Neerlandia. Jaargang 4

De Regeering der Z.A.R. en het Onderwijs.

Als alle lichamelijke weerstand der Boeren voor het oogenblik mocht worden gebroken, dan zal daar blijven de Hollandsche Taal, als het machtig bolwerk, waarachter het ras zich zal kunnen blijven verzetten tegen en ontworstelen aan den overheerscher.

Het was een goed denkbeeld van Dr. Mansvelt, den Superintendent van Onderwijs in Transvaal, op zoo duidelijke en sprekende wijze van het onderwijs in die taal getuigenis af te leggen in het paviljoen, dat meer dan eenig gebouw op de Parijsche Tentoonstelling de aandacht getrokken heeft van allen, die mee lijden met de zwaar beproefde Republieken - en dat zijn vertegenwoordigers van zoowat de gansche wereld.

Maar elk bezoek was een bedevaart naar het borstbeeld van Paul Kruger.

De belangrijke inzending van het Departement van Onderwijs der Z.A.R. werd nauwelijks opgemerkt, althans niet meer dan vluchtig bekeken. Tabellen, kaarten en statistiek plegen dan ook alleen aan nieuwsgierige deskundigen belangstelling in te boezemen.

Het A.N.V. heeft nu de uitgave bezorgd van een ‘groenboek’ dat gedrukt in het Hollandsch, Fransch, Engelsch en Duitsch en toegezonden aan regeeringspersonen, openbare bibliotheken en de pers voor het minst de herinnering zal bewaren aan de krachtige pogingen door de onderwijsmannen in Transvaal aangewend om het Hollandsch element in Zuid-Afrika te versterken en te bevestigen.

In woord en beeld wordt hier een overzicht gegeven van den Staat van het Openbaar Lager, Middelbaar en Hoogeronderwijs en van al wat Regeering en Volksraad in de laatste jaren hebben gedaan voor de opvoeding en ontwikkeling van het opkomend geslacht in de Republiek.

De groote verbeteringen dagteekenen na de wet van 1892, welke tot hoofdbeginsel heeft, dat het de taak der ouders is te zorgen voor het onderwijs hunner kinderen.

De staat beperkte hare bemoeiingen tot:

a.	het aanmoedigen en ondersteunen van het ‘particulier initiatief’ bij de burgerij;
b.	het schooltoezicht in de van Staatswege gesubsidieerde scholen, voor zooverre de Regeering zich geroepen achtte er voor te waken, dat hare toekomstige burgers de vereischte Protestantsch Christelijke opvoeding ontvingen.
c.	het stichten van een inrichting voor Hooger onderwijs, voornamelijk ter opleiding van ambtenaren en onderwijzers.

Uit een overzicht van al de toelagen door den Staat uitgekeerd aan onderwijskrachten en leerlingen, zien we met hoeveel ernst het geven en ontvangen van onderwijs werd aangemoedigd en gesteund.

Onder de opgaven treffen ons vooral het toekennen van beurzen van 60 tot 100 pond sterling per jaar aan kinderen van genaturaliseerde zoowel als oude burgers, ter algemeene of bijzondere opleiding, het verstrekken van milde toelagen aan dorpsbibliotheken en het stichten, onderhouden en uitbreiden van de Staatsbibliotheek, het Staatsmuseum en den Dierentuin te Pretoria, inzonderheid ook het uitloven van prijzen voor goede schoolboeken.

De scholen, waar een vreemde taal als voertuig van de gedachtenwisseling tusschen onderwijzers en leerlingen werd gebezigd, werden mede geldelijk ondersteund. Op de goudvelden verrezen zelfs Staatsscholen (12) waar de kinderen van vreemde ouders (Uitlanders) tegen betaling van lage schoolgelden onderwijs ontvingen, door middel van hun eigen taal en waar het onderwijs in het Hollandsch slechts geleidelijk werd ingevoerd.

Met betrekking tot het schooltoezicht valt er voor ons land iets te leeren uit het in de Z.A.R. toegepaste beginsel, dat de inspecteurs van scholen gekozen werden uit beproefde onderwijzers. In dat opzicht zijn de Boeren ons Nederlanders vooruit, al willen wij daarmee niet zeggen, dat onze inspecteurs en schoolopzieners hun taak niet ernstig opvatten.

Wat de Regeering voor het Hooger Onderwijs deed moge

[p. 152]

Het Staats-gymnasium te Pretoria. - Voorgevel.

[p. 153]

blijken uit de stichting van het Staatsgymnasium (1893) met de daartoe voorbereidende Modelschool te Pretoria, waaraan weldra een Normaalschool ter opleiding van onderwijzers verbonden werd. Verder verrezen de Staatsmeisjesschool met Normaalschool en de Hoogere meisjesschool.

De oprichting der Staatsscholen was een afwijking van den stelregel: aanmoediging alleen van ‘particulier initiatief’, maar dat geschiedde voornamelijk om aan alle aantijgingen van verwaarloozing van Uitlanderkinderen een einde te maken en tevens om aan alle goedgezinde Uitlanders de gelegenheid te geven, hun kinderen de landstaal geleidelijk te laten leeren, zonder dat hun opvoeding in en door de moedertaal op eenigerlei wijze belemmerd werd.

Na dit algemeen overzicht, waarvan wij het voornaamste

Het Staatsmuseum te Pretoria. - Hoofdzaal.

aanstipten, volgt een bespreking en toelichting der kaarten, tabellen en platen.

De beide landkaarten geven een duidelijk overzicht van de gesubsidieerde en Staatsscholen in 1898. Vergelijkt men daarmede de laatste tabel dan ziet men, dat het aantal dorpsscholen 47 en dat der zoogenaamde buitenscholen 462 bedroeg, gezamenlijk dus 509.

Bij het lager onderwijs waren in 1898 werkzaam 578 onderwijzers en 252 onderwijzeressen, te zamen 830, waarvan 158 Transvalers, 349 Afrikaanders en 323 Europeanen, voornamelijk Hollanders. Meer dan de helft was echter niet gebreveteerd, wel geautoriseerd. Aan het middelbaar en hooger onderwijs waren bovendien nog 27 leeraren verbonden.

Tabel I leert ons dat in de jaren 1882-1886-1890-1894-1898 het aantal leerlingen dat de van staatswege ondersteunde scholen bezocht achtereenvolgens bedroeg 875-2555-6989-6626-14700.

De vermindering gedurende het tijdvak '90-'94 ontstond door de strikte toepassing der Wet van '92, waardoor een aantal schooltjes, waar ten opzichte van de landstaal grof gesmokkeld werd, werden opgeruimd of van zelf verdwenen.

Uit de tabel der regeeringstoelagen zien we, dat waar in 1882 per leerling £ 3-4-8 werd uitbetaald het bedrag in 1898 verdubbeld was.

Bedroegen de uitgaven van het Departement van Onderwijs voor gymnasium, mijnschool, modelschool, meisjesschool, kostschool voor meisjes en jongens, doofstommen-onderwijs, ondersteunde scholen en Staatsscholen op de goudvelden in 1882 gezamenlijk ongeveer £ 2500, in 1898 was het bedrag bijna tot een kwart millioen gestegen.

Op de laatste tabel trekt voornamelijk de aandacht het geringe schoolverzuim. Dit bedroeg voor de Stads- of Dorpsscholen 15% en voor de Buitenscholen onder de Boerenbevolking slechts 9%. Deze cijfers steken zeer gunstig af bij andere landen, ook bij Nederland, vooral als men in aanmerking neemt, dat de boeren in Zuid-Afrika met veel moeilijkheden te kampen hebben, die het schoolbezoek hunner kinderen zeer in den weg staan.

Eenige goedgeslaagde photografische afbeeldingen, waaronder een paar typische buitenscholen (niet meer dan boerenwoningen) en het prachtige Staatsgymnasium, alsmede de nieuwe Staatsmeisjesschool (na de in bezitneming van Pretoria,

[p. 154]

Het Staatsgymnasium te Pretoria. - Zaal voor handteekenen.

door de Engelschen terstond voor hospitaal ingericht) verhoogen de aantrekkelijkheid van het geschrift.

De afdrukken der kaarten en tabellen brengen ons tevens den naam over van den ambtenaar bij het Departement van Onderwijs, den heer Fred. H. Olland, wiens vaardige teekenpen zulk een duidelijk overzicht wist te geven en waaruit zoo helder blijkt, dat het openbaar onderwijs ook in Zuid-Afrika was een voorwerp van de aanhoudende zorg der regeering.

De onderwijs-inzending mocht den ‘Grand Prix’ verwerven en getuigde dan ook welsprekend van het grootsche werk des vredes en der beschaving, waaraan de onzalige oorlog zoo misdadig een einde heeft gemaakt.

Laat ons hopen, dat het slechts een schorsing zij en dat het den man, die het onderwijs in Transvaal op zoo degelijke grondslagen heeft weten te vestigen, moge gegeven zijn nog eenmaal zijn grootsche onderneming schitterend te voltooien.

Dat zal dan tevens de triomf zijn van het Hollandsch Element in Zuid-Afrika.

Dubbeldam.

C. van Son.

Noot: De vreemde woorden in dit artikel hebben we niet door Nederlandsche trachten te vervangen, omdat ze bij het onderwijs in de Z.A.R. gebruikelijk zijn en door vertaling licht aanleiding tot misverstand konden geven.