Nederlandse Letterkunde. Jaargang 13

[p. 124]

Op de vlugge vlerken van de Faam
Jan Vos (1610-1667) en Katharina Lescailje (1649-1711)
Nina Geerdink (Vrije Universiteit Amsterdam)

Abstract
The new literary history Een nieuw vaderland voor de muzen has a functionalistic approach. As a result, the representation of the seventeenth-century Dutch poets Jan Vos and Katharina Lescailje differs from their representation in older literary histories. This contribution describes a research project on the authorial representations of these two poets. The approaches within the project - self-fashioning, career criticism and theories on patronage - are discussed, illustrated and compared with the approach of the new literary history. Although both interpret literature in a functionalistic framework, the status of the author within the research seems to differ.

Toen Hooft aan zijn Nederlandse historiën werkte, kreeg hij op zeker moment bezoek van Jan Vos, die sinds zijn verrassende debuut Aran en Titus (1641) in hoog tempo roem verwierf en af en toe werd toegelaten tot de kring rondom de drost. Vos schreef een gedichtje over Hoofts werk aan de Historiën, opgenomen in de sectie puntdichten van Vos' Alle de gedichten van 1662. Het is geschreven ter ere van Hoofts ‘schrijfpennen’:

Van deeze pennen maakt de Faam haar vlugge vlerken,
Om Wilm te draagen in 't Nassousche heldenhof:
Door deeze blaast zy staâgh Leicesters schelmsche werken.
Een ongelijk bedrijf geeft haar gelyke lof.
Zy heffen 't goedt in 't top, en leeren 't quaade verachten.
Geen diamantpunt is zoo waardt als zulke schachten.

[p. 125]

Het meest recent verschenen deel van de nieuwe literatuurgeschiedenis heeft niet als uitgangspunt goed en kwaad te onderscheiden - of, in termen van literatuurgeschiedschrijving, een esthetiserende visie te geven. Evenmin is Een nieuw vaderland voor de muzen, hoezeer we ook hopen dat het boek ons helpt de hedendaagse maatschappij beter te begrijpen, in eerste instantie bedoeld om een moraal uit te dragen. De eerste regel uit het gedichtje van Vos is echter wel van toepassing op het vandaag gepresenteerde boek: ‘Van deeze pennen maakt de Faam haar vlugge vlerken’. Ook wat in Een nieuw vaderland voor de muzen beschreven staat, zal snel genoeg opgepikt worden door de ‘Faam’. Er wordt namelijk niet alleen een state of the art gepresenteerd, er worden ook zaken aan het licht gebracht die tot dusverre in de schaduw bleven.

Dat kan geïllustreerd worden aan de behandeling van Jan Vos (1610-1667) en Katharina Lescailje (1649-1711). Voor beiden is de plaats die zij in Een nieuw vaderland voor de muzen gekregen hebben, geen vanzelfsprekende plaats. Vos is al spoedig na zijn dood verguisd als een ongeschoolde, boerse gruwelauteur en een opportunist bovendien. Dat beeld is de boventoon blijven voeren in de literatuurgeschiedenis tot nu toe.² De waardering voor Lescailje is wat langer in het verlengde gebleven van de roem die ze tijdens haar leven vergaarde. Zij genoot een glorieus achttiende-eeuws nachleben - gebaseerd op de centrale positie die ze in het laat zeventiende-eeuwse Amsterdam vervulde en op de lof van tijdgenoten. Met het ontstaan van de literatuurgeschiedschrijving in de negentiende eeuw is Lescailje er echter beetje bij beetje uitgeschreven. Aanvankelijk wordt ze nog wel genoemd, meestal in een opsomming of in een voetnoot, maar in de laatste synthetiserende literatuurgeschiedenis, van Knuvelder, is ze helemaal niet meer te vinden.³

Met Een nieuw vaderland voor de muzen zijn beiden weer helemaal ‘terug’. Ook staan ze centraal in het proefschrift dat ik aan het schrijven ben. Ik denk dat het niet toevallig is dat het eerste promotieonderzoek dat zich concentreert op de gedichten van Vos in verband met zijn positie in de zeventiende-eeuwse samenleving, en het eerste dat aan Lescailje gewijd wordt überhaupt, samenvalt met de verschijning van een literatuurgeschiedenis waarin beiden zo'n andere plek hebben gekregen dan voorheen. De functionalistische benaderingswijze die ten grondslag ligt aan het boek en aan mijn onderzoek, maakt dat er weer aandacht kan zijn voor een genre (‘gelegenheidsgedichten’) en voor auteurs (vrouwen en populaire, niet-elitaire auteurs) die in de canon naar de achtergrond verschoven waren. In dit artikel wil ik eerst beschrijven welke plaats Vos en Lescailje in Een nieuw vaderland voor de muzen gekregen hebben en met welke methodische keuzes dat samenhangt. Vervolgens introduceer ik kort mijn eigen onderzoek, zodat ik kan laten zien hoe dat voortkomt uit dezelfde traditie, maar ook nieuwe keuzes maakt.

2 De nadruk moet hier gelegd worden op ‘de boventoon’: uiteraard zijn nuanceringen aan te brengen, maar daar kan ik in het bestek van dit artikel niet uitgebreid op ingaan. Over het algemeen is Vos in literatuurgeschiedenissen behandeld als een wonderlijk geval (onfatsoenlijk, ongeletterd, ongewoon) en de nadruk lag op zijn toneelstukken. Dat betekent overigens niet vanzelfsprekend dat het oordeel over hem negatief was. Zie voor een overzicht van de receptie tot in de tweede helft van de twintigste eeuw Buitendijk (1975), 27-46.

3 Aan het begin van de achttiende eeuw wordt Lescailjes toneel nog opgevoerd en gelezen: vgl. Henskes 1754 en Marckius 1774. In 1731 verschijnt haar verzameld werk en ook daarna wordt zij nog relatief uitgebreid en vol lof genoemd, in o.a. Wagenaar (1767) en Stijl (1777). Negatiever zijn vervolgens o.a. Siegenbeek (1810), Van Kampen (1821) en Witsen Geysbeek (1823) en weinig aandacht is er voor Lescailje in bijvoorbeeld Jonckbloet (1890), Worp (1903-1909), Kalff (1909), Vieu-Kuik (1973).

[p. 126]

1. Een nieuw vaderland voor Vos en Lescailje

De nieuwe literatuurgeschiedenis wordt in de inleiding gepresenteerd als ‘een functionalistische geschiedenis, waarin de literatuur wordt ingebed in de veranderende samenleving en waarin tegelijk veel aandacht wordt gegeven aan interne literaire ontwikkelingen.’ (18) Dat is een brede aanpak en die wordt in eerste instantie niet versmald. De auteurs zien als motor achter hun werk naast de historische context zowel de context van kringen, milieus, instituties en opdrachtgevers, als die van de auteurs en hun werken. Inderdaad passeren in dit rijke boek velerlei aandachtsgebieden de revue, waaronder poëticale aspecten, vrouwen, auteurs buiten Holland, drukkers, uitgevers en gebruiksliteratuur. Keuzes moeten echter gemaakt worden, en dat doen de auteurs ook: ‘Van de vele functies die literatuur kon hebben, signaleren wij vooral haar rol als sociaal bindmiddel.’ (19) Het werk van afzonderlijke auteurs geldt daarom niet als uitgangspunt, zoals in oudere literatuurgeschiedenissen, maar komt aan de orde binnen de context die het relevant maakt.

Dat betekent voor Vos dat hij vooral aandacht krijgt als centraal figuur in literaire en politieke kringen. In 1641 verscheen Vos ‘als uit het niets’ in Amsterdamse literaire kringen. Zijn Aran en Titus werd door de gerespecteerde Caspar van Baerle omarmd en daarna ook door Huygens, Hooft en andere literaire coryfeeën. Ook onder regenten oogstte Vos waardering en dat leverde hem veel op. Vos werd in 1647 schouwburgdirecteur en bleef dat bijna onafgebroken tot aan zijn dood. Ook werd hij regelmatig gevraagd belangrijke stedelijke gelegenheden op te luisteren met gedichten of vertoningen. De gelegenheidsgedichten functioneerden daarbij als sociaal bindmiddel en daarom staat in de nieuwe literatuurgeschiedenis niet alleen, zoals eerder het geval was, het toneel centraal. Er is wel aandacht voor Vos' (toneel)poëtica, maar vooral de netwerken waarin hij verkeerde en de vele gedichten die hij binnen deze netwerken schreef, spelen een belangrijke rol.

Voor Lescailje is de verandering ten opzichte van de traditionele literatuurgeschiedschrijving nog groter. Werd zij tot nu toe niet of nauwelijks genoemd in literatuurgeschiedenissen, in Een nieuw vaderland voor de muzen heeft ze zelfs een eigen paragraaf, samen met Titia Brongersma (779 e.v.). Dankzij de aandacht voor schrijvende vrouwen sinds de jaren '90, en het Lauwerkrans-project dat daar de aandrijver en tevens het meest evidente resultaat van is, is Katharina Lescailje weer boven tafel gekomen als een centrale figuur in zeventiende-eeuws Amsterdam. Er zijn sindsdien verschillende artikelen over haar verschenen, onder andere over mogelijke homoerotische aspecten in haar werk. De vraag daarnaar heeft een plaats gekregen in de nieuwe literatuurgeschiedenis, maar er wordt niet uitgebreid op ingegaan.⁴ Wel veel aandacht is er voor Lescailjes centrale positie in Amsterdamse kringen. De dichteres behoorde tot de groep Vondel-adepten, had contacten met drukkers en uitgevers, met collega-dichters en -dichteressen en met predikanten. Bovendien

4 In de paragraaf ‘Liefde en vriendschap in vrouwelijk perspectief’ (783-786) wordt de vriendschapsen liefdespoëzie van Lescailje besproken. Over het laatste genre stellen de auteurs op pagina 784 de vraag: ‘Hoorden ze [lyrische liefdesklachten] ook voor Lescailje tot zo'n [literair] spel (...), of ging het hier om een uitlaatklep voor haar werkelijke gevoelens voor vrouwen?’ Daar wordt vervolgens echter niet verder op ingegaan.

[p. 127]

behoorde zij tot een generatie van schrijvende vrouwen die voor het eerst eigen werk publiceerden, en zij was daarin een van de ‘actiefsten’ - met een drukpers aan huis was het voor haar ook relatief gemakkelijk. Nog op de achtergrond blijven haar contacten in schouwburgkringen in het algemeen en in Nil volentibus arduum in het bijzonder - Lescailje had contacten met zowel aanhangers als tegenstanders van het in 1669 opgerichte frans-classicistische genootschap. Daarover is dan ook nog weinig bekend, net als over veel andere aspecten van het culturele leven aan het eind van de zeventiende eeuw, meestal een wat onderbedeelde periode in literatuurgeschiedenissen. Ook in dat opzicht hebben Porteman en Smits-Veldt echter vernieuwd: aan de periode 1670-1700 worden slechts 20 pagina's minder besteed dan aan de periode 1620-1650, toch vaak beschouwd als de bloeiperiode van de Gouden Eeuw. Er is dus een ruime context voorhanden waarbinnen Lescailje en haar werk geplaatst kunnen worden.

2. Auteursrepresentatie in het werk van Vos en Lescailje

In mijn onderzoek staat de sociale verankering van het dichterschap van Vos en Lescailje centraal. Ik onderzoek die sociale verankering door te bestuderen welk beeld de dichters van zichzelf creëren in hun werk. Daartoe heb ik me laten inspireren door het concept self-fashioning, zoals dat door Greenblatt binnen het New Historicism is geijkt, maar ik maak ook gebruik van het nieuwere career criticism, en van patronagetheorieën die veelal door de sociologie geïnspireerd zijn.⁵ Greenblatt liet al in 1980 zien hoe elke Renaissancedichter zichzelf in zijn werk op een bepaalde manier representeert. Die zelfrepresentatie zou afhankelijk zijn van zowel de autonomie van de dichter, als van omgevingsfactoren zoals politieke en religieuze ontwikkelingen.⁶ In zowel career criticism als patronagetheorie wordt minder uitgegaan van de autonomie van de dichter, en meer van sociale omgevingsfactoren. Binnen het career criticism kijkt men naar het creëren van een carrière door een vroegmoderne auteur - avant la lettre uiteraard. Van groot belang daarbij is de verhouding van de auteur tot bepaalde groepen mensen en de conventies die binnen die groepen gelden. Patronage kan een belangrijke rol spelen bij de vormgeving van de carrière - en dan gaat het niet om puur literaire patronage, maar om een bredere interpretatie van dat begrip waarbij het uitgangspunt is dat (symbolisch of economisch) kapitaal uitgewisseld wordt, in welke vorm dan ook. Ik laat nu eerst voor Vos, daarna voor Lescailje kort zien hoe onderzoek op basis van deze uitgangspunten eruit kan zien.

De vele gedichten die Vos aan mensen uit de politieke en artistieke elite van Amsterdam richtte, getuigen van een complexe samenhang tussen de verschillende aspecten van Vos' ‘loopbaan’ en zijn netwerk. De gedichtjes waren van groot belang voor het consolideren en uitbreiden daarvan. Dat blijkt ook uit het eerder

5 Voor self-fashioning zie Greenblatt (1980). Ik heb geëxperimenteerd met de toepassing daarvan in een pilotstudie naar een aantal gedichten van Vos: Geerdink (2007). Voor career criticism zie Cheney (2002) en Helgerson (1983). In het recent verschenen proefschrift van Suzanna de Beer wordt een helder overzicht gegeven van de literatuur over patronage en het sociologische kader waarbinnen dit fenomeen bestudeerd kan worden: De Beer (2007), m.n. 19-23.

6 In het werk van Greenblatt zelf lijkt de nadruk overigens meer op de omgevingsfactoren te liggen dan op de intrinsieke auteur. Zie daarover o.a. Martin (2004).

[p. 128]

geciteerde gedichtje van Vos aan Hooft. Dit gedichtje is bij mijn weten niet eerder uitgebreid aan de orde gesteld in onderzoek naar Vos. Het lijkt inhoudelijk ook nogal nietszeggend. Toch zijn er interessante conclusies aan te verbinden, zeker als je het in verband brengt met de vele andere gedichtjes die Vos aan Hooft schreef, met de referenties aan Hooft in gedichten bij andere gelegenheden, met gedichten aan en over andere dichters uit de kring van Hooft, en met gedichten die zich juist níet op die kring richtten.⁷

Vos toont zich in het puntdicht betrokken bij het werk van Hooft, en vol waardering. Zo vleit hij Hooft, en voor andere lezers wordt benadrukt dat hij bij hem in zijn schrijfkamer geweest is. Bovendien laat Vos zien op de hoogte te zijn van de status en verdiensten van een geschiedwerk als dat van Hooft. Hijzelf geeft zowel zichzelf als Hooft een bepaalde rol: Hooft is de grote literator, Vos iemand die dat herkent en waardeert en die zijn waardering in dichtvorm kan overbrengen. Vos presenteert zichzelf dus ook als een literator, maar tevens als Hoofts mindere - hij stelt immers dat de ‘schrijfpennen’ van Hooft, die in dienst staan van zo'n verheven genre, de waardevolste zijn. Het wordt misschien niet direct duidelijk uit dit ene korte gedichtje, maar gekoppeld aan ander werk van Vos, waarin verschillende elementen uit dit gedichtje terugkomen, heeft het zeker betekenis voor het uitbreiden en consolideren van diens netwerk.

In het puntdicht op de schrijfpennen van Hooft leren we één ‘Vos’ kennen: ‘Vos-de-literator’. ‘Vos-de-glazenmaker’, ‘Vos-de-toneelauteur’ of ‘Vos-de-stadsdichter’ worden hier niet gerepresenteerd en dat verbaast niet in een gedichtje voor Hooft. Maar in andere gedichten zijn deze representaties wel en soms ook dominant aanwezig. De meerduidigheid van Vos' zelfrepresentatie levert tegenstrijdigheden op in zijn werk, en afwijkingen van de poëticale norm. Samen met de inbedding van de gedichten in Vos' sociale netwerken in het zeventiende-eeuwse Amsterdam, maken deze aspecten zelfrepresentatie daarom een vruchtbaar perspectief bij het bestuderen van zijn werk.

Ook Lescailje schreef veel gedichten binnen haar netwerk. Hier wil ik echter kort ingaan op een soort gedichten dat juist niet ‘geadresseerd’ werd: de politieke gedichten.⁸ Lescailje had nauwelijks contact met politici, maar bij politieke gelegenheden schreef ze vanaf 1672 regelmatig gedichten die als pamflet gepubliceerd werden.⁹ Juist politieke gedichten waren voor vrouwen niet het meest voor de hand liggende genre om te beoefenen - het schrijven én publiceren van een gedicht bij een politieke gelegenheid, staat gelijk aan het bewust opzoeken van het publieke terrein.

Lescailje presenteert zichzelf in de gedichten dan ook niet specifiek als vrouw - waar ze dat in andere, niet-politieke gedichten soms juist wel lijkt te doen. Ze reflecteert niet op vrouwelijkheid, gebruikt weinig bescheidenheidstopiek en sluit inhoudelijk nauwelijks aan bij de zeer religieus getinte gedichten die collega-dichteressen bij politieke gelegenheden schreven. Lescailje lijkt juist aan te sluiten bij mannelijke dichters in haar omgeving, zoals bijvoorbeeld Joan Pluimer en Pieter

7 Vos schrijft gedichten aan Hooft en zijn familie naar aanleiding van persoonlijk contact (bezoeken aan het Muiderslot e.d.): Vos (1662), 296-297, 362, 364, 464, 487, 551-552; naar aanleiding van Hoofts werk: 293-296, 396, 466, 476, 721; naar aanleiding van een portret van Hooft: 157; naar aanleiding van zijn dood: 727-728; en naar aanleiding van de dood van Leonora Hellemans: 711-712. Vos refereert uitgebreid aan Hooft in zijn gedicht op de Vrede van Munster: ‘Vreede’, Vos (1662), 190-122 - zie hierover ook Smits-Veldt (1997). In de beschrijving van Vos' vertoningen ter ere van de intocht van de nieuwe drost in 1649 speelt Hooft nog steeds een grote rol: ‘Blyde Inkomst van den Eed. Heer Geeraardt Bikker’, Vos (1662), 587-600.

8 Zie voor een uitgebreidere bespreking van Lescailjes politieke gedichten mijn stuk (work-in-progress) op de website van NEWW (New approaches to European Women's Writing): http://www.womenwriters.nl/index.php/22_November_2007

9 De meeste politieke gedichten van Lescailje zijn opgenomen in de sectie ‘Staatgevallen’ van haar verzameld werk: Lescailje (1731), 3-60.

[p. 129]

Nuyts: ze bezingt dezelfde onderwerpen als zij, en stelt zich - net als zij - afstandelijk op. Lescailje is in de politieke gedichten een zelfbewust en onafhankelijk politiek commentator, de alwetende regisseur van verschillende personificaties, mythologische en politieke figuren. Regelmatig doet ze voorspellingen over de toekomst. Uiteraard verliest ze bij dit alles ook andere literaire conventies niet uit het oog: ze presenteert zichzelf als dichter.

Het contrast tussen Lescailjes zelfpresentatie in de politieke en in de overige gedichten, heeft waarschijnlijk veel te maken met het bereik van die gedichten. De politieke gedichten zijn bijna allemaal gepubliceerd en konden vanwege de actuele thematiek een groot publiek bereiken.¹⁰ In het verzameld werk van Lescailje, dat twintig jaar na haar dood, in 1731, werd uitgegeven, zijn ook veel gedichten opgenomen die tijdens haar leven naar alle waarschijnlijkheid niet zijn gedrukt en in kleiner gezelschap gelezen werden (briefdichten, huwelijks- of verjaardagsgedichten), of die een ander soort publiek hadden (drempeldichten in de bundels van collegadichters): de gedichten die wél concreet binnen haar netwerken functioneerden. De sociale en literaire conventies die van invloed zijn op zelfrepresentatie, moeten dus gekoppeld worden aan het bereik van de verschillende teksten.

10 Het is aannemelijk dat ze allemaal gepubliceerd zijn, maar ik heb nog niet van alle gedichten een druk gevonden.

3. De vlugge vlerken van de Faam

Poëzie als sociaal bindmiddel speelt zowel in mijn onderzoek als in Een nieuw vaderland voor de muzen een belangrijke rol. Terwijl de auteur in het werk van Porteman en Smits-Veldt echter uit het centrum verdwenen is, staat die in mijn onderzoek juist in het middelpunt - al is dat niet vanuit een traditionele biografische of intentionele vraagstelling. Tegelijkertijd is Een nieuw vaderland voor de muzen een narratief construct, dat een synthetiserende visie geeft op een heterogene literatuur en maatschappij. Ik probeer juist die heterogeniteit centraal te stellen. Dat zal bijvoorbeeld blijken uit mijn omgang met de poëtica van Vos, die in de nieuwe literatuurgeschiedenis gepresenteerd wordt als een eenduidig geheel, voornamelijk gebaseerd op Vos' uitspraken in de voorrede bij diens Medea uit 1667 (538-539). Op basis van veel gedichten zijn hiervan hele andere, ook onderling weer conflicterende, interpretaties te geven. En de spannende hypotheses aangaande de homo-erotische laag in het werk van Lescailje zullen in mijn onderzoek uitgebreider behandeld worden.

Dit alles doet niets af aan de presentatie van Vos en Lescailje in Een nieuw vaderland voor de muzen. Zoals de auteurs zelf in het ‘Ten geleide’ al stellen, is het boek het product van een generatie. De literatuurwetenschap is echter altijd in ontwikkeling en daar maakt deze nieuwe literatuurgeschiedenis deel van uit. Niet voor niets worden ook expliciet vragen opgeworpen, zoals de vraag naar de verhouding Vos-Vondel (568), al vaker gesteld maar hier ingebed in een kader van nieuwe mogelijkheden om hem te beantwoorden. De nieuwe literatuurgeschiedenis is niet alleen een neerslag van de ontwikkelingen in het vakgebied in de afgelopen

[p. 130]

decennia, het zal ook een actor zijn in de ontwikkelingen die op dit moment, en in de komende decennia gaande zijn. De vlugge vlerken van de Faam die Vos zo overtuigd presenteert in zijn gedichtje op Hoofts schrijfpennen, kunnen dus hun werk gaan doen, en de roem van Een nieuw vaderland voor de muzen verspreiden. En volgens mij hoeven we niet bang te zijn dat ‘vlug’ in de context van deze nieuwe literatuurgeschiedenis ‘vluchtig’ betekent.

Bibliografie

Beer, S. de, Poetry and patronage. Literary strategies in the poems of Giannantonio Campano, Proefschrift UvA, Amsterdam, 2007.

Buitendijk, W.J.C. (ed.), Jan Vos' Toneelwerken, Van Gorcum, Assen/Amsterdam, 1975.

Cheney, P. & F.A. d'Armas, European literary careers: the author from antiquity to the Renaissance, University of Toronto Press, Toronto, 2002.

Geerdink, Nina, ‘“Self-fashioning” of zelfrepresentatie? Een analyse van gelegenheidspoëzie van Jan Vos.’, in: Neerlandistiek.nl, 2007, 06a.

Geerdink, Nina, ‘Katharina Lescailje: another Sappho’. Work in progress on the internet: http://www.womenwriters.nl/index.php/22_November_2007

Greenblatt, S., Renaissance self-fashioning: from More to Shakespeare, University of Chicago Press, Chicago, 1980.

Helgerson, R., Self-crowned laureates: Spenser, Jonson, Milton and the literary system, University of California Press, Berkeley, 1983.

Henskes, W., Catalogus van een zeer uitnemende fraaie verzameling van Nederduitsche tooneel spellen, Amsterdam, Kornelis van Tongerlo, 1754.

Jonckbloet, W.J.A., Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde, J.B. Wolters, Groningen, 1890.

Kalff, G., Geschiedenis der Nederlandse letterkunde, J.B. Wolters, Groningen, 1909.

Kampen, N.G. van, Beknopte geschiedenis der letteren en wetenschappen in de Nederlanden, van de vroegste tijden af, tot op het begin der 19e eeuw, Wed. J. Allart, 's-Gravenhage, 1821.

Lescailje, Katharina, Tooneel- en mengelpoëzy. 3 dln, Erfgen. Lescailje en Dirk Rank, Amsterdam, 1731.

Marckius, J., Naemrol der Nederduitsche tooneelspellen, C. Van Hoogeveen Junior, Leiden, 1774.

Martin, John Jeffries, Myths of Renaissance individualism, Palgrave Macmillan, Basingstoke, 2004.

Porteman, Karel & Mieke B. Smits-Veldt, Een nieuw vaderland voor de muzen, Prometheus, Amsterdam, 2008.

Siegenbeek, M., Beknopte geschiedenis der Nederlandsche letterkunde, Bohn, Haarlem, 1826.

Smits-Veldt, M.B., ‘De viering van de Vrede van Munster in Amsterdam: de dichters Geeraardt Brandt en Jan Vos bevestigen hun maatschappelijke positie.’, in: De zeventiende eeuw 13, 1997, 193-200.

Smits-Veldt, M.B., Maria Tesselschade: leven met talent en vriendschap, Walburg Pers, Zutphen, 1994.

Stijl, Simon, Levensbeschryving van eenige voornaame meest Nederlandsche mannen en vrouwen, Francois Bohn, Haarlem, 1777.

Vieu-Kuik, H. en J. Smeyers, De letterkunde in de achttiende eeuw in Noord en Zuid, Standaard, Antwerpen/Amsterdam, 1975.

[p. 131]

Vos, J., Alle de gedichten van den poëet Jan Vos. 2 dln, Jacob Lescaille, Amsterdam, 1662/1671. (Beschikbaar via DBNL.)

Wagenaar, Jan, Amsterdam in zyne opkomst, aanwas, geschiedenissen, voorregten, koophandel, gebouwen, kerkenstaat, schoolen, schutterye, gilden en regeeringe. Deel III, Yntema en Tieboel, Amsterdam, 1767.

Witsen Geysbeek, P.G., Biographisch, anthologisch en critisch woordenboek der nederduitsche dichters, C.L. Schleijer, Amsterdam, 1823.

Worp, J.A., Geschiedenis van het drama en van het tooneel in Nederland, Fa. Langerveld, Rotterdam, 1903/1907.

1 Puntdicht 529. Vos (1662), 446. Het is opvallend dat de naam Leicester in de derde regel, vanwege het metrum, kennelijk in drie lettergrepen uitgesproken moest worden.