Neerlandia. Jaargang 96

Indrukken van twee politieke congressen
door Geert Groothoff

Twee politieke congressen in Nederland in maart; dat van de PvdA en dat van D66. In vroegere burchten van het katholieke electoraat: resp. Nijmegen en Breda. Maar daar hield de vergelijking mee op.

In Nijmegen was het een opwekkingsbijeenkomst. Felix Rottenberg, geflankeerd in het nieuwe presidiumduo door zijn collega Vreeman, riep op tot zelfvertrouwen, verbeelding en inspiratie om de sfeer van teleurstelling te verjagen. In het begin heerste nog de onzekerheid onder de 700 afgevaardigden. Hoe kon het ook anders. Het verleden lag nog vers in het geheugen. Verlies van een deel van de traditionele aanhang bij de verkiezingen, tal van bedankjes van leden, de aantrekkingskracht van D66, de kritiek op het kabinetsbeleid, de vervreemding tussen partij en vakbeweging en de verstarring van het partijapparaat. Het kwam niet tot een schisma. De ‘Rode Hoedgroep’, onder aanvoering van oud-partijvoorzitter André van der Louw zag achteraf geen noodzaak een eigen partij op te richten. Het congres sprak zich uit voor progressieve samenwerking, echter niet in partijvorming. Pragmatische samenwerking zou moeten worden onderzocht door de wetenschappelijke bureaus van de PvdA, D66 en Groen Links. De buitenwacht reageerde na het congres. Samenwerking tussen een regeringspartij en een oppositiepartij is ‘krankzinnig’ volgens Hans van Mierlo, fractievoorzitter van D66 in de Tweede Kamer. Groen Links noemde het een ‘realistisch voorstel’.

Rottenberg bepleitte voortzetting van de coalitie CDA-PvdA. ‘Het CDA is inhoudelijk interessanter dan de VVD’. Hij verontschuldigde zich over zijn eerdere afwijzing van D66. Het kabinetsbeleid voortzetten. Daarin paste het aannemen van het rapport-Wolfson over de verzorgingsstaat. De organisatorische vernieuwing kreeg alle aandacht. De voorstellen van de commissie-Van Kemenade werden grotendeels aangenomen. Beperking van de macht der gewesten. Afschaffen van de partijraad, waarin de gewesten de toon aangeven. Gewestelijke besturen beperken zich voortaan tot de provinciale politiek. De voorzitters van de gewesten blijven lid van het partijbestuur. Centrale vaststelling van de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer, met één gewestelijk kandidaat op de lijst, als nummer twee na de lijsttrekker. Halvering van het partijcongres van 700 tot 350 afgevaardigden. Toch leed het partijbestuur een kleine nederlaag. Een overgrote meerderheid wenste handhaving van de band tussen de afdelingen met de gewesten en het partijcongres. Aanvaard werd het voorstel dat afgevaardigden alleen spreken over 'n in de afdelingen vastgesteld thema. Boven het partijbestuur en de Tweede Kamerfractie komt een toporgaan. Dit voorstel werd bekend na het congres. Doel is meer eenheid over het beleid naar buiten uit te dragen. De twee partijvoorzitters, partijleider Kok, minister Pronk, fractievoorzitter Wöltgens, de secretaris en de voorlichter van de fractie vormen het college.

Aan het slot van het congres won het enthousiasme het van de troosteloosheid. Maar, of zich wat binnen de muren van De Vereniging in Nijmegen demonstreerde straks vruchten zal afwerpen staat te bezien. De oorzaken van de crisis liggen veel dieper.

[p. 68]

Herstel van de partij zou in het belang zijn van de democratie. Oppositieleider van de VVD Bolkestein had het gelijk aan zijn kant met de opmerking dat een sociaal-democratische partij in Nederland niet kan worden gemist.

In Breda ging het op het D66-congres anders toe dan in het verleden. In tegenstelling tot sociaal-democraten zijn leden van D66 minder verslaafd aan vergaderingen, vergadertechniek en stromen papier. De klemtoon ligt op de discussie. Liefst in de koffiekamer. Hoogst interessant en waardevol. Maar de vertaling in concrete beleidsplannen kan daaronder lijden. D66 is een partij van uitgesproken individualisten, merendeels hooggeschoold. Vandaar wars van partijdiscipline. Ditmaal geen grote debating club, maar een goed georganiseerd congres met 800 afgevaardigden. Er werden zaken gedaan. Waarschijnlijk onder de druk van de statusverhoging van D66 tot een grote partij, want in de opiniepeilingen neemt D66 een hoge vlucht van 12 zetels nu tot 32 bij verkiezingen op dit moment. Dat vraagt een duidelijke eensgezindheid naar buiten over de vraagstukken van dit ogenblik. En daarvan gaf het congres blijk. Het rapport ‘Het milieu, geprijsd en geprezen’ haalde het glansrijk, met enkele kantekeningen. In feite een pleidooi voor milieubeheer boven het streven naar meer welvaart: aanscherpen van de milieuvoorschriften, efficienter toezicht. Toch bleef de resolutie in algemeenheden steken. Omlijnde uitwerkingen waren schaars, zoals de kosten in verhouding tot andere uitgaven. Zo verging het ook de wens voor lastenverlichting. De financiële speelruimte werd niet genoemd. Van Mierlo was zich daarvan bewust. ‘Een kleine partij kan zich dit gemakkelijker veroorloven om te zeggen, dan een grotere’. Een voorschot als antwoord op mogelijke kritiek bij het straks misschien dragen van regeringsverantwoordelijkheid? In zijn rede viel Van Mierlo het kabinet aan. Niet op de inhoud, maar op de trage gang van zaken. En als altijd moest het CDA het ontgelden: het symbool van de macht. Vandaar de verwijdering van D66 van de PvdA.

De kopstukken en de leden van D66 weten dat de winst in de opiniepeilingen geregistreerd aan het aantal proteststemmen van vroegere PvdA-kiezers is te danken. Of dit zo blijft, hangt af van de mate waarin de PvdA zich herstelt. Maar dan nog! Met een ruk van 12 naar bijvoorbeeld 20 zetels kan men D66 niet negeren. Zoals bij de kabinetsformatie.

De sterkte van D66 is tegelijk haar zwakte: het boegbeeld Hans van Mierlo. Een bekwaam politicus, generalist in optima forma, opvallend populair, een woordkunstenaar die de kiezers aanspreekt. En die uitstraling en talenten doen het goed in een televisiedemocratie. Het was ook Van Mierlo, man van het eerste uur, die de partij uit het dal omhoog trok. De overlopers hebben meer aandacht geschonken aan de persoon van de partijleider dan aan de programmatische denkbeelden. Er is nog een ander zwak punt. D66 nam het voortouw bij het streven naar staatkundige vernieuwing: een gekozen minister-president, gekozen commissarissen van de Koningin en burgemeesters. Onlangs is Jan Terlouw op de hoogste post in Gelderland benoemd. Vele D66-leden zijn burgemeester geworden. In de politieke schaalverdeling volkomen verantwoord. Maar in de publieke opinie blijft er een tikkeltje ongeloofwaardigheid hangen. Neemt men het uitgangspunt van gekozen magistraten ernstig? D66 heeft de macht geproefd.