Neerlandia. Jaargang 4

Oost-en-West

Mededeelingen uit Curaçao.

BRIEVEN met adressen als:

‘Den Hoog Edel Gestrengen Heer
den Heer Gouverneur van Curaçao,
Paramaribo’

worden zeldzaam, en de tijd is gelukkig zoo goed als voorbij, waarin men er in het moederland niets vreemds in scheen te zien om aan iemand op Curaçao een pakje te sturen met verzoek dat door de meid aan N.N. in Suriname te laten afgeven. Men weet thans - ik hoop vrij algemeen - dat honderden mijlen zee deze kolonie's scheiden en dat Curaçao en Suriname verschillende belangen hebben. Vooral in de laatstgenoemde kolonie begint men meer en meer belang te stellen, dank zij hare rijke hulpbronnen, en men is, geloof ik, van hare toestanden over het algemeen vrij wel op de hoogte. Van onze Antillen worden echter nog soms rare dingen verteld. De Amsterdammer berichtte in No. 935, blz. 6, dat op onze West-Indische eilanden door de blanke bevolking uitsluitend Hollandsch wordt gesproken! Verleden jaar werd er door een lid der commissie van rapporteurs bij de behandeling van de Curaçaosche begrooting gevraagd of het waar was, dat op Saba - van de andere bovenwindsche eilanden werd niet gerept - de rechtspraak in het Engelsch geschiedde! Zulke zaken leveren aan ons kolonisten het afdoend bewijs - dat ik ook den lezer duidelijk hoop te maken - dat in het moederland de kennis onzer Antillen lang niet zóó is, als men die hier wel zou wenschen. Dit kan zeker noch het moederland, noch der kolonie ten goede komen en gaarne maak ik dan ook gebruik van de gelegenheid mij aangeboden om in Neerlandia onze Antillen nu en dan eens ter sprake te brengen.

Curaçao, 1899.

T.H.J. Hamelberg.

I.
De Taal.

Ten opzichte van het voertuig der gedachten door de inwoners der kolonie Curaçao gebruikt, dient deze in tweeën gesplitst: het eene deel bevattende de benedenwindsche eilanden Curaçao, Bonaire en Aruba, het andere de door ruim 300 mijlen zee daarvan gescheiden bovenwindsche eilanden St. Martin, St. Eustatius en Saba.

De eerstgenoemde drie eilanden waren van hunne ontdekking af, in 1499, tot in 1634 in het bezit der Spanjaarden. Eerst omstreeks 1535 echter vestigden deze er een kolonie, waaruit zij een eeuw later door de Hollanders werden verdreven. De honderd jaren, gedurende welke de Spanjaarden de eilanden in bezit hadden, hebben echter meer invloed op de taal der inwoners gehad dan de twee en een halve eeuw, gedurende welke de Hollanders er zich meesters van hebben genoemd. De verplichting den beschaafden Nederlander opgelegd om vreemde talen te leeren, heeft er wellicht toe meegewerkt, dat hij omtrent zijn eigen taal eenigszins onverschillig werd. Tenminste, met uitzondering van Zuid-Afrika, is er, geloof ik, geen Hollandsche kolonie, waar de Hollander niet liever de taal heeft overgenomen van de menschen, die hij er vond, dan hun zijn taal op te dringen of zich de moeite te geven die de bovenhand te doen verkrijgen. Anders de Spanjaarden: zij hebben nergens eene kolonie gevestigd, waar niet nog nu hun taal wordt gesproken en zoo hadden ook de Indianen en negerslaven op de benedenwindsche eilanden bij de komst der Nederlanders aldaar reeds veel van die taal overgenomen, n.l. zoo goed en zoo kwaad zij de woorden konden uitspreken en voor zooveel zij de regels der grammatica konden begrijpen. Naarmate de kolonie in bloei toenam, vermeerderde het aantal slaven, doch elke nieuwe ‘lading’¹⁾ moest zich in taal voegen naar de meerderheid en zoo bleven slechts zeer weinige, van Afrikaansche dialecten afkomstige woorden in hun taal bewaard. Na de vestiging op Curaçao van eenige Portugeesch-Joodsche families, werden er in het patois-Spaansch, dat de meerderheid der inwoners sprak, eenige verdraaide Portugeesche woorden overgenomen en door den gestadigen omgang met Hollanders vond ook een enkel Hollandsch woord er eene plaats in. Zóó ontstond er een taalmengsel, dat men ‘Papiameentoe’ (letterlijk: gepraat) heeft genoemd en dat thans door de groote meerderheid der bevolking wordt gesproken.²⁾

Van de 40.000³⁾ inwoners van Curaçao, Bonaire en Aruba kan ongeveer een achtste onder de blanke bevolking worden gerekend, waarvan een groote 2500 Protestant, een 1000-tal Israëlietisch en de overigen Roomsch-Katholiek zijn, kinderen meegerekend. De eerst- en laatstgenoemden zijn voor het grootste gedeelte Hollanders en nakomelingen van zich in den loop der tijden op Curaçao gevestigd hebbende Hollandsche kolonisten. De Israëlieten stammen af van in de eerste helft der 17e eeuw uit Portugal en uit Brazilië verdreven Joden. Ofschoon nu wel de meeste Israëlieten het Hollandsch spreken, minstens verstaan, en zij in verknochtheid aan en liefde tot Nederland en zijn Vorstenhuis voor de Katholieken noch voor de Protestanten onderdoen, zoo kunnen toch m.i. de Protestanten en de blanke Katholieken meer eigenaardig gezegd worden het Hollandsch element bij uitnemendheid in de kolonie uit te maken. Onder hen wordt dan ook het meest Hollandsch gesproken; er zijn slechts enkele Joodsche gezinnen, bij wie het Hollandsch als voertuig der gedachten wordt gebruikt. Bij verreweg het grootste aantal hunner is Spaansch of Engelsch de ‘hervorragende’ taal, tenminste als zij zich gemakshalve niet liever van het Papiameentoe bedienen.

Nu is het er echter ver van, dat de Protestantsche of blanke Katholieke families uitsluitend of zelfs maar bij voorkeur Hollandsch spreken. Dit is slechts met een klein aantal hunner het geval en bepaalt zich tot de gezinnen, waarvan de hoofden geboren Nederlanders zijn of in Nederland hunne opvoeding hebben genoten. En zelfs in die gezinnen is Hollandsch niet steeds de taal, waarin ieder lid zich bij voorkeur uitdrukt. Menig voorbeeld is er van bekend, dat hier uit volbloed Hollandsche ouders geboren kinderen tot op hun 4e jaar (en soms tot later) zich niet in het Hollandsch kunnen uitdrukken en meermalen blijft zelfs voor hen in latere jaren het Papiameentoe de geliefdste taal. Die hoorden zij het eerst en daarin konden zij het eerst hunne wenschen aan hunne ‘jaja's’ (kindermeiden, bakers) kenbaar maken; zij leerden haar veel vlugger dan het Hollandsch en het is der ouderliefde te vergeven, dat vader en moeder hunne kinderen, toen deze de moeielijke Hollandsche klanken nog niet konden uitspreken, aanspraken in een taal, waarin zij een verstaanbaar antwoord kregen. Gewoonte werd zoo vaak regel en niet alle ouders bezaten de energie om, als het kind een zekeren leeftijd had bereikt, met die slechte gewoonte te breken. Zoo is het dan ook te verklaren hoe men zich hier slechts zelden in een gezelschap zal bevinden - tenzij het uitsluitend uit Hollanders besta - zonder een paar dames of heeren met elkaar vertrouwelijk in het Papiameentoe te hooren keuvelen.

Dit zij voldoende ter wederlegging van de bewering, dat op Curaçao, Bonaire en Aruba door de blanke bevolking uitsluitend Hollandsch wordt gesproken - en nu de eilanden St. Martin, St. Eustatius en Saba.

Dáár is de toestand nog veel erger. Die eilanden tellen samen 8000 inwoners, van wie er hoogstens 50 Hollandsch kunnen

1) Dien term bezigde men toentertijd! De West-Indische Compagnie had het monopolie om hier slaven in te voeren, doch het is mij niet gebleken, dat zij daarvan een ruim gebruik heeft gemaakt. Integendeel; het schijnt, dat er soms in ettelijke jaren geen slavenschepen de kolonie aandeden.

2) Hen, die omtrent deze taal meer wenschen te weten, verwijs ik naar de degelijke artikels daarover door den heer A. Jesurun alhier geplaatst in de twee eerste jaarverslagen van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap voor de Nederlandsche Antillen. (J.H. de Bussy, Amsterdam. Rokin 60).

3) Ik geef ronde getallen.

[p. 25]

spreken. Dat zij dit echter slechts zelden doen, ligt voor de hand. In het Engelsch spreken zij met hun gasten; in die taal geven zij hunne bevelen aan het bedienend personeel, zonder haar kunnen zij geen transactie's doen of inlichtingen bekomen, kortom, zij zijn aan haar gebruik zóó gewoon geraakt, dat men hen vaak onder elkaar Engelsch kan hooren praten.

Op de gouvernementsscholen op St. Eustatius en St. Martin is er gelegenheid tot het ontvangen van onderwijs in de Nederlandsche taal, doch geen of slechts zeer enkele leerlingen maken daarvan gebruik. De godsdienstoefeningen worden er in het Engelsch gehouden; op de zittingen der rechterlijke colleges en der raden van policie hoort men niets dan Engelsch; de gouvernementsaankondigingen zijn in het Engelsch gesteld - in één woord, het is er bijna alles Engelsch en een vreemdeling zou zich op die eilanden zeker niet in Hollandsche kolonie's wanen, als de van de forten wapperende vlaggen hem voor zijn aankomst niet op de hoogte hadden gesteld.

Tot dit ‘verengelschen’ van onze bovenwindsche eilanden hebben verschillende oorzaken samengewerkt. Reeds vroeg moeten Engelschen een groot deel der bevolking hebben uitgemaakt, want reeds in 1658 werden op St. Eustatius de godsdienstoefeningen in de Gereformeerde kerk om beurten in het Hollandsch en in het Engelsch gehouden. De eenmaal uitgebreide handel van de kolonie St. Eustatius (waartoe St. Martin en Saba behoorden), werd voor een groot deel met Noord-Amerika en met de Engelsche West-Indische kolonie's gedreven. De West-Indische Compagnie schijnt zich aan de handhaving van de Hollandsche taal weinig te hebben laten gelegen liggen: het blijkt tenminste niet, dat zij zorg droeg voor het onderwijs in die taal. Gedurig is de kolonie in het bezit der Engelschen geweest en, nadat zij in 1816 voor goed aan Nederland werd teruggegeven, was zij in zulk een staat van verval, dat er van gedurigen aanvoer van Hollandsche kolonisten geen sprake meer kon zijn. Ten slotte werd een 25-tal jaren geleden officiëel vergunning gegeven, dat bij de behandeling van zaken voor rechtscolleges de Engelsche in plaats van de Hollandsche taal zou mogen worden gebezigd - en dit brengt mij als van zelf op het tweede punt, dat ik mij voorstelde te behandelen: de rechtspraak.