Nederduitse en Latynse keurdigten

Hypercriticum of ^(a)alderheiligen
Op de Kamer der Vlaamse en Waterlantse Doopsgesinde Gemeente.

Hoe komt helaas! de Kerk der Mennonisten,

Voor dezen zo aan 't twisten^(b)

(a) Een geestig Opschrift, soo genomen, ten eersten om dat dit schrift op Alderheiligen eerst is uitgekomen, en ten anderen ironice genomen, om dat al die weinig beilig sijn, hier ten toon gestelt werden.

(b) Dit getuigt de Scheure noch onlangs gemaakt, houdende den eene sijne Kerk op Cingel in de Zon, d'andere naast de gewesene Brouwery van 't Lam, ook op Cingel, die naderhant vereenigt met de Waterlantse Gemeinte, nu door wisseling der beurten, ook by de Jan Roon-Poorts-Tooren prediken.

[p. 290]

 

Om zuivre Godsdienst, die waar wees ter zaligheid:

 

Het beste hooftpunt dat gewisse gronden leid,

 

Nu wel in vreden; maar door ruimer toom te geven,

 

Want niemant wort gemoeit al schort het aan 't welleven,

 

Hoe komt dit by dat Menno so vervalt,

 

En met de Godsdienst malt?

 

Waar is d'eenvoudigheid, waar opse pleeg te roemen?

 

En alle hoogmoet en verbittering te doemen:

 

^*S'is nu so ver geraakt, tot ons verdriet,

 

Dat ikze naulyx ken, ook kentz' haar zelven niet:

 

^† 'k Sal van de Broederschap niet spreken:

 

Maar die so wel in deugt behoorden uit te steken

 

Als in gesag en Ampt; u Dienaars van het Woordt,

 

En gy Diakens, die niet leeft gelyk 't behoort;

 

U roep ik in het licht. U staat het vry te leven

 

Na uw manier, en my daar oordeel van te geven.

 

'k Wil niemant lasteren: maar met een sagt^* gemoet

 

Elk wysen wat hy doet.

 

En die ik weinig raak, of^(c) over heb geslagen,

 

Die wil ik garen als oprechte Mannen dragen:

 

Of hunne fauten zyn my niet so wel bekent.

* Ten aansien van de oude eenvoudigheid in leven en kleeding, waar door men de Doopsgesinden van alle andere Gesintheden merkelyk konde onderscheiden, waar mede het nu so verre vervloeit is, dat de Dichter met waarbeid mag seggen dat men in die Kerk de Kerk niet meer en vint.

† De Dichter schijnt dit oude verwijt niet op hem te willen laden.
Quicquid delirant Reges, plectuntur achivi.
Het volk van Grieken boet
Al 't geen de Vorst misdoet!
Maar hy tast de hoofden selfs aan, en heeft daar die Spreuk voor hem,
Het volk dat volgt de seden
Van hare Overheden

* Van het gemoet kan ik niet oordeelen, doch de redenen zyn hier en daar voorwaar zeer scherp, maar men kan dat op den go eden yver des Dichters duyden.

(c) Jude vers 22 en 23.

[p. 291]

 

Gy^(d) Vlugter dan (gy zyt die eernaam al gewent,

 

Geloof ik) tree voor aan: aanschouze in uwe bende,

 

Die gy verdrenke liet in tranen en ellende.

 

Verbaasden Huurling, die uw kudde liet ten roof,

 

Eer noch den wolf genaakt; hoe vast stont uw Geloof?

 

Gy zyt een Man waar op men vry een Kerk mag bouwen

 

En moet ik u op Stoel, noch voor een Leeraar houwen?

 

Die das lang hebt vermomt in sijnen schijn gegaan,

 

Tot dat uw Vlugten heeft uw Gierigheid verraên,^(e)

 

Gods hulp had by u uit, foei schaam u voor de^(f) Joden!)

 

Want gy zyt met uw God zo schandlijk weggevloden,

 

En droegt het gouden Kalf, uw Afgod met u mee,

 

Die zou u veiliger geleiden over zee.

 

Daar duizenden met my op Gods genade bleven,

 

Van allerley Geloof,

 

Wat heeft u soo verbaast na Fred'rix stad gedreven,

 

Belaên met buit en roof;

 

Met soo veel penningen tot uwe lyftrawanten?

 

Of was het yver om Gods Woort daar voor te planten?

 

Of om dien vreemden Vorst te toonen, tot een smaat

 

Der Doopsgezinden, die gy vlugtende verlaat,

 

Dat so hy and'ren moest oordeelen na uw vrugten,

 

't Geloof hun Leeraars strekt tot klugten,

 

Het goud hun tot een God,

 

En al de Godsdienst maar een guichelspel en spot.

(d) J.L. Een Predikant by de Waterlantse Mennonisten, daarom dus gehekelt om dat hy altoos, in schyn, meer op de maniere van 't onberisplijk leven scheen te spreken, de Werel te verlaten, God en Christus aan te hangen, om sijnent wille vervolging te moeten lyden, &c. en so ras de voorboden nu van druk aanquamen, deede hy gelyk de Digter segt.

(e) Die alle, dies tyds, op Gods genade in Amsterdam bleven.

(f) Seker neen, ten minsten niet na de gront en Confessie die hy onder sijn Gemeinte beleden heeft; dewijl hy in Fredrixstad zynde, in weerwil van de goedmenende Broederen aldaar, by de Remonstranten socht op stoel te klimmen, dewelke sijn weiffeling kennende, hem dit hebben afgeslagen, en heeft by alsoo veel verwarringe en twisten onder die Gemeinte gebrags.

[p. 292]

 

Nu^(g) Schreeuwer, 't word nu tyd te preken van^(h) Poëten,

 

Gy zult nu mee uw leven weten,

 

Vervult het dat ik heb vergeten.

 

Al ziet gy nog so⁽ⁱ⁾ scheef, braaf, preekt vry dat het kraakt,

 

Gy hebt het Veerom doch nu moe genoeg gemaakt:

 

^(k)Men moest hem in de pars ter dege blyven nypen,

 

En groen en rau zien by de kop te grypen,

 

Om hem te schoppen met een smaat in elks gesigt,

 

En waarom niet? hy timmerde u in 't ligt:

 

Een^(l) Leek won 't hier een Docter af in 't preken;

 

Schoon hy maar woorden 't volk wist in de hand te steken,

 

^(m)Gelyk Galeen, daar gy ons zaken geeft ten buit.

 

Men zag de Nyd u steets ten valschen oogen uit,

 

Verwaande, die door zottigheid ontsteeken,

 

De Schriften, die gy niet verstaat, derft tegenspreken;

 

Waarom geen Mens, maar van een weinig geest,

 

⁽ⁿ⁾ Uw vaatse grollen leest,

 

Zo stram van styl, zo plomp en dwers voor keurige oogen,

 

Als warenze op 't papier gespogen.

(g) J.R. Een Prediker by de Waterlantse Doopsgesinden, daarom, geloof ik, so genoemt om dat hy op de Kamer den geheelen Kerkenraat heeft getragt te over schreeuwen, in 't onder drukken van Veerom.

(h) Also hy van de selve, in sekere Predicatie, seer veragtelyk heeft gesproken.

(i) Door een toeval in de natuur, en doet den Digter qualyk, in hem een gebrek te verwyten dat buiten sijn schult is.

(k) Syn eigen woorden op de Kamer.

(l) G.J.V. een Prediker by de Waterlanders, een ongelettert persoon, na het getuigenisse van de meeste die op de Kamer met hem aangaan, vreedsaam, en reklyk van ommegang.

(m) J.R. In seker Boekwinkel gevraagt zynde, wie salder morgen prediken? gaf ten antwoort: Morgen ogtent Dr. G.A. dan sal de Kerk vry vol zyn, 's avonds ik, maar dan salze volder zyn. Want G. geeft de lieden wel cierlyke woorden te hooren, maar ik geefze zaken.

(n) Hy heeft een Boekje uitgegeven, van de Wedergeboorte: van weinig kragt, en verdrietig om van wyse verstanden doorlesen te worden.

[p. 293]

 

Dies toont uw wezen ons, gelijk gy waarlijk zyt,

 

't Afbeeldzel van de swarte Nyt.

 

^(o)De dikke Kloosterpaap zie 'k op den Kancel treden,

 

^(p) Met flikkerend' ogeleden:

 

Als had hy aandagt en was doende in gebeden:

 

Maar ey, ik ken hem wel!^* 'k zal met geen wyngaart kroon,

 

Of Bachus oxhooft hem u schilderen ten toon,

 

Maar zagjes laten loopen;

 

^(q)Want hy kon haast zijn doot gegeten of gezopen.

 

Maar gy, ô net Juweel! ô bittere Alsem Spruit^(r)

 

Verdient van scherper pen beschreven;

 

Ik voel my wel genoeg van yver aangedreven:

 

Maar na mijn meinig wil d'er juist de zin niet uit.

 

Had ik de pen van^(s) hem, in wiens Gedigten

 

Getekent staat een van ons grootste Ligten,

 

En die zo ver als d'Ystroom is vermaart,

 

Ik meen ik zou u zitten in den baart.

 

Ik zou u eens uw^(t) bitterheid verwyten,

 

Uw grootsheid,^(v) met uw tentigheid, en wat

 

Ik meer, met reên, uw wist in 't aangezigt te smyten.

 

Nu zal uw naam alleen hier swart staan op dit blad.

(o) J.V.N. een Prediker by de Vlamingen, zo genoemt om zijn grote vettigheid, en ledigheid, nemende zijn meeste vermaak in lekkerny van spyse, keurige wynen te proeven, en op 't land met de boeren te leven.

(p) Een gemaakte bedrieglijkheid.

* Zo plegen de Schilders gemeenlijk de oude dronke Bachanten, en tegenwoordig de wellustige slempers af te beelden.

(q) Ecclesiast. 37. vers 32. en 31. vers 21.

(r) D S. een Prediker by de Vlamingen, net genoemt om zijn Jufferlijke zinlijkbeid, en Alsem genoemt om dat hy bitter is gewoon aan te gaan tegen den geenen die hem mishaagt,

(s) J. Antonides in zijn Boek genaamt den Ystroom, pag. 29.

(t) Zo bitter als gal, tegen de lesse Col. 4. vers 6 en Galaten 6. vers. 1.

(v) Verkeerende altijd by de rijke, en zelden by geringe Ledematen, tegen de Lesse Rom. 12. v. 16. Philipp. 2. v. 3. Pet. 5. v. 5.

[p. 294]

 

En gy mijn^(w) Vriend, die u maar gaaft aan't preken,

 

Om niet te wezen van het Kosterampt versteken,

 

Sins dat gy zeker waart van zulken warmen nest,

 

Verliet gy Stoel en Kerk, en luyerde uw best.

 

De bittre Beunaes zal my vreeselijk begrauwen,

 

^(x)Gelijk hy d'Armen zo gewent is toe te snauwen,

 

Dat alles wat hy geeft na Roet en Alsem smaakt:

 

Maar 'k hoop hy zal zijn Gal eens hebben uitgebraakt;

 

^(z)of R....s zal die wel wat tempren met zyn reden,

 

Een Man van goeden aart, en nog van d'oude zeden,

 

Naar mijn manier en zin, schoon dat men spotters vint,

 

Die een Man maken van de Vader en zijn Kint.

 

Een van een^(a) Nieuwestad, en mag ik niet voorby gaan,

 

Hoewel ik veele nog laat zagjes aan een zy staan.

 

^(b)Den boosen Oversten, zo kreeg hy eens die naam,

 

Hy is wel dubbelt tot Diaken onbequaam.

 

Eerst om zijn eigen zelfs, zijn eige toornigheden,

 

^(c) En ongemakkelijke zeden,

(w) G.K. Koster by de Vlamingen. Eerst heeft zijn Vader dit ampt bedient, na wiens dood, dezen een Snyders knegt zijnde, waarom hy ook Beunaes genoemt wort, pretendeerde zijn Vader te succederen, en alzo hy hem in de laatste twist manlijk gequeten had, met andre van de Prekers uyt te monsteren, koos men hem tot Prediker (hoewel hy bekent was voor een Cartesiaansen Spotter, 't welk hy aannam, onder die voorwaarde nogtans, dat hy dan ook Koster zou blyven; zo dra hy dit baantje in had liet hy niet alleen zijn preken agter, maar begon ook de Kerk te verlaten, alleen uyt luyigheid en kleinagtinge, volgende daar in zyn patroon Cartesius.

(x) Zyne gewoonlijke maniere, waarom hem ook de Kamer baren Fiscaal heeft gemaakt.

(z) A.R. een vroom eerlijk Man, veel gewoon met zijn eenig Zoontje by hem in de bank te komen, waarom hem dit spottende toegedout wort.

(a) D.D.N. een Diaken by de Vlamingen.

(b) Doe men aan de Stads wallen werkte, hadden de Diakn opzigt op die Broeders die werkten, en heeft hy herdoen wat te veel meesterschap willen aanmatigen.

(c) Een goed eerlyk Man, maar wat korsel en haastig.

[p. 295]

 

^(d)Dan om zijn vuil geslagt, van onkruit opgeleid,

 

Van smuigers, waart de Kerk en^(e) Predikstoel ontzeit.

 

Egtbrekers, helden in de kuffen en bordelen,

 

Die kat zou krabben wou 'k zijn rugge harder strelen.

 

'k Zal evenwel op ban en boet

 

Niet swygen van haar trotsen moet.

 

En schoon zy roemen dat haar zak van gelt zoo swaar is,^(f)

 

Wie weet of 't waar is.

 

'k Dwaal, mer verlof, een weinig buiten spoor,

 

En neem een^* Preker voor,

 

Die gaarne preken wou als ymant Stoel wou wezen;^(g)

 

Een Man die^(h) Griex kan lezen:

 

Een dwarze Seeu, die 't⁽ⁱ⁾ Predikampt ontzeid

 

Om koppig onbescheit,

(d) Zyne Broederen.

(e) Een van de welke de Preekstoel uithangt.

(f) Zyne grootsprekende Neven, altyd swetsende op groot gelt en groote winsten.

* J.O.V.H. Voor dezen te Middelburg in Zeeland, een Prediker geweest.

(g) Daar wort mede te kennen gegeven, zijn brandenden yver om te Preeken, dog niemant wil hem meer dulden op zijn stoel te staan.

(h) Met de Griexse concordantie kan hy redelijk omgaan, om daar door de Schrift te beter te konnen uitleggen, door behulp van den Dictionaris.

(i) 't Zal nodig zijn wat breder te verklaren. Te Middelburg was hy Prediker, regerende dies tyds de Kamer, na zijnen aard, straf, en alleen na zijn eigen bevatting, tot dat eindelijk eene B.V.V. Diaken wierd, en hem wat begon in te toomen; en schoon hy een Grutter, hier nu een kalanderman op zyn hand had, zoo kon hy evenwel niet blyven boven kraijen, maar stookte gedurig groote twist onder de Gemeinte, tot dat eindelijk, de Gemeinte van der Goes zelfs, beschuldigende hem van Kettery, hem te Middelburg aanklaagde, en wierd besloten dien Man niet meer tot zijn beurt te verzoeken (gelijk 't daar de manier is, dat de Diakens de Prekers tot hunne beurte roepen,) en most alzo de Gemeinte aldaar in ruste laten, en heeft naderhant, in onze twisten, gemeint op onze Stoel te komen, dat ook mislukt is, hoewel hy gaarne een derde Party zou gemaakt hebben, daar toe hy ook eenige Goetmeenende onnoosele lieden opmaakte, die wel aan zijn eind begonden te trekken, maar bevindende hem zo vol regeerzucht en harde bejegeningen, vielen hem alle weer af, zo dat die groote Leermeester nu niet een Discipel meer heeft.

[p. 296]

 

Om warlust en dwarsdryveryen

 

Hier quam om bystant vryen,

 

Om onze Kerk met list te zetten in den brant:

 

Hy kreeg somtyds, 't is waar, een slegthooft aan de hant,

 

Die hy in 't eerst als helden uytgekoren,

 

Weêr door zijn hardigheid en heerszugt heeft verloren,

 

Hy wist die Les niet, dat een nieuwe heerschappy

 

Door goetheid groeit, en valt door titanny:

 

Maar sedert elk dien Boom kende aan zyn vrugten,

 

En zyn verwart geteem meer hooren mogt nog lugten,

 

En hy geen hoop tot onzen Preekstoel had,

 

Heeft hy te schandelijk zijn eersten roem beklat,

 

^(k) Met duisent valse en eerelooze listen,

 

Bedrog en vuil gewin, en opgezogte twisten,

 

En niets behouwen van zijn eerstgeprezen goet,

 

^(l) Als ronde schoenen en een valen hoogen hoet.

 

Dies deet gy wijsselijk die Man van Stoel te houwen,

 

(Heb de eer die gy verdient) 't zou u ook nog berouwen,

 

Blookmaker die zelfs best sijn gantse leven weet,

 

^(m) Vreest dat ik hem vergeet;

 

Maar hy kan in sijn hooft geen Kettery bedenken,

 

Als hy by Avonden sijn Roemer vol mag schenken,

 

En rusten 't dronken hooft daar kar noch paarden gaan,

 

Nog meentmen dat hy voor Diaken mag bestaan.

 

Daar zynder meer die wel wat hebben op de leden,

 

Maar om dat zy so grof niet hebben mis getreden,

(k) Is nu zo vol twisten en bedrog, dat elk die hem nadert, daar van zyn veeren moet laten.

(l) Een antyxe manier van kleden heeft hy, waar uit hy zo wel, als uit zijn leven, gemaklijk van andere menschen is t'onderscheiden.

(m) J.K. Een Diaken by de Vlamingen.

[p. 297]

 

En dat men ryke Liên, gelyk den⁽ⁿ⁾ Bisschop leert,

 

^(o)Niet stooten mag voor 't hooft, so doe ik sijn begeert,

 

Want sy zyn 't uit wiens Beurs d'aalmoesen moeten vloeyen,

 

Men moet geen ryke Liên uit onse Kerke roeyen.

 

Want woumen anders dien een weinig ommesoek,

 

Ik haalde wel een Diender uit den hoek^(p)

 

Die eens het Ampt van^(q) Hasselaar beklede,

 

Doch, soo hy sei, met rede.

 

D'onnoosle Dienstmaagt,^(r) wierd, om datze^(ʃ) Mr. Fey

 

Was trouwer alsze zei,

 

't Schavot haar Treurtoneel, daar moestze staan te pronken.

 

Hoe meenig weerloos hert is schier het hert ontsonken,

 

Wanneerze voor haar oogen moeten sien,

 

Dat gants de Kamer pronkt met deze grote Liên!

 

Hoe kon't u dog van 't hert, ey seg my gy Dienaren,

 

Die hier van oorsaak waren?

 

Doe uwen^(s) Wyngaart eer door ongelegentheid,

 

En door gebrek van gelt, wierd Bank en Stoel ontseid,

 

Dat gy toen, tot sijn troost, niet anders uit kost vinden,

 

Dan Zy te zitten winden:

(n) Zoo genoemt om zyn groot gezag by haar.

(o) Dit waren zyn woorden in zeker geval, dat men sprak van een ryk Broeder die zyn Dienstmaagt bevrugt had, voor de Gemeente te stellen en te bannen.

(p) A.V.H. een Diaken by de Waterlanders.

(q) G. Hasselaar, dies tijds Opperschout van Amsterdam.

(r) Dientsmargt van V.H. doe te Oorschot.

(ʃ) Een voorval by veele genoeg bekent.

(s) G.T.V.D.W. een out Prediker by de Vlamingen, moest door belasting van Kinderen als andersins, zijn zaken opgeven, en faljeren, waarom men hem (dat ook reden is) van zijn Ampt ontsloeg, maar men hielp deze bedroefde man niet in deze noot, met onderstant van gelt of yets anders, gelijk hy, zeker, voor zyn lange dienst wel had behooren te hebben, want men besloot, de man mag werken als andere. Men bestelde hem wat Zyde om die te winden of te klossen, een werk dat men Kinderen of onnoosle Vrouwen gemeenlijk bestelt. Daar moest die ongelukkige, eerwaarde, gryze Prediker zitten winden, om met den avont misschien 3 stuyv. verdient te hebben, dat was vergelding van veel preken, de reisbeurten waar te nemen, en altyd t' haren dienst te zyn. Gelijk om harent wil, in de Apostolize twisten, zijn Vader afviel, om met zijn stem haar party over te halen.

[p. 298]

 

Die soo lang onvermoeit op 's Vaders voetspoor aan,

 

De Kerk soo langen tyd heeft troulyk by gestaan,

 

Gepreekt, gereist, gerost, als 't u niet wel en luste,

 

Maar lui en maklyk sat te ruste,

 

So nam hy 't willig waar. 'k Hoor nu van beter loon,

 

Maar sober evenwel, om^(t) Vader in sijn Zoon

 

Te toonen na sijn doot, dat sijn eerwaardigheden

 

Nog op de Kamer plaats bekleden.

 

Nu sal zig elk misschien verwond'ren,

 

Waarom so onverwagt dit Straf-schrift op komt dond'ren,

 

Daar 't alles schynt in rust, Gemeente en Kerkenraat,

 

Het dagt my best geraên, wyl veelen in den Staat

 

Haar toevertrout, so ver zig zelven gaan ten buiten,

 

Hoe eer hoe liever dat voorkruipend quaat te stuiten,

 

Eer veele vroomen in conscientie met verdriet

 

Geslagen, om al 't quaat het geenmen dag'lyks siet

 

Van Prekers en Diakenen geschieden,

 

Met een bedroefde Scheur dat Babilon ontvlieden,

 

Gelyk dat ongeval

 

Voorseker volgen zal

 

Indien de Schuldige, door 't kennen der gebreken,

 

Niet doen gelykse preken,

 

En met haar leven haar Sermoenen tegenspreken;

 

Ik had my niet in deze saak gesteken,

 

Indien 't een twist was die kon werden vergeleken,

 

'k Ben noit verongelykt des hoef ik niet te wreken,

 

Maar met het nut van onse Kerk begaan,

 

Sag ik de saken liefst op beter voeten gaan.

 

Ook sou die yveraar, de^(v) Prins der Collegianten,

 

Weêr komen hooren de Menniste Predikanten;

(t) Zijn Vader T.G.V.D.W. een man van omtrent de 90. jaar doe hy storf. Die meer als 50 jaar de Gemeinte had bedient, en een vroom godvrugtig out Leeraar is geweest.

(v) M.K. zijnde een trouwe Voorstander van de Reinsburgze Vergadering, die men hout op 't Rokkin tot Amsterdam, die wel voor deze by de Vlamingen (daar hy een Broeder is) plag vlytig ter Kerke te komen, maar nu om verscheide reden van misnoegen daar uit blyft.

[p. 299]

 

En in de Kerk vergeten sijnen^(u) Sluis,

 

Nu is hy vol gepreekt, en blyft veel liever t' huys.

 

Ook is hy wijs genoeg. Wilt dit met aandagt lezen,

 

Soo sal 't geen Corrosyf, maar goede^(w) Heelsalf wezen.

 

Het is een Gift die u uit liefde zent

 

Een^(x) Broeder aan u allen wel bekent,

 

^*Die mislijk Rijmt, want hy is 't Rymen niet gewent,

 

't Zy u een aangenaam present.

 

 

 

G.I.O.K.B.

 

 

 

1673.

(u) Hy heeft geinventeert de Stad Amsterdam door bewerking der Sluyzen, te ontlasten van 't stinkent water, en hy maakte gissing hier om Groot sluiswagter te worden, maar met dat vetje is een ander verzien.

(w) Zo staat voor 't Spinhuis t' Amsterdam:
Schrik niet, ik wreek geen quaat, maar dwing tot goet, Straf is mijn hand, maar lieflijk mijn gemoet.

(x) Die niet wil met zijn naam, dat wel het gevoeglijkste was, in 't ligt komen.
Obsequium amicos veritas odium parit.

* 't Is wel waar, want diergelijke trant van rymen, zoo onder een gemengt van alle soorten, heb ik nergens gevonden, maar dat de Digter het rymen ongewoon zou zyn, kan niet wel in my komen, dewijl het daar toe te verstaanlijk, ongedwongen en sierlijk is.