Neerlandia. Jaargang 96

[p. 54]

Internationale uitwisselingen in het hoger onderwijs razend populair
Studeren in het buitenland
door Erik Sieljes

Ruim zesduizend studenten van Nederlandse hogescholen en universiteiten vertrekken dit studiejaar tijdelijk naar het buitenland om er een studie of stage te volgen. De meesten met een beurs van de Europese Gemeenschap of het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. Want elk jaar opnieuw zijn de Europese en de Nederlandse overheid bereid miljoenen Ecu's en guldens te steken in internationale uitwisselingsprogramma's met pretentieus klinkende namen als Erasmus, Comett, Lingua en Stir.

De Europese Gemeenschap nam enkele jaren geleden het voortouw met het Erasmus-programma. Korte tijd daarna volgden Comett en Lingua. In het kielzog van de Europese initiatieven volgden al snel nationale programma's van verschillende lidstaten. Nederland kwam in 1988 met een eigen stimuleringsprogramma. De afgelopen jaren zijn inmiddels duizenden Nederlandse studenten voor een tijdelijke studie of stage naar het buitenland vertrokken.

Het belangrijkste doel van de uitwisselingsprogramma's is de internationale studentenmobiliteit te bevorderen. Erasmus, Comett, Lingua en Stir bieden studenten daarom allemaal de mogelijkheid om met een beurs een tijdelijke studie of stage in het buitenland te volgen. Op de achtergrond speelt daarbij mee dat uitwisselingen er, op den duur, toe zullen leiden dat onderwijsinstellingen ook op andere terreinen gaan samenwerken en dat het hoger onderwijs in de lidstaten meer naar elkaar toe zal groeien. Bijvoorbeeld wat betreft de erkenning van elkaars opleidingen en diploma's.

Ondanks de op het eerste gezicht grote overeenkomsten tussen de programma's zijn er toch wezenlijke verschillen. Die liggen bijvoorbeeld op het vakgebied waarvoor ze bestemd zijn.

Erasmus

Het programma Erasmus (European Community Action Scheme for the Mobilty of University Students) van de Europese Gemeenschap loopt sinds 1987. Via Erasmus kunnen studenten van universiteiten en hogescholen met een beurs een onderdeel van hun studie of een stage volgen aan een instelling in een andere lidstaat van de EG. Voor de periode 1990-'94 is daarvoor 192 miljoen Ecu gereserveerd, ruim 440 miljoen gulden (een Ecu is ongeveer f 2,30). Het streven van de EG is om vanaf 1992 jaarlijks tien procent van alle studenten in de EG buitenlandse studie-ervaring te laten opdoen. Dat zal niet lukken, althans niet alleen op basis van dit programma: het budget is daarvoor te klein.

In principe kunnen alle studenten in aanmerking komen voor een Erasmusbeurs. De belangrijkste voorwaarde is dat ze zijn ingeschreven bij een erkende instelling voor hoger onderwijs. Erasmusbeurzen zijn bedoeld als tegemoetkoming in extra kosten, die een tijdelijk vertrek naar het buitenland met zich meebrengt, bijvoorbeeld voor taalvoorbereiding en reiskosten. Studenten die een rijksstudietoelage krijgen houden die dan ook gedurende de buitenlandse studie.

Erasmusbeurzen worden verstrekt voor een studieperiode variërend van drie maanden tot een academisch jaar. De hoogte van een Erasmusbeurs wisselt en is onder meer afhankelijk van de duur van de studieperiode, het aantal gegadigden en de lidstaat die wordt bezocht. De in het buitenland behaalde resultaten tellen mee in het



Nederlandse studieprogramma. Vorig jaar zijn er bijna 3500 Erasmusbeurzen toegekend.

Behalve studentenbeurzen kent het Erasmusprogramma nog verschillende andere onderdelen. ‘Acties’ heten die in vakjargon. Zo zijn er subsidies voor het opzetten van samenwerking tussen instellingen, voor het geven van gastcolleges in het buitenland en er zijn reisbeurzen voor stafleden. Deze onderdelen zijn voornamelijk bedoeld om uitwisselingen van studenten voor te bereiden of te verbeteren.

Dat het Nederlands hoger onderwijs al vanaf de start een enthousiaste deelnemer Erasmus is blijkt onder meer uit het aantal uitgezonden Nederlandse Erasmusstudenten, dat is gegroeid van 300 naar ruim 2000 per jaar. Het aantal door Nederlandse instellingen gecoördineerde Erasmus projecten is toegenomen van 20 in 1987 tot ruim 150 in 1990.

Lingua

Het Lingua-programma, ook een initiatief van de EG, is gericht op het verbeteren van het vreemde talen-onderwijs in de EG.

Lingua is in januari 1990 van start

[p. 55]

gegaan. Het programma is niet alleen bedoeld voor het hoger onderwijs, maar ook voor het middelbaar (beroeps)onderwijs.

Lingua is, voorzover het betrekking heeft op het hoger onderwijs, wat betreft de uitvoering en voorwaarden, vrijwel identiek aan Erasmus. Linguabeurzen komen echter vooral ten goede aan studenten vreemde talen, buitenlandse letterkunde, moderne taalkunde en algemene literatuurwetenschappen. Bovendien zijn er beurzen voor studenten van vertaalopleidingen en voor studenten in de tweede fase van de lerarenopleiding vreemde talen. Docenten in die vakgebieden kunnen in aanmerking komen voor ondersteuning van een kort studiebezoek.

Comett

‘Comett’ (Community Programme for Education and Training for Technology) is de ambitieus klinkende naam van een derde Europees programma. Het is het programma voor onderwijs en opleiding op het gebied van nieuwe, hoogwaardige technologieën. Het doel ervan is te komen tot een snelle transfer van technologische kennis tussen bedrijven en onderwijsinstellingen in de EG. Sinds kort nemen ook de landen van de Europese Vrijhandels Associatie (EVA) aan Comett deel.

Comett verleent subsidies aan netwerken van bedrijven en hoger onderwijsinstellingen om gezamenlijk technologische onderwijsprojecten op te zetten. Ook intermediaire organisaties als kamers van koophandel, werkgevers en werknemersorganisaties kunnen aan Comett deelnemen. Binnen zo'n netwerk wordt ernaar gestreefd om het technologisch onderwijs af te stemmen op de behoeften van het bedrijfsleven. De wensen van bedrijven staan daarbij centraal. De deelnemende universiteiten en hogescholen brengen hun technologische en onderwijskundige kennis in.

Nederland neemt, na een trage start, goed deel aan Comett, dat werd ingesteld in 1987. Nederlandse aanvragers kregen dit jaar in totaal 9,2 miljoen gulden toegewezen. Bovendien zijn tal van Nederlandse onderwijsinstellingen en bedrijven betrokken bij projecten van buitenlandse aanvragers. In de eerste drie jaren van Comett kregen Nederlandse aanvragers in totaal slechts 5,2 miljoen gulden.

Tempus

Het jongste Europese programma is Tempus (Trans European Mobility Scheme for University Students). Tempus verleent financiële steun aan projecten die tot doel hebben de kwaliteit van het hoger onderwijs in Oost-Europa te verbeteren. Daarvoor is de komende drie jaar zo'n 250 miljoen gulden gereserveerd. Tempus-beurzen komen voornamelijk ten goede aan Oosteuropese studenten en stafmedewerkers die een opleiding in de EG willen volgen. Uitwisseling en samenwerking binnen Tempus zijn geen doel op zich, maar zijn een steuntje in de rug bij de transformatie van de betrokken Oosteuropese landen tot een markteconomie en een meerpartijenstelsel. Daarom kunnen ook Oosteuropese organisaties uit de industriële sector, zoals kamers van koophandel, werknemers- en werkgeversorganisaties, en beroepsorganisaties subsidie krijgen.

Nederland is nadrukkelijk aanwezig in de eerste ronde van Tempus, die in januari '91 werd afgesloten. Het Tempusbureau in Brussel kende toen de eerste projecten toe. Van de 153 goedgekeurde aanvragen worden er 18 gecoördineerd door Nederlandse instellingen. In totaal zijn Nederlandse instellingen bij 44 projecten betrokken: dat is bijna 29 procent van alle goedgekeurde projecten. Voor Nederland was er onlangs nog een ander Tempussucces: het Tempusbureau in Brussel, dat het programma coördineert, heeft een Nederlandse directeur. Voormalig Nuffic-directeur drs. T.G. Veenkamp is sinds 1 februari '91 op die post aangesteld. Veenkamp is de eerste Nederlander die is benoemd op een directeurspost van een Europees bureau dat verantwoordelijk is voor de uitvoering van programma's op het gebied van het hoger onderwijs.

Zijn benoeming hangt samen met de beslissing van de Europese Commissie om de uitvoering van het Tempusprogramma toe te wijzen aan een consortium, onder aanvoering van de Europese Culturele Stichting (ECS), waarin de Nuffic deelneemt.

Stir

Naast de Europese programma's kent Nederland een geheel eigen programma, gefinancierd door het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen: Stir, het ‘Stimuleringsprogramma internationalisering van het Nederlandse hoger onderwijs’. Het doel van Stir is de kwaliteit van het Nederlands hoger onderwijs en onderzoek te bevorderen door internationale uitwisselingen.

Vanaf 1991 is voor Stir jaarlijks 10 miljoen gulden beschikbaar. De helft daarvan is bestemd voor internationalisering van het hoger beroeps onderwijs (Stir-hbo), de andere helft voor het wetenschappelijk onderwijs (Stir-wo). De Stir-wo fondsen zijn deels voor onderwijs, deels voor onderzoek.

Het grootste deel van het budget wordt besteed aan beurzen, waarmee studenten tijdelijk een studie of stage in het buitenland kunnen volgen. Via Stir is bovendien geld beschikbaar voor beurzen van stafleden, ter voorbereiding of ondersteuning van internationale samenwerking, voor het

[p. 56]

tijdelijk aantrekken van buitenlandse gastdocenten en voor projecten die internationalisering bevorderen, zoals het verbeteren van huisvesting voor buitenlandse studenten of het ontwikkelen van cursussen.

Stirbeurzen zijn beschikbaar voor studies of stages in het buitenland. Ze worden, in tegenstelling tot Erasmus-, Lingua- en Comettbeurzen, ook verstrekt voor uitwisselingen met landen buiten de EG.

Culturele verdragen

Tenslotte bieden nog de Culturele Verdragen, die Nederland met ruim veertig landen heeft gesloten, mogelijkheden voor de uitwisseling van studenten en onderzoekers. Die Culturele Verdragen zijn bilaterale overeenkomsten met andere landen, die bedoeld zijn om de samenwerking op cultureel en educatief gebied te bevorderen. Vaak zijn daarbij afspraken gemaakt over uitwisselingen.

Op grond van deze bilaterale samenwerking kunnen Nederlandse studenten en wetenschappers tijdelijk studeren en/of onderzoek verrichten in het andere land, dat daarvoor beurzen beschikbaar stelt. Op haar beurt verleent de Nederlandse overheid beurzen aan buitenlandse studenten en wetenschappers die naar Nederland komen. In de meeste gevallen kunnen studenten deelnemen aan het reguliere onderwijs tijdens het academisch jaar in het betreffende land.

Alleen beurzen in het kader van de Culturele Verdragen kunnen overigens door individuele kandidaten worden aangevraagd. Beurzen voor de overige programma's worden altijd aangevraagd door instellingen, die vervolgens de toegekende beurzen verdelen onder haar studenten en stafleden.

De Nuffic, de Nederlandse Organisatie voor Internationale Samenwerking in het Hoger Onderwijs, speelt in Nederland een belangrijke rol bij de uitvoering van de Europese programma's voor het hoger onderwijs. Deze organisatie, die als doel heeft de samenwerking tussen Nederlandse en buitenlandse hoger onderwijsinstellingen te bevorderen, beheert en coördineert het Nederlandse aandeel in de programma's en verzorgt de voorlichting erover.

Populair

De uitwisselingsprogramma's in het hoger onderwijs zijn in enkele jaren razend populair geworden. Het aantal aanvragen overstijgt jaarlijks het beschikbare budget. Niet alleen in Nederland, ook in de andere lidstaten van de Europese Gemeenschap.

Universiteiten en hogescholen hebben tot nu toe in elk geval nauwelijks aansporing nodig gehad om er massaal aan deel te nemen. Dat er in Brussel en Zoetermeer geld te halen valt speelt daarbij natuurlijk een rol. Maar er zijn andere, dwingender redenen voor de overstelpende vraag naar studiebeurzen voor het buitenland. Hoger onderwijs instellingen zien namelijk steeds meer in dat internationale samenwerking van groot belang is: om de kwaliteit van hun huidige hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek te handhaven, om studenten de gelegenheid te bieden zich voor te bereiden op de groeiende internationale arbeidsmarkt en om internationale concurrentie het hoofd te kunnen bieden.

Internationale onderwijssamenwerking is een trend die pas de laatste jaren echt heeft doorgezet. Want hoewel er de voorafgaande decennia al verregaande, met name economische programma's op poten werden gezet, drong pas onlangs het besef door dat het voor het vormen van een gemeenschappelijke Europese markt, voor het scheppen van een ‘Europa van de burger’, niet voldoende is om een uniform BTW-tarief in te voeren of grensformaliteiten af te schaffen. Daarvoor is meer nodig: uitwisseling van kennis, ideeën en het opbouwen van wederzijds begrip tussen de lidstaten. Internationale onderwijsuitwisseling kan daaraan een wezenlijke bijdrage leveren.

De auteur is beleidsmedewerker van de Nuffic.

Wie meer wil weten over internationale samenwerking in het hoger onderwijs of uitwisselingsprogramma's kan contact opnemen met het EG-informatiecentrum van de Nuffic: Badhuisweg 251, Postbus 90734, 2509 LS Den-Haag, tel. 070 - 3510669.