraten en sociaal-democraten die in deze regionen rijkelijk, sedert vele jaren, zijn te vinden.

Wanneer de opiniepeilers het bij het rechte eind hebben, stijgt het zeteltal van D66 in de Tweede Kamer straks van 12 tot 30. Het dragen van regeringsverantwoordelijkheid is dan allerminst uitgesloten. D66 moet dan personen aanwijzen voor ministersposten, voor staatssecretariaten en de fractie aanvullen. Gebruikt men de huidige staten- en gemeenteraadsfracties als de arsenalen om daaruit te putten, dan komt D66 in de knoop bij de komende staten- en gemeenteraadsverkiezingen. Anders gezegd, het gebrek aan politiek en bestuurlijk onderlegde candidaten blijft. Het ontbreekt D66 niet aan hoogopgeleide leden. Velen zullen theoretisch snel kunnen bijspijkeren. Maar ervaring is iets anders: het is een leerproces in de politieke arena waar jaren voor nodig zijn.

Het politieke leerproces. Dat is nu precies waaraan in het CDA en ook in de PvdA aandacht wordt besteed. Beide partijen kennen een jongerenorganisatie. Eveneens de VVD. Reeds kort na 1973 organiseerde het CDA voor de jongeren een uitgebalanceerd vormingsen scholingsprogramma. Ervaren politici van naam toetsen de jonge mensen op hun kennis en aanleg. Nog altijd worden wekelijks cursussen gehouden: op het programma staan o.m. bestudering van de ideologie, grondslagen van het staatsrecht, vergadertechnieken en het ontwikkelen van welsprekendheid en debattechniek. Voor CDA-bestuurders werd vijf jaar geleden een kaderschool opgericht. Het is een politiek leerproces dat stoelt in de traditie van de katholieke standsorganisaties van weleer en in die van het voormalige verenigingsverband, in velerlei schakeringen, van de ‘Mannen Broeders’. Zoals destijds in de socialistische kringen het Instituut voor Arbeidersontwikkeling vóór 1940 zijn aandeel aan dit proces leverde. Generaties zijn voor en na de Tweede Wereldoorlog op die wijze in het politieke handwerk gepokt en gemazeld.

Op die grondslagen zijn na 1973 de bouwstenen gelegd, waaruit het CDA is opgetrokken: een stevig bastion.