Neerlandia. Jaargang 96

[p. 60]

Het geneesmiddelen-laboratorium van de tweede West-Indische Compagnie op Curaçao
‘Hiertoe offreere Ik mijne persoon’...
door Dr. A.M.G. Rutten

Tegenover Fort Amsterdam op Curaçao^1. en gescheiden door de St.-Annabaai ligt Otrabanda of de Overkant. De twee stadsdelen werden pas in 1888 door een brug met elkaar verbonden. Voordien moesten de inwoners van Willemstad met gewrikte pontjes worden overgezet.

Algemeen wordt aangenomen dat met de bebouwing op Otrabanda pas in de aanvang van de achtiende eeuw werd begonnen. Zo vinden we bij Ozinga^2. vermeld dat met de bouw in 1707 werd begonnen toen aan de Overkant van de haven veertien erven werden uitgegeven met de bedoeling, dat daarop alleen pakhuizen en kleine woningen van één verdieping zouden verrijzen.

Uit een nauwkeurige studie naar het doen en laten van de West-indische Compagnie bleek ons echter dat al eerder sprake was van bebouwing. In 1698 wordt melding gemaakt van een ‘Pockhuys aan de Overzijde’ voor de behandeling van syphilispatiënten^3. en uit een lijst van equipagemeester Cornelis Fredericks^4. valt op te maken dat in 1698 ‘een huis met combuys off keuken’ in gebruik werd genomen als wapenhuis voor de Compagnie. Het was met pannen gedekt en werd bewoond, door de slootemaeker van de Ed: Compagnie en om het geweer schoon te maeken’.

Omstreeks 1707 werd het huis in gebruik genomen als laboratorium voor de bereiding van medicijnen. Dat was het resultaat van een verzoek van medisch doctor Laurentius Rudolph Horst aan de Bewindhebbers te Amsterdam^5.. Dr. Horst, een tijdgenoot van Boerhaave, was van 1699 tot april 1719 in dienst van de Compagnie tegen een salaris van 40 pesos per maand (een kleine duizend gulden per jaar). Ter vergelijking kan dienen dat zowel de Commissaris van de slavenhandel als de boekhouder met een gage van 50 pesos meer verdienden.

1. A.M.G. Rutten, Fort Amsterdam en de eerste hospitaal-apotheek op Curaçao. Neerlandia 95 (1991), p. 86-88.

2. M.D. Ozinga, De monumenten van Curaçao in woord en beeld. (Den Haag, Staatsdrukkerij 1959), p. 140.

3. Westindische Compagnie Archief (WICA) 's-Gravenhage, Algemeen Rijksarchief 566 (1700), p. 112-179.

4. WICA 206 (1718) 571.

5. WICA 569 (1707) 295.

Veel geneesmiddelen nodig

De missive van Dr. Horst maakt duidelijk dat er in het begin van de achttiende eeuw voor de apotheek ofwel meesterwinkel op Curaçao veel geneesmiddelen nodig waren, niet alleen ter verzorging van de grote aantallen slaven die voor het depot op Curaçao werden aangevoerd, maar ook voor het garnizoen op Fort Amsterdam, voor de Compagniesplantages, voor de inwoners van de eilanden Bonaire en Aruba en voor de slavenschepen die van Guinea terugkwamen en aanvulling van hun scheepsmedicijnkist behoefden. De geneesmiddelen waarover Dr. Horst spreekt waren te verdelen in enkelvoudige (simplicia) en samengestelde (composita). Ze werden vanuit Amsterdam naar Curaçao gezonden en door de zes à zeven weken durende zeereis, ondoelmatige verpakking en de invloed van vocht en warmte kwam een deel van de medicijnen in bedorven staat aan^6.. ‘Hierin soude’, zo schrijft Horst, ‘een groot middel konnen aangewesen werden als Hare Edele Groot Agtbare geliefden hier te laten opsetten een klein Laboratorium waer in 3 à 4 oovens om te distilleeren konnen staan. Hiertoe offreere ik mijne persoon om dit te onderneemen (soo God Almagtigh gesontheyt en Leven verleent) en alhier de winckel het jaar door met goede en versche medicamenten te versien... Tot assistentie van dit werck soude ik van hare Ed: Groot Agtb: versoeken maar om een paar negros dewelke het stooken seer gemackelijk ook soude konnen leeren.’ Horst laat zijn verzoek vergezeld gaan van een lijst van simplicia en apparatuur die hij nodig denkt te hebben.

De bewindhebbers schijnen op dit voorstel te zijn ingegaan want in 1707 wordt het voormalige huis van de geweermaker ingericht als laboratorium. Een ‘combuys’ met schoorsteen voor de afvoer van de schadelijke dampen die bij de bereiding van de geneesmiddelen kunnen ontstaan, was al aanwezig. De meesterwinkel bleef bij het hospitaal.

Nadat Horst bezit had genomen van het laboratorium vond directeur Jacob Beck (1704-1709) dat de doctor ook maar bij het laboratorium moest gaan wonen. Dat veroorzaakte natuurlijk veel ongerief voor de bedienden van de Compagnie omdat zieken bij nacht en ontij de St.-Annabaai moesten oversteken. Onder directeur Abraham Beck werd in 1709 dan ook de oude toestand hersteld en kreeg Horst weer een woning in het fort^7..

6. A.M.G. Rutten, Nederlandse invloed in de historie van de Curaçaose gezondheidszorg 1634-1900. Pharm. Weekblad 126 (1991), p. 390-400.

7. WICA 203 (1709) 8.

Inventaris

Hoe het laboratorium eruit heeft gezien weten we niet, maar uit de plaat van Barlet^8. krijgt men een indruk (zie afbeelding). Beter ingelicht zijn we over de inventaris van het laboratorium. Deze bestond uit ‘een eyseren distilleer ooven met toebehooren, 1 distilleerkeetel met helm en schlang van 8 kannen, groote steenen capellen, steenen retorten met glaasen recipienten, smeltkroesen, 1 blaasbalg, 1 decoctumkeetel van 7 kannen, 3 kooperen pleisterpannen, cooperen panne van 1 kanne met decksel, groote eyseren spatels, groote en kleyne kooperen en albasten mortiers en 2 balansen’.

Het is niet duidelijk hoeveel jaar Horst daar zijn werkzaamheden heeft verricht, maar omstreeks 1718 moet het laboratorium in onbruik zijn geraakt, want dan wordt het bewoond door de schipper van het Compagniesjacht Hendrik Jacobsen. De aanvoer van slaven was na de Vrede van Utrecht in 1713, waarbij het asiento in handen kwam van de Engelsen, al drastisch verminderd en de prijzen van de slaven wa-

8. A. Barlet, Le Vray et Méthodique Cours de la Physique etc. (Paris, 3me edit. 1677). Vgl. R.J. Forbes, A short history of the Art of Distillation. (Leiden: E.J. Brill 1970) fig. 115.

[p. 61]

Oversteek per pontje over de St. Annabaai in Willemstad

Een zeventiende-eeuwse gravure (A. Barlet) geeft een idee van de inrichting van het laboratorium op Curaçao.

ren sterk gedaald. Tengevolge van de brandschatting door de Franse commandeur Jacques Cassard in 1713 verlieten bovendien veel rijk geworden handelaren het eiland.

De financiële toestand werd er niet beter op en de bewindhebbers probeerden rigoureus in hun uitgaven te snijden. Ze moesten daarbij tevens de pech incasseren dat het grote negerhuis op plantage Hato waar de depotslaven waren ondergebracht, in 1717 geheel in vlammen opging.

Ook Dr. Horst werd het slachtoffer van de bezuinigingsdrift want in 1719 werd hij, na twintig jaar trouwe dienst als geneesheer, raadslid en weesmeester, zonder veel omhaal aan de kant gezet. Een tevredenheidsbetuiging over zijn werk van gouverneur Jonathan van Beunigen mocht hem niet meer baten. Even ongegronde als kwaadaardige beschuldigingen aan het adres van de doctor, die vaandrig Hendrik Veldtman in brieven naar Amsterdam stuurde, kunnen wellicht de bewindhebbers een welkom excuus aan de hand hebben gedaan. Het werk van Dr. Horst moest voortaan worden verricht door de chirurgijn Druschky of Druschke, die het met een maandsalaris van 32 pesos moest doen. Erg best was de verhouding tussen de doctor en de chirurgijn op het Fort al niet. Op de lijst van Compagniesbedienden van juni 1717 wordt aangetekend dat deze Sigismundus Druschke ‘seer bequaam en vigilant (is) maar kan niet sien dat de anderen veel dienst doen om soveel gagne te winnen’^9.. Ook Pieter van Gorcum die chirurgijn was op plantage Hato waar lange tijd een slavendepot was gevestigd, werd in 1720 van zijn 24 pesos maandsalaris beroofd, maar had ten minste het geluk als bakker in dienst van de Edele Compagnie te mogen blijven^10..

Medicinae Doctor Horst, de pionier van de eerste medicijnfabriek op de Benedenwindse Eilanden van de Nederlandse Antillen, stierf omstreeks 1738 berooid en vergeten op Curaçao.

9. WICA 206 (1717) 394.

10. WICA 575 (1720) 249.