Neerlandia. Jaargang 96

[p. 57]

Nederland heeft zijn vertalershuis, eindelijk
Wat is ‘vertrossing’ in het Frans?
door Wim Spekking

Ons lijfblad ‘Neerlandia’ wil de Nederlandse taal en cultuur bevorderen, in het bijzonder met het oog op een cultureel pluriform Europa. Het onlangs in Amsterdam geopende Vertalershuis wil ook de Nederlandse taal en cultuur naar buiten brengen. Eigenlijk is het beschamend dat Nederland het laatste Europese land is waar een voorziening voor buitenlandse vertalers van de grond is gekomen. Meer dan achthonderd jaar geleden ging Spanje ons al voor. Toen liet een zekere bisschop Don Raimundo (na de verdrijving van de Moren uit Granada en de rest van Spanje) daar de beste vertalers de achtergebleven Arabische geschriften op wetenschappelijk en literair gebied vertalen in het Latijn. Toledo ontwikkelde zich tot een Middeleeuws centrum van vertaalcultuur.

Ik ontleen deze gegevens aan de toespraak die Nelleke van Maaren, vertaalster en voorzitster van de Stichting Vertalershuis, hield bij de officiële opening van genoemd ‘huis’ op de laatste dag van januari 1992 te Amsterdam.

De laatste vijftien jaar ontstonden in vrijwel alle Europese landen vertalershuizen. Waarom werden die opgericht en ingericht? Kunnen subsidies en andere gelden niet aan betere dingen besteed worden? Deze vragen worden zo nu en dan eens gesteld.

Taalgrillen

Het moderne vertalershuis heeft als doel de buitenlandse vertalers wat langer in de gelegenheid te stellen kennis te laten maken met de taal, de cultuur en de gewoonten van volk en land. Niet alleen de gewoonten, dus de nukken de grillen van de mensen maar ook die van de taal die hij of zij bezig is te vertalen, in dit geval het Nederlands. Immers, elke taal heeft ‘nukken en grillen’ die niet te leren zijn uit spraakkunst of ander handboek.

In allerlei kranten stonden voorbeelden van die foutief vertaalde ‘taalgrillen’. In de roman ‘De aanslag’ van Mulisch werd ‘SD’ vertaald door ‘sociaal democraat’. Wist de Amerikaanse vertaler veel! Wat wist hij van ‘Sicherheitsdiensten’ tijdens de Duitse bezettingsjaren in Nederland! En hoe zou een Franse vertaler bijvoorbeeld vertalen: ‘De schrijver ging ten onder aan vertrossing.’? Door ‘De schrijver raakte dodelijk bekneld in de stalen tros van het schip’, in plaats van bijvoorbeeld: ‘Zijn werk ging ten onder aan vervlakking.’

Een goede vertaler, aldus Nelleke van Maaren, moet niet alleen de taal perfect kennen waarin hij vertaalt, eveneens is van belang dat hij zich de culturele achtergronden van die taal eigen maakt. In het buitenland, zelfs in onze buurlanden als Duitsland en Engeland, is het ongelooflijk moeilijk om aan informatie over de Nederlandse literatuur te komen zoals recensies, nieuwe uitgaven, literaire tijdschriften.

Sinds kort kan dus een buitenlandse vertaler/vertaalster hier in het land zelf bibliotheken bezoeken, Nederlandstalig toneel zien, kranten kopen, op straat lopen, de sfeer proeven en eventueel de schrijver ontmoeten die hij gaat vertalen.

Nelleke van Maaren vertelde me dat de Stichting trots was op het feit dat de Nobelprijswinnaar Joseph Brodsky als een van de eerste vertalers verwelkomd kan worden in het Vertalershuis. Dit jaar zitten er ook nog Engelsen, Polen en een Rus. Het initiatief tot de oprichting ging uit van de Vereniging van Letterkundigen. En dank zij subsidies van het Ministerie van WVC, het literair Produktiefonds, de Suzanne van Baerstichting en de Koninklijke Uitgeversbond is het Vertalershuis nu een realiteit en zal het kunnen blijven voortbestaan. Er is immers continu geld nodig.

Culturele ambassadeurs

Er bestaat nog een misvatting. Het Vertalershuis biedt geen verblijf aan Nederlandse vertalers/vertaalsters; het is uitsluitend bestemd voor buitenlanders. Zij vertalen Nederlandse literatuur in hun eigen taal. Zij zorgen ervoor dat in het buitenland ons land niet met stomheid wordt geslagen. Zij zijn als het ware onze culturele ambassadeurs. Zij brengen Nederlandse literatuur in andere talen op de markt. En dat is een groot goed, te meer omdat in zo'n steeds meer verenigd Europa recht evenredig steeds meer aanslagen worden gepleegd op onze eigen taal, dus op onze eigen cultuur. Tot nu toe werd Nederlandse literatuur maar met mondjesmaat vertaald in andere talen. Misschien brengt het Vertalershuis daar nu verandering in.

België kent al langer een vertalershuis, in Leuven. Voor slechts één buitenlandse vertaler/vertaalster, die er maar één maand mag verblijven. Dit lijkt mij wel erg kort om wat meer sfeer op te doen. En het is ook jammer dat de persoon in kwestie niet met andere vertalers in het vertalershuis ideeën kan uitwisselen. In Duitsland en in Frankrijk bestaan zulke centra ook, nl. het Europäischer Übersetzer collegium te Straelen (D.) en de Espace van Gogh te Arles (Fr.).

De stichting ‘Het Vertalershuis’ wil op den duur van het vertalershuis een professioneel centrum maken, waar meer dan drie vertalers tegelijkertijd kunnen werken en wonen, waar ze ervaringen kunnen uitwisselen, waar de vertalers hun Nederlandse schrijvers kunnen ontmoeten en waarin een goede bibliotheek is ondergebracht. Ze krijgen een bescheiden inkomen; geven ze meer uit, dan moeten ze dat uit eigen zak bijpassen. Ze kunnen er schrijven op een computer. Het lijkt me bijzonder zinnig als het ANV het Vertalershuis in Amsterdam en het Leuvense Vertalershuis een abonnement cadeau doet op Neerlandia.