Neerlandia. Jaargang 96

[p. 98]

Tentoonstellingen

Meesters uit de Mesdagcollectie

De bekende Haagse zeeschilder Hendrik Willem Mesdag (1831-1915) bracht een verzameling van ruim 300 schilderijen en 90 tekeningen en prenten bijeen. In 1887 liet hij hiervoor naast zijn woonhuis een speciaal museum bouwen. In 1903 schonk Mesdag dit museum en zijn collectie aan de Nederlandse staat. Sinds 1990 wordt dit museum beheerd door het Van Gogh-museum in Amsterdam.

In verband met restauratiewerkzaamheden van het museum in Den Haag exposeert het. Van Goghmuseum van 20 maart t/m 19 augustus 1992 een representatieve keuze van ongeveer 60 werken uit deze bijzondere collectie.

Mesdag wilde in zijn collectie de beste werken van schilders die hij persoonlijk kende, zoals Alma Tadema, Gabriël, Isaac en Jozef Israëls, Mauve, Roelofs, Weissenbruch en de gebroeders Maris, combineren met belangrijke werken van baanbrekende Franse meesters zoals Corot, Courbet, Daubigny, Delacroix, Millet en Rousseau. De collectie bevat derhalve hoofdzakelijk werk van schilders van de Haagse school (vanaf ca. 1870) en van de school van Barbizon (vanaf ca. 1830). Deze kunstenaars hadden gemeen dat ze groot belang hechtten aan een zo direct mogelijk vastleggen van de natuur en van de ‘stemming’ die deze opriep. Daartoe schilderden ze dikwijls in de open lucht en vervaardigden er veelal kleine olieverfschetsen, die ze later in het atelier uitwerkten tot grotere schilderijen.

Op de tentoonstellling Meesters uit de Mesdagcollectie is een goede keuze gemaakt van werk, dat toenmaals modern was: niet-academisch, niet-geacheveerd (= niet-afgemaakt), schetsmatig

August Allebé (1838-1927)
De oude zaalwachter.

werk. Dit nu maakt de verzameling van Mesdag typisch een kunstenaarsverzameling, want juist aan dit soort werk kan de zienswijze, de werkwijze en het handschrift van de schilder het best worden bestudeerd.

VAN GOGHMUSEUM, Amsterdam: Meesters uit de Mesdagcollectie; openingstijden ma t/m za van 10.00-17.00 uur; zo en feestdagen van 13.00-17.00 uur; toegangsprijzen f 10,-/5,-.

Mauritshuis in bloei:

Dit is de titel van een bijzondere en prachtige tentoonstelling in het museum het Mauritshuis in 's-Gravenhage. Van 16 april tot en met 19 juli wordt in dit museum een uitgelezen boeket van 17e eeuwse bloemstillevens van Vlaamse en Hollandse herkomst gepresenteerd. Een boeket van bescheiden grootte, doch van zeer hoogstaande kwaliteit, dat de ontwikkeling van dit genre sinds 1600 magnifiek aangeeft. Een passender aansluiting op de Floriade in Zoetermeer, waar de meest recente ontwikkeling van de bloem- en plaatkwekerij wordt getoond, kan nauwelijks worden bedacht.

De tentoonstelling laat zien dat de grote botanische belangstelling in de 17e eeuw ook belangrijke gevolgen had voor de schilderkunst in Noord en Zuid. Men wilde de natuur evenaren, meer zelfs, men wilde de natuur overtreffen: men schilderde een bloemstilleven soms meer dan een jaar lang, om de mooiste bloemen uit de diverse jaargetijden in één prachtig boeket bijelkaar te krijgen en natuurlijk geschilderd direct naar de natuur. Vooral de compositie was van groot belang.

In de 17e eeuw was er sprake van een basispatroon dat geleidelijk veranderde onder invloed van een aantal grote meesters. Aanvankelijk waren Antwerpen, Middelburg en Utrecht de belangrijkste centra van deze bloemschilderkunst met respectievelijk Jan Brueghel de Oude (1567-1621), Ambrosius Bosschaert (1573-1621) en Roelant Saverij (1576-1639).

In de tentoonstelling wordt duidelijk hoe de kunstenaars in de tweede helft van de 17e eeuw meer aandacht kregen voor het totale effect van het boeket in plaats van een minutieuze weergave van de individuele bloemen.

Het was vooral Willem van Aelst (1625-1683) die experimenteerde

[p. 99]

met nieuwe composities. Als een van de eersten week hij af van de symmetrische opbouw; een schilderij uit 1649 toont al een zwakke diagonaal. Zijn kleurgebruik was uitbundiger dan dat van Jan Davidsz. de Heem (1606-1683/84), die korte tijd later de bonte pracht van het Vlaamse boeket introduceerde.

Men kende vaak een betekenis aan bloemen toe, bijvoorbeeld als symbool. Veelvuldig werden insecten, salamanders, rupsen en vlinders, of voorwerpen als een horloge of een schedel afgebeeld om de ijdelheid en het tijdelijke van de mens te symboliseren.

De tentoonstelling sluit af met werk van de exentrieke Jan van Huysum (1682-1749) en de succesvolle vrouwelijke bloemenschilder Rachel Ruysch (1664-1750).

De prachtige catalogus met een essay over de ontwikkeling van de bloemschilderkunst en met de afbeeldingen in kleur van alle geëxposeerde werken (102 pagina's, 29 kleurafbeeldingen en 30 zwart-wit afbeeldingen) is verkrijgbaar voor slechts f 25,-.

MAURITSHUIS in bloei; openingsuren di t/m za 10.00-17.00 uur; zo en feestdagen 11.00-17.00 uur; toegangsprijzen f 7,50/f 4,50, MJK f 1,-, gezinnen f 15,-, groepen f 6,-/3,50.

Ambrosius Bosschaert (de Oude). Een vaas met bloemen

Leven aan boord!... van de oostindiëvaarder ‘Amsterdam’

De replica van het VOC-schip ‘Amsterdam’ is vorig jaar april voor het publiek geopend, nu is het schip verder ingericht en bemand. Veel tijd is besteed aan historisch onderzoek en de praktische voorbereiding.

Bezoekers aan het Scheepvaartmuseum te Amsterdam kunnen voortaan iedere dag in het dagelijks leven van de zeeman uit de tijd van de Verenigde Oostindische Compagnie stappen. Zij treffen een schip - het is 1750 - aan, dat zojuist is teruggekeerd uit de Oost: een deel van de bemanning lost de goederen, een ander deel staat aan de pompen. De kok roert in de kookpot en laat iedereen proeven van zijn overheerlijke grauwe erwten met spek...