Nederduitse en Latynse keurdigten

[p. 145]

Hollandts koors

Verergert tot een derdendaagse,

Verandert in een quynende Siekte;

En vervallen in ellendige Doodstuypen.

WAt heeft ons Holland niet al rampen moeten lyden
Om van het slaafsche juk haar halse te bevryden?
Wat heeft het (om haar Hoog-en Vryheid voor te staan)
Niet wreedheid en verdriet in hare Ziel ontfaan?
Ons volk had naaulijks haar beginnen neer te planten
In 't Oudt Bataviën, en haar van alle kanten
Versorgt voor binnen en van buytenlands gewelt;
Of van een ander zien zy haar de Wet gestelt.
't Was al te lang dit Volk in rust en vreê gelaten,
Eerst veinsd'men, maar daar na begon men haar te haten
In 't openbaar, men komt met onverwinb're macht
En overweldigt haar, ja breekt haar gantsche kracht.
Nu was het kost'lijk pant, de Vryheid haar ontnomen:
Nu zaten, zy geboeyt in 't albeheerschend' Romen,
En zagen tot haar leet en duldeloose pyn,
Wat onderscheid het was of slaaf of vry te zyn.
Maar neen haar dapperheid was zoo niet te beteug'len,
Of zy gevoelde noch de krachten harer vleug'len,
't Geheugen van haar Vry en onbedwonge Staat,
Baard' in haar tot het juk een onversoenb'ren haat.
Den Romer had met haar een hulpverbont gesloten,
En noemd' haar met de naam van trouwe Bontgenoten,
Maar doe men al haar doen en handel wel besag,
Haar Vryheid raakt in d'as, en kreeg vast slag op slag.
Dit was voor Bataviers een hoon niet om te dragen;
't Gemeen begon haar nood aan d'Edelste te klagen,
Zy wenschen haaren nek t' ontslaan van Slaverny:
Veel liever (als een slaaf in weelde) arm en Vry.
Een^(a) Helt, hier door getergt, die vat op zulke reden

(a) Claudius Civiles of Klaas Burgersz, een Batavier van Koninklyken stam.

[p. 146]

 

De moedigheid in 't hert, de wraak bekruipt zijn leden;

 

Met 't Wapen in de vuist spreekt hy het Volk dus aan:

 

Myu Vrienden 't is nog tyd ons van het juk t' ontslaan,

 

M' heeft lang genoeg geleen de Roomsche trouloosheden:

 

Men wacht vergelding voor de diensten die w' haar deden

 

In voor'ge tyden, maar ons wel verdiende loon

 

Is niet als veynsery en bitt're smaat en hoon,

 

Sy namen ons eerst aan voor Vrienden ja voor Broeders,

 

Wy zouden strekken tot elkanderen behoeders,

 

Maar als men onze plicht getrouw'lyk had voldaan,

 

Sag men ons niet als vrient, maar eer als slaven aan.

 

Het volk door dese reên gemoedigt en geprikkelt,

 

Heeft zig met Claudius in 't stryden ingewikkelt;

 

Sy alle zyn gereet te wagen eenen slag,

 

Op dat men of zyn Dood, of vryheid krygen mag.

 

Hy^(b) riep al 't volk by een, en deedse saam vergaren,

 

In 't stilste van de Nagt, by 't ruischen van de blaâren:

 

In 't Schakerbos^(c) regt' hy een groote Maaltyd aan,

 

Waar op hy d'Adeldom zyn opzet deed verstaan.

 

Soo haast Civilis zag dat d'Adel door het drinken

 

Verhit was, liet hy straks een gulden Beker schinken

 

Van d'aldersterkste wyn, op dat zy, als verwoet,

 

Haar regt beschermden tot den laatsten droppel Bloet.

 

Hier deed' hy al het Volk malkander trouwe sweren,

 

Om 't al te dienstbaar juk van Romen af te keeren,

 

En al die tot dit stuk (door lafheid) 't hert ontschoot,

 

Wierd' van het Heldenpark vervloekt en straks gedood,

 

Hy plaatsten agter haar de Kinders en de Vrouwen,

 

Op dat den aanslag haar door bloôheid niet mogt rouwen.

 

Maar eer gemoedigt op den vyand los te gaan,

 

Op dat haar Egtgenoot en Kroost niet werd gevaan.

 

Sa (riep hy) Bataviers en onversaagde Mannen!

 

Elk van u zy een Leeuw, om moedig te verbannen

 

De Roomsche dwing'landy: elk vrouw zig man'lijk quyt,

 

Om door 't geschrey haar Man te moed'gen tot den stryd.

 

Dus heeft den Batavier als woedende verkregen

(b) Civilis.

(c) Dit was een geheiligt Bos by de Latynen genaamt Sacrum Nemus, gelegen, na 't gevoelen van de meeste Schryvers, tusschen Voorschoten en Voorburg.

[p. 147]

 

(Na dapp'ren tegenweer) de lang gewenschten Zegen^(d)

 

De vreugd was buiten maat, vergeten was de smart,

 

Men was nu (als wel eer) gantsch vry van tong en hart.

 

Nu wisten zy hoe hoog de vryheid was te achten:

 

Dies dagten zy haar voor 't verliezen meer te wachten

 

Als eerst, zy waren acht of negen hondert jaar

 

Vry van een dwingent Hooft en merkelijk gevaar.

 

Maar nademaal haar Staat, wat hooger opgestegen,

 

Verlokte menig Vorst om door geveinsde wegen

 

Van vriendschap, 't moedig volk te krijgen in bedwang^(e)

 

Dat haar veel jaren had gevallen zuur en bang.

 

Men gaf in 't eerst wel zachte en dragelyker namen,

 

Hoewel zy tellekens veel meerder macht bequamen,

 

Als haar van 't Statendom was wett'lijk toegevoegt:

 

Zy hielden nimmer haar ten vollen vergenoegt.

 

Doch 't ging nog taam'lijk wel met d'ingeboren Graven;

 

Men was wel niet heel vry, ook niet geheelijk Slaven,

 

Vermits de Graven met de Staten van het Land,

 

Te zamen hadden 's Lands en volks bestier in d'Hand.

 

Maar 't Lyden gink eerst aan, wanneer wy moesten bukken

 

Onder 't Borgoensche Huis;^(f) hier zag men d'ongelukken

 

Vermeerd'ren, om het volk, van aard zoo vroom en zacht,

 

Te brengen onder d'al te onbepaalde macht.

 

Dees' zogten 't Staten-Regt allenskens te vermind'ren,

 

En 't regt der Heerschappy^(g) te brengen op haar Kind'ren.

 

Op dat dit strydbaar Volk noch vol van Euvelmoed,

 

Door zulk een dwing'landy mocht raken onder voet:

 

Dit alopslokkend Huis zogt verder in te dringen,

 

Tot al wat magtig was om Holland te bedwingen,

(d) Deze Victorie hebben de Bataviers bevechten omtrent 27, jaar na de geboorte Christi, na de bouwing van Romen 822 jaren.

(e) Diederik de eerste Graaf van Holland is van de Staten des Lands gekoren Anno 913. zommige meenen dat hy gestelt is van Carolus Simplex, andere meenen van Carolus Calvus, doch dit is niet waarschynelijk.

(f) Hertog Philips van Bourgondien is Graaf van Holland geworden in den jare 1433:

(g) Het recht van Survivance en Successie.

[p. 148]

 

En op haar scherpe spoor komt 't huis van Oostenryk^(h)

 

't Welk van haar trotsen moed gaf daad'lijk klaren blyk.

 

Maximil'aan, doe Ph'lips, doe Carolus de vyfde,

 

De geveinsde deugt en moet zijn Ryk zeer styfde,

 

Hy stelde zomtijds 't een of 't ander voorregt in,

 

Om zoo de gunst van 't volk te krijgen na zijn zin:

 

Dees magt (hoewel meê scherp) was egter te verdragen;

 

Want lof en Glorie was het geen hy wou bejagen;

 

En schoon hy in der daat staat-en heersch-zugtig was,

 

Zyn evenmoedigheid quam Holland dik te pas.

 

Maar laas! zijn een'ge Zoon gebynaamt Ph'lips de tweede,

 

Verbastert t' eenemaal van al de goede zeden

 

Zijns Vaders (die den aard van Holland was bekent)

 

Heeft straks der Landen recht en Vryijgheid geschent.⁽ⁱ⁾

 

Dees laat Duk D' Alb' aanstonds den tien den pennink vragen,

 

Om oorzaak aan het volk te geven om te klagen;^(k)

 

En, om zijn bloeddorst en 'zijn heerschzugt te voldoen,

 

Maakt dat het volk veel twist en muytery moest voeên.

 

Hier holp geen weinig tot de staatsugt van veel Ed'len,

 

(Die anders, zoo men dit niet dede, moesten beed'len)

 

Want daar 's geen beter raat die zo een 't Hert verkloekt,

 

Dan dat hy zijn fortuyn in troebel water zoekt.

 

Van dees' was wel de grootst' Prins Willem van Oranjen,

 

Die heim'lyk uitwrocht, dat men 't bloedig juk van Spanjen

 

Zou werpen van de nek, en hem dan nemen aan,

 

Op dat hy zoo de plaats zijns Meesters mocht ontfaan.

(h) Deze Maximiliaan was wel geen Graaf maar Voogt van Holland, hoewel hy zig altijd als Grave aanstelde.

(i) Anno 1567!

(k) De Konink Philippus de tweede, ziende dat de Prins van Oranjen door zyn loosheid de gemoederen des Volks zeer tot hem getrokken had, vreesde dat de Nederlanden hem eens iot een hooft zouden aanneemen over haar: daarom zond hy Duc d'Alba, en gaf zoodanige Commissie, dat hy de zucht des Volks niet licht zoude krygen, maar veel eer dat het volk gedurig over zyn wreedheid aan den Konink zoude moeten klagen, waar door hy het volk zocht meer aan hem verplicht te houden, met haar altemets eenige verzachting der Placaten te geven, en Duc d'Alba, quansuis wat te bestraffen over zijn doen.

[p. 149]

 

Hy maakte een verbond den Konink af te sweeren,

 

En al zijn Recht uyt Hol- en Zeeland straks te weeren:

 

Op dat des Koninks plaats voor hem wierd ingeruymt,

 

Heeft hy geen list nog goê gelegentheid versuymt.

 

Doe wierd hy haast een Man vol Godsvrugt en vol Heiligheid.

 

Die om de Godsdienst en de vrybeid 't Land in veiligheid

 

Bragt door zijn groote zorg, maar 't was zyn eigen Baae,

 

Die zig gebergt vond in het heil van onzen Staat.

 

Dit lukt' hem wel, want zijnd' een Man van Oorlogskennis,

 

Ontdekt behendiglijk des Spanjaarts list en schennis;

 

Zoo dat hy 't hoog gezag van twee Provincies kreeg,

 

En onderwijl raakt 't Heir des Vyands uyt de weeg.

 

't Regeren van een volk begon hem haast te smaken,

 

Dog zag geen kans om tot het Graaf'lijk Ampt te raken:

 

Om dat de weerklank van dien al te bitt'ren Naam,

 

Was by het volk gehaat en heel onaangenaam.

 

Duc d' Alba onderwijl dee niet als moorden, branden,

 

En 't regt verkragten van dees' streng geboeyde landen

 

En die zyn wil weerstont geraakte aan de galg,

 

Hier door kreeg al het Volk van zulken schelm de walg.

 

Nog wierd gewetensdwang geoeffent in de Steden:

 

Nu was het veel te lang dit Volk op 't hart getreden,

 

Om niet van 't Spaansche juk zig moedig te ontslaan;

 

Als eertyds Claudius aan Romen had gedaan.

 

Het brave Statendom der vrye Nederlanden,

 

Dat maakte (tegen elk die hen quam aan te randen)

 

Tot Utrecht een bescherm en eeuwig hulpverbond.

 

Om na geen vreê te zien voor men in vryheid stond

 

Men sweert den Koning af door ord're van de Staten.^(l)

 

Men breekt zijn Wapens en vernietigd zijn placcaten,

 

En uyt 't Gebedeboek wierd zijne Naam gescheurt

 

En daar was niemand die dit niet voor goet en keurd'.

 

Nu meend'men had men voor geen dwingend'hooft te dugten,

 

(Want 't Graaf'lyk Ampt was uyt) nu wist men van geen zugten,

 

Daar men de Dwing'landy zijns Heers had afgekeert,

 

Om dies te beter van zijn Knecht te zijn verheert.

 

Nu had 't Aamechtig Land wat Ademtocht gekregen,

 

Dog Willem, vreesend' dat men hier wel een'ge wegen

 

Mogt inslaan tot verdrag, heeft het zoo loos beleid

(l) 1581.

[p. 150]

 

Dat hem gegeven wierd de Hooge Overheid;

 

Dit was in d'Oorlog maar, doch 't was zeer ligt te merken,

 

Dat hy zig in 't gebiet zoodanig zocht te sterken,

 

Dat, als de Schrik van Graaf en heer was uyt de weeg,

 

Hy d'opperheerschappy heel in zijn handen kreeg.

 

Hy maakte hem bemint by 't volk en by de Staten,

 

En zomwijl had hy hem wel zo ver uyt gelaten,

 

Dat men wel merkte (schoon hy 't Graafschap wel niet vroeg)

 

Dat men hem dienst zou doen, indien men 't hem opdroeg.

 

Dat had hem haast gelukt, men had al vast besloten,

 

Den dag en tyd, om weêr de vryheid weg te stooten,

 

Hoewel twee Steên, Der Goud' en 't machtig Amsterdam

 

Niet wilden toestaan, dat hy tot het Graafschap quam:

 

Maar d'hoogste Hemel Vorst, die 't volk te seer beminde,

 

Dan dat s'haar wederom als slaven lieten binden,

 

Liet toe, dat door een schelmsche en omgekochten hant

 

Dien Vorst doorschoten wierd ^† (nogtans^(m) tot Heyl van 't land)

 

De Son begon doenmaals wel eenigsints te schynen,

 

Maar ag! een donkre wolk deê die wel haast verdwynen;

 

Als Dudlei⁽ⁿ⁾ aanquam met 't gespuys van zynen Raad,

 

Al 't zaam vyanden van dees vrygevogten Staat.

 

Dees snoô doortrapte Fiel zogt door geveynsde trouwe,

 

Een brug tot oproer en tot Dwing'landy te bouwen.

 

Hy nam de Godsdienst tot zyn snoode dekkleet aan,

 

Om onder Godts vrugts schyn ons Holland te verraân.

 

Dog God verwekte een Man, die zulken opset stuyten,

 

En staag de list ontdekt' van 't Hooft der Schotse Guyten:

 

't Was Oldenbarnevelt die hem de Kaart verstak,

 

En door zyn schrand're vlyt dien trotsen hoogmoed brak.

 

Soo ras Leicester zag dat alles hem liep tegen,

 

Zogt hy (zoo loos als boos) veel middelen en wegen,

 

Om 't Graauw en 't fyne volk te krijgen aan zijn hand,

† 1584.

(m) Niet om dat hy het Land niet genoeg beschermde, maar ook om dat zo hy nog drie a vier dagen geleeft had, de Graaflijke regering weer herstelt zou geweest zijn, en wy eeuwig onder de zelve zoude hebben moeten zuchten.

(n) Robbert Dudley, Graaf van Leicester, van Koningin Elisabeth uyt Engeland gezonden tot Gouverneur der Nederlanden

[p. 151]

 

Op dat hy Barnevelt en Maurits voerd' uyt Land.

 

Dit bleef niet zoo geheim, of 't quam wel haast ter ooren

 

Van Olden Barnevelt, die al zijn doen gink stooren,

 

En sneê die pas meê af, dies Graaf Leycester dacht,

 

't Is best dat ik vertrek, en dat 'k mijn Hooft hier wacht.

 

Leycester trok na huys misnoegt in alle deelen,

 

Om dat hy na zijn lust den Meester niet mogt spelen:

 

Zoo dat Mauritîus door Raad van d'Advocaat,

 

En een'ge vromen kreeg al d'Ampten van den Staat.

 

Nu gink 't het Vaderland een tijd lang zeer voorspoedig;

 

Want Maurits was een Vorst vol krygsbeleid en moedig

 

Maar laas! Leycesters geest word in hem haast herbaart:

 

Men merkte al in 't begin zyn al te heerschend' aard.

 

Zijn eerste Proefstuk was 't bestant met kragt te stuyten,

 

Op dat men door den kryg met Vyanden van buyten

 

Ons innerlijke magt geheel verliezen mogt,

 

En Hy dan met gemak ons tot zyn slaven brogt.

 

't Bestant wierd evenwel gemaadt voor twalef jaren,^*

 

Op dat men onderwijl wat kragten mogt vergaren:

 

Dit wrokte Maurits in het binnenst van zijn hert,

 

En meend dat hier door zijn gezag vermindert wert.

 

Na zeer veel veinsens heeft ny eind'lijk wraak genomen,

 

Een wraak die tot dees dag het hert treft aller vromen:^§

 

In 't jaar van tien en agt wierd d'allervroomste Man

 

Gevangen, op den dag der slagting van Sint Jan.^(o)

 

Die Man, dien hy (naast God) alleen zijn Heil was schuldig,

 

En die om zijn behout veel smaat en hoon geduldig

 

Had uytgestaan, op dat hy 's vaders ampten kreeg:

 

Nu helpt hy voor al 't goet zijn helper uyt de weeg.

 

't Was hier mee niet genoeg de Phoenix der Geleerdeu,

 

De Groot, en Hoogerbeets, die 't Spaanse juk afkeerden,

 

En moedig spraken voor de wetten van het Land,

 

Die moesten meê op d'een of d'ander wys aan kant.

* 1609.

§ 1618.

(o) Anno 1618 op den 29. Augustus zynde de dag van St. Jans onthoofding, wierd Johan van Olden Barnevelt, zoo als hy gink na de vergadering van de Staten van Holland (die hem in hare bescherming genomen hadden) van een Capit. van de Guarde van Prins Maurits, tegen alle trouwe, gevangen genomen.

[p. 152]

 

Doe dwong hy in de steên de vrome Magistraeaten

 

Het Stads bestier en al haar Ampten te verlaten;

 

En bragt'er Mannen in met meyn-Eed vaak bemorst,

 

Die hy gebruykte tot zyn wraaklust en Bloeddorst.

 

Noch liet hy eind'lyk een Albaansche Bloedraad spannen,

 

Bestaande uyt bittere, en omgekochte Mannen,

 

^(p)Gehuurt tot deze zaak voor ruym twee duyzent pont:

 

Dus wierd 's Lands vryigheid verdelgt tot in de grond.

 

Dees Moorders hebben d'Eed en trouheid lang verbannen,

 

Die velden 't vonnis, na het voorbeeld der Tyrannen,

 

Niet hebbend' zijne zaak gewogen in de schaal

 

Van Reden, maar eylaas! zijn loon was 't schendig staal.

 

Hier gink 's Lands treurrol aan. Men most die ook volvoeren,

 

Met 't aldervroomste hooft te nemen van de schoeren

 

Van Olden Barnevelt, die Hollands Roem en Macht

 

Uyt zulken ned'righeid tot zulken luyster bracht;

 

Dees overtrouwe Ziel gesolt door veel Elenden,

 

Stapt zeer geduldig met zijn stokje na zijn Ende,

 

Hy toont zijn onschult aan het Volk op 't hofschavot:

 

Hy knield' en kreeg de flag en gaf zijn Ziel aan God.

 

Doe treurde Holland om het bannen van twee vaders,^(q)

 

Op 't buys te Loevestyn geschandvlekt als verraders:

 

Denk eeuwig hollands Leeuw aan 't jaar van Negentien,

 

Wat gy toen dwinglandy en moordlust zaagt geschien.

 

Men regte dan een Beeld op 't Hof in 's Gravenhagen

 

Regt voor de Groote Zaal, komt dan de Vreemdling vragen

 

Door wie dat zulken Man gebragt is tot de doot?

 

Zo zegt door die, die hy gequeekt had in zijn schoot.

 

Men zett' hem op zijn Hooft een krans van Lauwerbladen,

 

En nevens hem zijn Roem en Gloriryke Daden,

 

Dit opschrift zett'men vry voor op een Marmorsteen:

 

(Tot teiken dat die Helt onnozel heeft geleên)

(p) De 24 gedelegeerde Rechters van Olden Barnevelt hebben voor dit vonnis boven haar salalaris uyt de gemeene Lands middelen genomen tot een vereering 2400 guldens.

(q) Hugo de Groot Pensionaris van Rotterdam, en Rombout Hoogerbeets Pensionaris van Leiden wierden 5. dagen na het onthoofden van Barnevelt zijnde den 18. May 1619. gecondemneert in een eeuwige gevankenis op Lcevestyn.

[p. 153]

 

Dit was de Steunpylaaer van 't Land, en voor Hispanjen

 

Een schrik en Geessel, en een Vader voor Oranjen:

 

Maar Dees heeft (ô bloetdorst) door een vervloekte snee

 

Hem 't leven weggerukt, en 't Vaderland de Vree.

 

Hier zag men klaar de trouw van dees Nassousche Helden,

 

En hoe zy Staat en Kerk in Weelde en Vryheid stelden:

 

Men zag haast wat van haar bestier te wagten was;

 

Daar men al in 't begin zo bitt're vruchten las.

 

Dog God die toonde haast dat hem dit feit mishaagde:

 

Want van die tijd af hem geen aanslag oyt wel slaagde;

 

Hy sloeg hem haast te bed, en van 't verstant berooft,

 

Riep hy gedurig, Weg met dat bebloede hooft.

 

Zes jaren quam hy na dat heerlijk stuk te sterven,^*

 

En Fred'rik Henderik quam al zijn goed'ren erven,

 

En als de Charges zijn hem straks ter hand gestelt:

 

Dus slotens' ons weer haast in het Nassousch gewelt.

 

Doe was 't een sluymertijd ontydig hier te noemen,

 

En van wiens vrugten men zig niet veel kon beroemen:

 

Mits dezen tijd het Land op zo veel schatten stond,

 

Dat Hollands Geldkas wierd geleegt tot op de grond.

 

Dien Oorlog was een vond om 't volk de beurs te putten,

 

Op dat zy naderhand ontbloot van goude stutten,

 

Genootzaakt zouden zyn na 's Leydsmans wil te gaan,

 

En 't juk der dwing'landy als eerst te nemen aan.

 

Het volk was staag verheugt, en riep al weêr victorie?

 

Maar Laas! zy dagten niet, dat 's Veldheers Lof en Glorie

 

De weg was tot bederf van het gemeene Land:

 

Want 's Princen grootste Roem was Hollands grootste schand.

 

Dees kostelyke Prins trok steeds met magt te velde,

 

Waar door hy Land en volk dik in perykel stelde:

 

Daar 's Thienen Leuven, ja heel Branband insgelyk,

 

Die gaven van zijn doen een al te klaren blyk.

 

Ter Zee gink 't anders toe, daar liet hy alles loopen

 

In 't wild', en schaamd hem niet 's Lands Schepen te verkopen,

 

Die dan weer kruysten op de Schepen van den Staat,

 

Waar door de Koopmanschap gebragt wierd buyten raat.

 

Zijn Kind'ren liet hy aan ontzagbare Huyzen trouwen,

 

Om ons te beter in zijn loos bedwang te houwen:

 

Hy dwong zijn eigen Neef de Survivance af.^(r)

* 1625.

(r) Graaf Willem Fredrik van Nassouw zijn Neef dwong hy door zijne gezanten de survivance van het Stadhouderschap van Groningen en d'Omlanden af.

[p. 154]

 

En maakt, dat Holland die zijn Zoon ten eersten gaf.^(s)

 

Tot 't staken van de Kryg was hy noyt te bewegen:^§

 

Zijn heersch-en Geldzugt was de vredehandel tegen:

 

Maar als de Spanjaart hem te vrede had gestelt

 

Met Sloten, Sterkten en een groote somme Gelt,

 

Doe was hy haast bereyt zijn stem daar toe te geven;

 

Dog d' Hemel wilde niet dat hy zoo lang zou leven,

 

Dat Holland (na veel ramps) de zoete vree genoot,

 

Die hy (tot 's Lands bederf) gehaat had als de doot.

 

Na zo veel daden quam dees Gideon^(t) te sterven:

 

Nu (meend men) zou men wel een beter stand verwerven;

 

Vermits het Vaderland van zo een was verlost

 

Die haar de Welvaart en de vryheid had gekost.

 

Maar laas! dees vreugt was kort, zijn Zoon Wilhelm de tweede,

 

Quam als een trotse Leeuw zijns Vaders Throon betreden,

 

Hy steld' hem aanstonts aan als wettig Opperheer,

 

En smeet der Staten macht en Recht van boven neêr.

 

Dees onbesonne Wulp in 't eerst al klaarlijk toonde

 

Wat zugt tot Hollands heil in zyne boezem woonde:

 

Hy wou baldadiglijk de vreede breken af,

 

Zo men, als Spanjen, hem geen fatisfactie gaf.^(u)

 

Hy bragt in Staat en Kerk zeer veel veranderingen,

 

Veel vreemde zogt hy in 's Lands Ampten in te drongen,

 

Al snoode vleyers, die staag vlogen van zijn hand,

 

En 't Regt verdelgden van dit vrygevogten Land.

(s) In 't jaar 1631 verkrijgt hy door zijn snode kuyperyen voor zijn Zoon Willem de tweede, doenmaals nog maar vyf jaren out, de survivance van het Stadhouderschap van Holland, als ook het verwagten van alle zijnes Vaders Ampten.

§ 1631.

(t) Deze als ook noch veel andere namen uyt de H. Schrift gaven hem de Hoofsche en flaterende Predikanten.

(u) De Prins, na dat hy (als zijn Vader) al veel geschenken van den Koning van Spanjen bedongen had, wilde egter de Vrede niet helpen bevorderen, of men most hem hier te lande mede een recompense daarvoor geven, en dat gedaan zijn de wierd de Vrede in den jare 1648 tot Munster gesloten.

[p. 155]

 

Nu dagt het Holland tijd eens op haar huys te denken,

 

Om zonder scha en 's Lands beveiliging te krenken,

 

Het volk t'ontlasten van d'ondragelijke last

 

Die Fred'rik Hendrik op haar schouders had gepast.

 

Het oogmerk en het wys advys der Heeren Staten

 

Was het afdanken van een goet getal soldaten

 

En Ruyters, die den Staat had in haar dienst en Eed;

 

Om te vermind'ren de pijn en 't hertenleed,

 

Dat anders ligt het volk tot in de grond zou drukken,

 

Indien het onder zo een last nog lang most bukken:

 

Alzo Prins Henderik reets opgenomen had,

 

Ten lasten van het Land een onaflosb'ren schat,^(w)

 

't Was dan geen wonder dat zes^(x) van de trouwste Steden.

 

Van Holland, zoo zeer deên om al de and're Leden

 

Te brengen tot eendragt op dit zo braaf besluyt;

 

Om het afdanken van het volk te werken uyt.

 

Maar doe was 't Willems tijd het twistvier aan te steeken,

 

Om d' Eendragt van het volk en Steden te verbreeken:

 

Hy wist wel dat'er niets zijn zaak was in de weeg,

 

Als dees', indien den Staat die na haar wenschen kreeg,

 

Geen schelmstuk krijgt oyt schijn dan door bedekte gangen,

 

Dies had hy fray den Rok der Godsdienst omgehangen,

 

En tot dit Eereloos bestaan, gebruykte Hy

 

De list'ge Papetong en snoode veinsery,

 

Hier toe gebruykte hy uyt d' Haagsche Predikanten,

 

Broer Stermont en Broer Loot, twee Puriteinse quanten,

 

Hier by quam Goedhals nog, die braaf den Charletan

 

Kost spelen op het Hof, en queet hem als een Man.

(w) Fredrik Hendrik had het met zijn kostelijke Veldtogten zoo ver gebragt, dat de Staten van Holland en West-Vriesland genootzaakt waren sedert den jare 1625. tot 1647. hare goede Ingezetenente belasten met hondert en veertig milioenen gouts, om de overgrote Oorlogs lasten te voldoen, boven welke somme zy nog bezwaart waren met dertien milioenen; waar van jaarlijks by haar een-en-zeventig hondert en vijftig duizent gulden voor Int'resten moesten betaalt werden.

(x) Te weten Dordregt, Haarlem, Delft, Amsterdam, Hoorn, en Medenblik, uyt welke Steden naderhant de Heeren na Loevestein wierden gevoert

[p. 156]

 

Dees' had hy in de Kerk die hem gedurig vleiden,

 

En 't los en domme volk na zijne wenken leiden;

 

Door dees' is d'Eendragt van den Staat van een gesplitst,

 

En tegen 't Wettig Hooft de Leden opgehitst.

 

Hier zag men klaar de snoode ondankbaarheid der tyden:

 

Hier most de Meester van zijn huurelingen lyden:

 

Een hont (hoe dom) nogtans zijn eigen Meester kent;

 

Daar dit gespuys het Regt van haar Regeerders schent.

 

Nog meer leê Holland van trouloose bontgenooten,

 

Die in de vorige Eeuw de handen met haar sloten;

 

Daar Holland, om haar vry te maken, meer alleen

 

Gewaagt heeft en geslaaft als d'and're zamen deên.

 

In plaats van Holland in haar ongeval te helpen^(y)

 

Zoo zogten zy haar met al het leed te overstelpen:

 

De vryheid en het Recht kreeg van haar wond op wond;

 

Zy wenschten Hollands magt verdelgt tot in den grond.

 

Als Willem merkte dat zijn aanslag hem mislukte,

 

En dat m'in Holland voor zijn heers-zugt nog niet bukte;

 

Maar even vlytig op haar Raadsbesluyten stond,

 

Als vast gevestigt op een onverwikb're grond,

 

Ging hy op bytender en scherper midd'len denken:

 

Om 't hooge Staatsgezag geheel en al te krenken,

 

Hy brak zijn Eed en Trouw, steld billikheid aan kant,

 

En nam een harde en nooitgehoorde zaak by d'hand.

 

Hy trok zelf in persoon door al d'Hollandsche Steden,

 

Om door zijn byzijn al de onbedreven Leden

(y) Ziet hier van het 1. artikel van de Unie, waar by de Staten van de and're Provincien, die Provincie wiens recht maar eenig sins gelaedeert wierd, gehouden waren met goed en bloed te adsisteren en beschermen, en behalven dat zy dit niet alleen niet hebben gepraesteert, maar in tegendeel getragt de Provincie van Holland en West-Vriesland t' eenemael te onder drukken en te onder te brengen, met alle de heilzame resolutien van Holland tegen te gaan en den Prins den vollen toom te geven om zijnen dollen yver en wraaklust te volvoeren, gelijk haar trouloosheid gebleken is doe zy met haarvijf of zessen een resolutie te voorschijn bragten op naam van de Staten Generaal, waar by den Prins geauthoriseert wierd de besending in de Steden te doen.

[p. 157]

 

Bevreest te maken: want zijn Suite was wel sterk

 

Vier hondert koppen, die hem dienden in dit werk;

 

Dit was quansuis de last der Algemeine Staten,

 

(Hoewel'er doe maar vyf of zes vergadert zaten)

 

Die dit roemrugtig stuk heldhaftig voerden uit,

 

Op naam en Zegel van een Wettig Staat besluit.

 

Dit was nog niet genoeg om trouw' en Vroome heeren

 

Van haar zoo heilzaam werk en opzet af te keeren,

 

Voor Vryheid stonden zy heel pal en onvervaart,

 

En 't heyl van Land en Volk was haar te lief en waart,

 

Dan dat 's uit bloodigheid zig zelven zouden neigen

 

Na 's Vorsten wulpsen zin, door smeken of door dreigen:

 

Die deê gelijk eertijds de snoô Rhehabeäm

 

Die d'oude Raad verwierp en schemse Raadsluy nam

 

Pluymstrykers Duyts en Frans vy andelijke vrîenden,

 

Dees reukelooze Vorst in al zijn handel dienden,

 

Als Aerfens^(z) en Capel, Renswoud en and're meer,

 

Geslagen schelmen en schandvlekken van haar Eer.

 

Dees Raadsluy waren door haar snoode trouloosheden,

 

De oorzaak van al 't quaat en onheil dat wy leden,

 

Zy bliezen hem een heyl en-eerloos opzet in,

 

Om alles door gewelt te krijgen na zijn zin,

 

De Hayren ryzen my van schrik en vrees te bergen,

 

Als 'k denk dat m' Hollands Leeuw zo smadelyk dorst tergen:

 

Wat leê hy niet al spyt en smaat en ongevaar,

 

In d'Hooymaand van het al te droeve Gulde jaar,

 

Doe 't dolle oorlogs Paart by nacht quam aangestegen:

 

En doe men 't Krygsvolk van den Staat gebruykte, tegen

(z) François Aersen een Brabander, eertijds door den Advocaat Barnevelt gevordert is naderhand een principaal instrument geweest van Prins Maurits in 't ombrengen van den voornoemden Advokaat en het verkrachten van de Privilegien; zo ook zijn Zoon de Heer van Spijk, die zig heeft laten gebruyken tot Verspieder binnen Amsterdam, om haar Ruyn dies te eerder en te beter bevorderen, om welke fraye zake hy in den Jare 1651. genootzaakt is geweest zijn Ampt te quiteren, als ook te verzoeken in de Amnestie te mogen begrepen worden, op dat geen verder ondersoek over zijne Actien mocht getendeert worden.

[p. 158]

 

De grootste magtigste der Steden van ons Land,

 

Om, wat na vroomheid aard te helpen aan een kant.

 

Men gaf 't de naam dat dit geschiede om de Steden

 

Strikt te bewaren by de Unie en de vrede,

 

Waar teegen Holland zoo men voorgaf had misdaan

 

Met tegens d'andere Provincien aan te gaan:

 

Maar 't oogmerk was de Stad met 't Krygsvolk t'overromp'len

 

Met 't oop'nen van de Poort, en Amsterdam te domp'len

 

In brant en jammer, en te rooven al haar schat,

 

Die d'Haven van Euroop in volle rust bezat:

 

Men zou de Wisselbank van al haar geld ontblooten,

 

Om hier de Hartaar van gantsch Holland af te stooten:

 

Het plond'ren van de Stad was 't Krygsvolk toegestaan,

 

Op dat de koopmanschap geheel te grond mogt gaan.

 

Dus zogt de Prins 's Lands Recht en Welstant te verbannen,

 

Op dat hy zonder schroom zijn kragten in mogt spannen,

 

Om tegen Engeland met oorlog aan te gaan,

 

Op dat men daar zijn eisch door dwang zou nemen aan:^(a)

 

Op dat zyns vrouwen Broer, Prins Carolus de tweede,

 

Als opper Sauverain op Stuarts Throon mogt treden.

 

Nu, dacht hy, was dat werk zoo heimelyk bestelt,

 

Dat hem geen tegenstant kost deeren nog gewelt,

 

Dog God zond op die nagt een mist en zware regen,^*

 

Waar door de Ruytery afdwaalde van de wegen.

 

Hier bleek hoe weinig dat des Menschen opzet gelt

 

Als God hem tegens haar en haar besluyten stelt.

 

Haar order was rondom de posten t' onderscheppen,

 

Op dat'er niemand van den aanslag iets zou reppen,

 

Nogtans d'Hamburger Post geraakten ongemoeit

 

Door 't Leger, dat van uur tot uur in aanwas groeid,

(a) Des Princen oog merk was (na veler mening) Amsterdam met verrassing in te nemen, en met Krygsvolk bezet te houden, en dat men het gelt uyt de Wisselbanken de Republijk van Engeland met Oorlog van verre tot zijn dispositie zoud brengen, dat Carel de 2. reets Konink van Schotland, van haar wierd aangenomen tot Konink van Engeland, en dit gelukt zijnde, die Konink zijn macht by den Prins zou voegen, en geheel Holland dwingen den Prins tot Graaf en absoluyt Heer van haar Provincie aan te nemen.

* Den 29. July.

[p. 159]

 

Hy spoeid' om in der yl tot in de Stad te raken,

 

Om aan de Magistraat met een bekent te maken

 

Het geen hem op de reis in 't Leger wedervoer:

 

Hier was de groote Stad terstond in rep en roer.

 

Men haalt de bruggen op, en doet de poorten sluyten,

 

Om 't heiloos Nagtgebroet haar snood verraat te stuyten:

 

De moed'ge Magistraat betragte d'Eed en Eer,

 

Steld midd'len in het werk tot dapp'ren tegenweer;

 

Het volk bragt het geschut manmoedig op de Wallen;

 

Bereid als Leeuwen op den Vyand aan te vallen,

 

Ja elk is even graag te sterven voor zyn Stad,

 

En voor de Vryheid van het Land (de beste schat.)

 

Was d'aanslag aan het Y mislukt: in 's Gravenhagen

 

Gevoeld' men dies te meer des veldheers harde slagen:

 

Op Hooymaands dertigsten^§ (ô spyt) gebruykte hy

 

Een openbaar gewelt, en lout're Dwing'landy.

 

Hy schaamd' hem niet het Recht der volkeren^(b) te schenden,

 

Maar deê (als een Tyran) door hulp van zijne benden

 

Verzeek'ren op het hof zes Leden uyt den Raat

 

Van Holland (ô! vervloekte en trouwelooze daad!)

 

Dees zes Beschermers van het Recht en vryigheden

 

Van Holland, wierden voor de diensten die zy deden

 

Aan 't vaderland, gevoert met schrikkelijk gedruys

 

Van volk, als in triumph na 't Loevesteinsche huys.^(c)

§ Den 30. Julii.

(b) Het Regt der Volkeren by de Latynen jus Gentium genoemt, was by de Romeinen heilig en most ongeschonden blyven, en by aldien bet zelve in een of meer van haar gezanten gelaedeert wierd, wierd het voor de hoogste misdaad gehouden, en aan den gantschen Staat zelve gedaan geacht, en by gevolge ook ten uyterste wreekbaar.

(c) Deze zes Heeren aldus schelmagtig vast gehouden zijnde, wierden des Zondags avonds, zijnde den 31. July 1650. in twee karossen (in ieder drie) gezet, elk met drie soldaten by haar (op dat zy niet met malkanderen in 't heimelijk zouden spreken, want Latyn en Frans was haar verboden te spreken) 25. Ruyters voor yder koets, zo veel in 't midden, en zo veel agter met nog vyftig musquettiers, door de Venen, Woerden en Ysselstein gevoert (om alle Steden voorby te gaan) na 't Huys te Loevestein. De namen van de zes heeren zyn; de Wit van Dort, Duyst van Voorhout van Delft, Ruyl, en de Waal van Haarlem, Keyser van Hoorn, Stellingwerf van Medenblik.

[p. 160]

 

Doe Willem merkte dat het hem vry was ontschooten,

 

Na dat zyn Neef^(d) de poort des Amstels vond geslooten,

 

Als hy met 's Krygsvolk dagt te trekken in de Stad,

 

Om haar t' ontweldigen haar Kleinood' en haar Schat,

 

Steeg hy aanstonts te Paart en rukte na het Leger

 

Tot Amsterveen, om zoo Stads Burgery gedweeger

 

Te maken door zijn magt, en tegenwoordigheid:

 

En egter wierd zijn eisch hem van het Volk ontzeit.

 

Dog Amstels Agtb're Raad (om alles niet te wagen

 

Tot 't uyterst) heeft door haar gezanten voor doen dragen

 

Aan Willem een accoort en minnelijk verdrag,

 

Het welk gesloten wiert op Oogstmaants derden dag,^(e)

 

Maar onder dit beding Eylaas! dat twee gebroeders,

 

Twee Bikkers vol van trouw, twee Steede en Burgerhoeders,

 

Hun staat verlieten en hun Ampten, om met glimp

 

Zijn Leger van de Stad te voeren zonder schimp.

 

Wat treurde Holland, doe den Amstel most ontbeeren

 

Twe Catoos uyt haar Raat, twee Vryheids lievend heeren,

 

Dordregt haar heer de Wit; Haarlem de Waal en Ruyl:

 

En Delft Duyst van Voorhout die sterke Vryheids-zuyl.

 

Hoe droevig klaagde Hoorn de hooftstad der Westvriezen,

 

Doe zy de trouwe raat van Keiser most verliezen;

 

En riep niet Medenblik, Zieltogende, ik sterf!

 

Zoo ik nog langer mis mijn brave Stellingwerf?

 

Dees snoode Dwing'landy wierd evenwel geprezen

 

By een'ge Leeraars in Gods Kerk, en onder dezen

 

Queet Teeling hem het meest, een Goddelooze Zeeuw,

 

Een schender van Gods woord^(f) een Monster van onze Eeuw.

(d) De Prins had zijn Neef Graaf Willem Stadhouder van Vriesland gezonden om Amsterdam met verrassing in te nemen op den 30 July het welk hem mislukte, hier op quam de Prins nog dien zelfden avond in 't Leger voor Amsterdam om met gewelt te ondernemen, dat zyn Neef door list niet had konnen krygen.

(e) Op den 3. Augusti wierd de Vrede tusschen de Stad en den Prins tot Amsterveen gesloten.

(f) Maxîmiliaan Teeling Predikant tot Middelburg liet in dien tyd een boekje uytgaan onder den naam van Vrymoedige aanspraak aan zijn Hoogheid Prins Willem den tweeden, waar in hy de besending in de Steden, de belegering van Amsterdam, het sayseren van den Heeren &c. zeer roemde, als geschiet zijnde door ingeving van Gods Geest, gelyk hy ook de daden van Maurits aan Barnevelt en andere verhaalde ook also geschiet te zijn, ja hy schreef den Prins namen toe, die alleen God zelf in zyn Woord werden toegeschreven.
Den 6 November.

[p. 161]

 

In Wynmaant na dit werk trok hy na 's Gravenhage.

 

Na dat eerst Rheenen had gevoelt de wreede slagen,

 

Waar meê hy haar en ons zoo scherp en wreed'lijk sloeg:

 

Niet denkend' dat de dood hem na zijn Leger joeg.

 

Het glas zijns Levens liep zeer schielijk na het ende,

 

Waar door men klaarlijk zag, dat God het schip wou wende

 

Na veil'ger Haven; want op Slagtmaants sesden dag *

 

Men d'ondergang der Son des Tweeden Willems zag^(g)

 

Hier zag men dat de val de boogmoet haast komt volgen:

 

Hy sterft hier die den Staat by na had ingeswolgen:

 

Oranje stortte hier als eertijds Phaëton,

 

Die roek'loos mennen wou de Paarden van de Son.^(h)

 

De Faam van Willems dood drong door tot in de Steden,

 

Die meest voor 't regt van 't Land en Vryheid leên en deden:

 

De blydschap overtrof de voor'ge pyn en smert;

 

Nu was men vry van Mond, te voren maar van Hert.

 

't Geheugen van dees dood moet noit van Holland wyken,

 

Vermits men niet meer was genootzaakt om te kyken

(g) Op den 6 November 1650. is Prins Willem de tweede, na een ziekte van 8 dagen, in s' Gravenhagen overleden, nauwlyks 24. jaren oud zijnde.

(h) Deze gelijkenis kan zeer wel met dit exempel over een gebragt werden, alzoo Prins Hendrik de Staatswagen zeer slim en doortrapt kost mennen na zijn eigen interest, en phantasie, zoo evenwel dat de Staten en het Volk noit eeníge apprehensie schenen te kunnen opvatten tot Praejudicie van hem; maar zyn Zoon den toom hebbende in handen gekregen, wilde met Phaëton de wagen op een andere manier stieren, het welke in geenderhande wyze met de opinie van het Volk konde overeen komen. Des is hy met Phaëton de zelfde gang gegaan.

[p. 162]

 

Na eenen die, als hy zijn dollen zin niet had,

 

Zijn wett'ge Meesters wel deê zetten in een gat.^§

 

Nogtans verdiend' hy lof by die hem 't meeste haten,

 

Want hy geopent had de oogen van de Staten,

 

Om haar te wagten, dat het kost-lyk Vryheidsschip

 

Zig niet weer stoote aan d'afzetsel van die Klip:

 

Dit wierd zeer wel betragt, want nauwelijks vier jaren

 

Na dat 's Lands Schip 't gewelt van Willem was ontvaren,

 

Wiert Nassousch laatste tronk geheel gesloten uyt

 

Zijn Vaders Ampten, door een Wettig Saat besluyt.

 

Maar schoon men zonder Hooft en dwang in vryheid leefde:

 

Men vond'er echter die 's Lands weistand tegen streefde.

 

Want vyftien jaren^* na het heuchlijk Jubeljaar⁽ⁱ⁾

 

Zag men de Staat gebragt in merkelijk gevaar.

 

Verraders van ons Land en vleijers van Oranje,

 

Die zogten 't vrye Land te hegten aan Brittanje.

 

Om dat men Willems Zoon tot opperheer nam aan,

 

Most 't opregt Hollands volk zoo schendig zijn verraân.

 

Dog Hollands wyze Wit^(k) en Voorspraak harer steden:

 

Ontdekt behendig door zyn wakk're schranderheden

 

En vlyt, de handelwys en opzet van Buat,

 

Die heimelyk verstand met Koning Karel had.^(l)

§ 1654.

* 1665.

(i) Dit was het jaar 50. het regte Iubel-en vreugdejaar, alzo men doe meer verblijd behoorde te wezen, als over het verdryven van den Koning van Spanjen: want die hadden wy genoegzaam tot onze dispofitie gebragt, ja zo verre dat die wel een Vrede na onze zin most waken, egter bleven wy nog in gevaar om t'eenigen tijd, ja na menschen apparentie aenstonts van onze zoo dier gekogte Vryheid en met tagtig jaren Kryg gehaalde Vreede door onze eigen Stadhouder bereoft te werden, waar van wy door zijn dood zoo schirlyk, gelukkig en genadig verlost wierden.

(k) Iohan de Wit Raadpensionaris van Holland, ontdekte zeer behendig die onderhandeling van Buat met Carel de tweede.

(l) Deze Buat was een Pagie geweest van Prins Willem de tweede, die hem ook in zijn laatste euveldaad tot Rhenen behulpig had geweest. Deze had een zamensweering gemaakt tegen 's Lands regering met Kievit, vander Horst en meer andere ter eene, en Carel ter andere zyde.

[p. 163]

 

Men zond' noyt Vloot in Zeê, men had noit voorgenomen

 

Een aanslag voor ons Land, of 't was al eerst gekomen

 

Tot Carels ooren, die, door deze snoode daat,

 

Occasi kreeg tot het vermeest'ren van den Staat;

 

So niet de hoogste Heer van Holland had gestreden;

 

En niet ontdekt had het verraad en trouw'loosheden,

 

Die men gesmeet had om het vrye Holland weer

 

Te brengen onder 't jok van eenen wulpschen Heer^(m)

 

Maar doen die schelm Buat het loon kreeg van verraders,

 

En Helt De Wit door laft van Hollands trouwe Vaders

 

Het mannelyk Exploit uytvoerde op Chattam,

 

De Havens toesloot en haar grootste Schepen nam,

 

Waar door heel Londen was benauwt aan alle hoeken:

 

So dat zy zelfs door dwang de Vreede moesten zoeken;

 

Doe wierd 's Lands Vryheid en de Vrede vastgestelt:

 

Waar goê Regeerders zyn, geen schelmsch verraat oit gelt.

 

Hier aan wierd 't Segel van de Vreê- en Vryheidheeren

 

Gehangen. om voortaan de slaverny te weeren,

 

Door het vast stellen van het eeuwig Staats Edict,

 

Dat Vryheid mint in 't hert, waar Dwing'landy voor schrikt.

 

Dit nut en heilzaam Kint had in zyn teere dagen

 

Veel haat en scham'ren hoon van 't Prince volk te dragen,

 

't Welk het te brengen zogt in Lyf en Doodsgevaar;

 

Dat haar gelukte in het schrik'lyk schrikkeljaar.⁽ⁿ⁾

(m) Het oogmerk van deze zamensweerders was dit Land tributaris van Engeland te maken, het welk genoe zaam bleek in de Zeeslag doe de meeste niet wilden slaan tegen de Engelse, en Tromp de slag met een Esquadre van 32. Schepen vier uren met opgehysde Zeilen aanzag en eindelijk met zijn gantscbe Esquadre de blauwe vlag twee dagen vervolghde, en zonder eenige schade wederom quam.

(n) Het jaar van 72. was met naam en daat een recht schrikkeljaar, als wanneer zo schielijk vier Provincien in het Fransch en Bisschops gewelt raakten, en daarenboven noch binnen onze Provincie van Holland zulke enorme en ex ecrable dingen passeerden, als het vernietigen van het eeuwig Edict, het breeken van zoo veel Eeden, van welke de Regenten van niemand als van God alleen konden gedifpenseert werden, het plonderen en ruineren van zoo veel treffelijke Heer en hare huisen, en schrikkelijk moorden, der twee onbevlekte Broeders, gelijk de Lezer nog hooren zal.

[p. 164]

 

Doe d'eer ontsagb're Leeuw 's Lands ondergang bestelt zag;

 

Doe 't Stichts en Geldersch Volk in 't Fransch en Paapsch gewelt lag;

 

Doe 's Vyands trotse Vloot ons Helden lokten uyt,

 

Op dat Vorst Carolus ons Holland kreeg tot buyt.

 

Doe heeft de dwang'landy, en bitse nijd en tooren,

 

Den ondergang en dood van 't Staats Edict beschoren,

 

Men dwong 's Lands Vaders tot het breeken van hun Eed,

 

Gestaaft tot heil van 't Land (ag middel al te wreed!)

 

Om dus op 't puyn des Staats te vestigen den Zetel

 

Van Willem, door den Raad van Calchas^(o) die vermetel

 

(Als 't waar een Godspraak)'t wuste en dommevolk toepraat,

 

Dat dit geschieden most tot redding van den Staat.

 

Was maar dit Staats orkaan by dit gewelt gebleven,

 

Het was 't misleide Volk nog ligt'lyk te vergeven

 

Maar ag! myn inkt wert bleik, ik beef, myn hand beswykt,

 

In 't schryven, hoe de Deugd zelfs wierd verongelykt,

 

In 't Witte broederpaar den droeven Staat t'ontrukken,

 

Voor welkers dapperheid en moet den Brit moest bukken,

 

Daar Chattams Zegepraal te Dort van tuygen kond'.

 

Eer snoode ondankbaarheid 't af-beeltsel daar van schond,

 

De Witten moesten 't doe by alle man ontgelden,

 

Sy strekten 't voorwerp aan het lasteren en schelden.

 

Wat tot haar nadeel was wierd ligtelyk gelooft,

 

Men ruste niet voor 't Land was van dees twee berooft.

 

Des Vyants inval in ons Land wierd haar geweten,

 

Selfs d'oorzaak van den kryg wierd op hun hals gesmeten;

 

En die maar eenigsins was voor hun Vriend bekend,

 

Sag aanstonds al den haat van 't Volk op sig gewent.

 

Dit dapper Paar, dat tot 's Lands vryheid was geboren,

 

Wierd met de vryheid op een selfde tyd verlooren.

 

Het opgeruyde Volk, in moordlust heel verhit,

 

Spoog op hun al haar Gal en was als helsch op Wit.^*

(o) Thadeus de Lantman die geen klein instrument van dat alles geweest is.

* Den 20. Augusti Anno 1672.

[p. 165]

 

De Moord' verstrekt' het loon voor al haar brave daden:

 

Het hof schavot was haar een bedde van Parade:

 

De Wip de moordbaar; en de spot een Lykgedigt

 

Voor Deze, daar al 't Land zoo hoog was aan verpligt,

 

Al 't Volk was gretig om dit treurspel te bekyken,

 

En met gejuyg te zien 't mishand'len van de Lyken;

 

Zy hingen opgespalkt als Varkens aan den haak

 

Met d'Hoofden nederwaarts, ach! al te blinden wraak

 

Haar leden zijn verkogt aan d'aangelegen Landen,

 

De Ooren; Neusen en de vingers van de Handen:

 

Ja zelfs wat schaamte niet en melt wierd niet verschoont,

 

Maar opgeveilt, en als in een triumph vertoont,

 

De vingers daar Heer Jan 't Edict meê had geschreven,

 

Die wierden nier als voor een groote som gegeven:

 

Zoo dat den Haag, wel eer door vroomheid zoo vermaart,

 

Wierd in een nest en Hal van Menschenvlees herbaart.

 

Dog 't aldergrouwelijkst, van Turken noyt versonnen,

 

Wierd op dien droeven dag van d' Hagenaars begonnen:

 

Zy hebben haar (ô! schrik) met hartenvlees gespyst,

 

Daar zelfs d'onmensch'lijkheid op 't grouwelykst voor yst.

 

Doe gold geen lange reex doorlugte heldedaden

 

Van Heer Cornelis; nog het ryp vernuft in 't raden

 

Van Heer Johan die door zijn weêrgaloos verstand

 

(Naast God) de oorzaak was van d'ophef van ons Land

 

Hy wist de Staten nauw door Eendragt te verbinden;

 

En was'er geld gebrek hy wist het strak te vinden;

 

De zorg en rypen raad van dezen grooten Man

 

Den goeden Lezer aan dit staaltje merken kan:

 

't Jaar vyf en sestig doe men hier den Oorlog voerde

 

Met 't Britsche Ryk, doe Jork gestadig gretig loerde

 

Op ons bederf: doe in zyn Schip geschreven stond

 

Het Ryk Carthago moet gedelgt tot in den grond.^(p)

(p) De Romeinen zeer nydig zijnde over den grooten aanwas van Carthago (als haar te veel in de weeg en in 't oeg leggende) besloten met alle haar magt het zelve te overvallen, en 't eene maal ja tot den grond te verdelgen, op dat het naderhand niet weer tot zig zelve, en tot eenige aanzien en magt mogt komen; dezelve resolutie had men in Engeland. ten aanzien van Holland, dat haar een tegenwigt (als Carthago aan Rome) was: om 't Volk te beter hier toe aan te moedigen, liet Iork voor zyn Cajuyt schryven deze Latynsche woorden: CARTHAGO EST DELENDA, dat is CARTHAGO (hier mede meende hy Holland) MOET UITGEROYT WERDEN.

[p. 166]

 

Doe liet men hier een Vloot van veertig Schepen maken,

 

Om op 't spoedigste in rust en vree te raken,

 

Indien 't den Opperheer beliefde ons by te staan;

 

Gelyk hy door lijn gunst en goetheid heeft gedaan.

 

't Gemeen^(q) wierd niet belast met 't afdoen van dees schulden,

 

Maar yder Borger^(r) gaf hier toe van duysent gulden,

 

Twee gulden en een half uyt seek're somme geld.

 

Waar op een yder na zyn midd'len was gestelt.^(s)

 

Hier zag men zonneklaar wat dat men zulke helden

 

Niet schuldig was, voor dat zy ons in Welvaart stelden:

 

Niet dat de gantsche som hier meê vervlogen was;

 

Neen! m'had een Vloot in Zee, en hield een Vloot by Kas^(t)

 

My lust haar heugenis niet verder op te halen,

 

Om niet door yver van myn order af te dwalen;

 

God eindlyk nog eens straf voor die beschaffen zal

 

Die oorzaak zyn geweest van zulker Mannen val.

 

Na ruym zes jaren Kryg gaf God de Landen vrede,

 

Die egter van den Prins zeer heftig wierd bestreden:

 

Alzoo hy door dit werk zig Graaf te maken zag:

 

Want Holland doen ter tyd al op het grypen lag^(v)

(q) Verstaat hier door de menigte, het slegte Volkje anders.

(r) De gequalificeerde Borgers die haar goederen en rykdom de Regeerders en Magistraten meesten bekent maken, deze moesten tot het maken van die Schepen en het houden van dien Oorlog contribuëren een halve twee dat is een vierhondersten penning, het welk waarlijk een kleine belasting was in zoo een dangereusen en gevaarlijken Oorlog.

(s) Deze quotisatie (zooze regtmatig was) bedroeg gemeenlyke circum circa de helft van het Capitaal dat de Burgers effectief bezaten.

(t) Alle deze groote uytrustingen beliepen niet meer als omtrent de helft van de somme die de vierhonderste pennink bedroeg.

(v) Holland was doen ter tijd zoo magt en radeloos, dat, had de Vrede nog langer uytgestelt gebleven, wy in geen staat hadden kunnen komen om de ambitie en heerschzugt van den Prins te weder staan, welkers desseynen men klaar zag strekken, om ons, afgemat zijnde, zelf te overmeesteren en zig tot Heer over ons op te werpen.

[p. 167]

 

Hy zogt, na dat Vreê vier dagen was gesloten,

 

Die, tot ons schade ja Ruine om ver te stooten,

 

Alzoo hy doen ter tyd een Slag gelevert had;

 

Om te bevorderen 't ontzetten van een Stad;^(w)

 

Een slag die onzen Staat veel Zielen quam te kosten

 

(Zoo Willem nog Stad uyt 's Vyands hand verloste)

 

In d'eerste Chargie, die den vyand op ons schoot

 

Wel vyftig Officiers en Grooten bleven dood.

 

Dus meende hy den Kryg weer op een nieuw t'hervatten,

 

En 't kale Hollands Volk te villen en te schatten,

 

Op dat het eindelyk gantsch Geld- en Radeloos

 

Dees Oorlogziekte Vorft tot haren Heer verkoos.

 

Maar al zyn loosheid en bedrog kost hier niet gelden,

 

Vermits de Staatsche kant als wakk're vryheids helden

 

Besorgde dat de vree van 't Land bleef in 't geheel.

 

En niet geschonden wierd zelfs in het minste deel.

 

Doe snakte 't Volk staag na verligting van accyzen,

 

(Het welk in Vredenstyd zich zelve scheen te wyzen)

 

Maar alles te vergeefs: men wierd tegen den aard

 

Der Ouden^(x) nog al meer van tyd tot tyd beswaart.^(y)

(w) Dit was de slag om Bergen in Henegouwen te ontzetten.

(x) Ik heb hier voren aangewezen uyt zo een notabel exempel, de ongelijkheid der Lasten die voor den Oorlog van 't jaar 1672, opgebragt wierden, met de lasten die een jaar na dien Oorlog wierden gepractiseert hoewel in die dry Oorlogen, waar onder een die over de drie volle jaren geduurt heeft en die men niet zonder aanmerkelijke kosten gevoert hadde, de quotisatie doenmaals wel een derde minder was.

(y) Na dat men in dien Oorlog tot op het been was uytgemergelt, en men in Holland in een jaar namentlijk het jaar 73. behalven nog ontelbare lasten heeft moeten opbrengen zevenmaal een tweehonderste penning; wierden egter na het sluyten van de Vrede alle de imposten; Convoyen en licenten merkelyk verhoogt.

[p. 168]

 

Reële lasten zelfs begon men in te voeren,^(z)

 

Om een ondraaglijk pak te leggen op 's Volks schoeren,

 

En hoe een een'ge Stad daar meerder tegensprak^(a)

 

Hoe snoode vleyery^(b) ons meer na 't Herte stak.

 

Zo dat ik hier by, tot des Lezers vergenoegen,

 

Wel mag dees versjes van een zeeker Schryver voegen:^(c)

 

Met een beladen Nek en Sporen in de zy

 

Roept Neêrlands domme Paart, Myn hert en tong is vry.

 

En naderhand zond hy in Zee 's lands schoonste Schepen,

 

Om al de Zeemagt op een tyd uyt 't Land te slepen

 

Op een onveilge plaats en onbequamen tyd.^(d)

 

Maar 't bleek dat hy de Vloot wou willens wezen quyt.

 

Niet dat hy hier in had gekent de Heere Staten,

 

Neen! 't was zijn kroon te na haar zo veel eer te laten;

 

Hoewel hy wist dat zy zijn Meesters^(e) zyn, en dat

 

Hy niets beginnen mogt, dan daar hy last toe had.

 

En schoon 'er veel den Prins hier in zeer wyslyk rieden,

 

Dat dit niet zonder groot perykel kon geschieden:

 

't Was mis: hy wist waarom, hy most zijn dolle hooft

 

In volgen; schoon ons Land wierd van haar magt berooft

(z) In 't jaar 1680. wierd een Reële tweehonderste pennink opgestelt: dat is niet na de quotisatie (als eerst) maar na alle de goederen, gene uytgezondert, die yemant bezat; het welke warelyk een grouwelyke ja ondragelyke belasting was.

(a) Amsterdam.

(b) De andere Steden die Ja en Amen zeiden

(c) De Heer La Court heeft deze twee Versjes in de voorreden van zyn Boek geintituleert Polityke Weegschaal.

(d) Doe zyn Hoogheid deze considerable Vloot in Zee stierde was de somer verlopen en men begon al veel ongestuymig weder ze krygen, zoo dat het desperaatheid scheen, zoo laat een Vloot in Zee te laten gaan, zoo men ze niet notoyrlyk wilde verwaarlozen.

(e) Dat de Staten van de Provincien wettiq de Heeren en meesters zyn van de Prins, blykt klaar uyt zyn instructie die hy krijgt, en aan de commissie die hem de Staten geven, waar by hy genootzaakt is te sweeren, de Staten houw en getrouw te zullen zyn, als ook niet te attenteren zonder uytdrukkelyk bevel van de voornoemde Staten.

[p. 169]

 

Het dagt hem reeds te lang, dat men in vreê vyf jaren

 

Geleeft had, dies wild' hy ons op een nieuw beswaren

 

Met Oorlogslasten, daar hy wist dat Hollands Kas

 

Aan de Militie nog zeer veel ten agt'ren was.

 

^(f)Ons Prinsje meend', hy zoud heel ligt de Heeren Staten

 

Bewegen kunnen tot het werven van Soldaten;

 

Maar Willem in dees zaak zig braaf bedrogen vont,

 

Mits men aan d'Amstel dit zeer heftig tegen stont;

 

Want zy niet anders dan een wissen kryg voorzagen

 

Uyt 't geen dat Willem met de werving wou bejagen.

 

Maar als hy merkte dat hy hier om geen gehoor

 

Kreeg aan den Amstel en de Schie;^(g) gaf hy straks voor,

 

Dat noit zyn mening had gestrekt tot nood'loos vegten;

 

En daarom maar geëischt had sestien duysent knegten

 

Om de Frontieren op het noodigst te voorzien:

 

Om staag gereet te zyn den Fransman 't hooft te biên,

 

Zo hy van opzet was te nad'ren onze Wallen,

 

En die op 't onvoorsienst en swakste t'overvallen:

 

Dit was 't dat hy den Staat zeer graag wys maken wou,

 

Op dat dit werk te meer zijn voortgank krygen zou

 

Hoe Willem na zijn Eed zig vorder heeft gequeten,

 

Veel luyden op dees dag in Holland zeer wel weten.

 

En hoe hy met dit werk zijn Meesters liet begaan

 

Bleek aan al 't geen hy in die tyden heeft gedaan.

 

Hy schaamd' hem niet uyt zeer veel Steden de Soldaten

 

(Buyten consent en last der algemeinen Staten)

 

Te voeren in der yl na 't Spaansche Nederland.

 

Daar 't eerst scheen dat hy ons wou hoeden voor dien brand

 

Des Oorlogs, daar men ligt met Vrankryk in zou raken:

 

Hoewel hy sweeg, dat hy die zelfs eerst dagt te maken,

 

Dat nu bleek; want hy 't Land geheel beroofde van

 

Haar Magt en Krygsvolk, ja schier tot de laatste Man.

(f) Doe zyn Hoogheid deze petitie deê, was Holland wel 18 maanden soldy aan de Soldaten ten agteren.

(g) De Magistraat van Delft en Leiden waren mede ín 't eerst wel tegen de werving; dog lieten 't haast zakken, maar die van Schiedam stonden louter in de bresse, om dit werk te keeren, en hebben ook nevens Amsterdam haar tot het allerlaatsten toe niet laten omzetten, maar zyn als brave veorstanders van de Vryheid volstandig gebleven.

[p. 170]

 

Dit was de Man die hoyt iets anders zogt als Vrede:

 

Daar hy door dreigen en beloften vele Leden

 

Van Staat, schier dwong om strax de werving toe te staan,

 

En willens tegens 't Heil der Landen aan te gaan.

 

Doe trok hy na het Y, en zogt die brave heeren

 

Van hare trouwe zorg en yver af te keeren:

 

Maar neen: hy kreeg geen heul; die dapp're Magistraat

 

Tot niets zig buygen laat dat Vryheid tegen gaat.

 

Doe hy op deze wijs haar vroomheid niet kost fnuyken,

 

Most men tot dit geswel (dus noemde men 't) gebruyken,

 

Een scherper vlym om 't quaat zeer haastig baas te zijn,

 

En d'and're goede Steên te vryën van 't fenijn,

 

Dat Amstels Magistraat zo schelms had ingezogen,

 

Waar door den gantschen Staat van Holland was bedrogen,

 

Dies was het noodig dat m'een tegengift bedagt,

 

Op dat men haar met al haar aanhang t'onder bragt

 

Prins Willem met Odyk en Philalethes Fagel^(h)

 

(Twee pesten in den Staat, twee hoofden van 't Jan hagél)

 

Namen gelegentheid dar Vrankryks Afgesant

 

Een Brief zond na zijn Heer (uyt haast) door 's vyands Land,

 

Die onderschept en straks bestelt wierd in de handen

 

Van Grana, Gouverneur der Spaansche Nederlanden,

 

Die, in dees gantsche zaak (van Willem onderregt)

 

Dees Brief ontcyfert,⁽ⁱ⁾ en op 't heiloost uytgelegt,

(h) Den Raad Pensionaris Fagel had om de Heeren van Amsterdam (den 9. January 1684.) swart en doodschuldig te maken, een Boekje onder de naam van Philalethes, uytgegeven, geintituleert Missive van een Regent aan een ander Regent, vol goddeloze lasteringen, en schrikkelyke calumnien, waarom hy naderhand de naam van Philalethes heeft behouden.

(i) Den Marquis de Grana had dezen Brief ontcyffert: maar let wel, wie zal een Brief in cyser geschreven kunnen ontcyferen dan die de mening en manier van schryven van zulken Brief bekent is? maar zeid men, de sleutel was daar hy; maar wie is zo dwaas, dat hy zou kunnen geloven, dat ymand een Brief in cyffer zou schryven, op dat niemand die zou verstaan, gelyk buyten tuyffel dat het oogmerk van den Ambassadeur geweest is, en hy zou de sleutel daar by zenden? hier bleek nu devalscheid genoeg.

[p. 171]

 

Te zenden noodig dagt aan 't hof in 's Gravenhagen:

 

Op dat zy quansuis eens voor haar oogen zagen

 

Het schelmsche bedrijf en snood verraat van Amsterdam

 

Dat laas! by veel van 't Volk, ja Staten ingank nam.

 

Doe had men regt quansuis dier Mannen eer te krenken

 

Met laster, smaat, en wat haar schenzugt kon bedenken:

 

Men sloot, ô spyt! haar twee Gedeputeerden op,^(k)

 

En 't scheen dat alles neeg voor Nassousch lieve pop,

 

De snoode vleyery swoer razend en vetbolgen,

 

Dees Scipioos tot op 't schavot zelfs te vervolgen:

 

Dit was de loon voor al haar goet dat deze Stad

 

In den voorleden Kryg den Staat bewezen had.^(l)

 

Doe deze handelwys den Prins nog niet wou lukken,

 

Zogt hy haar eind'lijk op het felst' te onderdrukken,

 

Het Zegel van den Staat men op haar brieven sloeg.

 

Geen pyn, geen straf, geen dood was voor haar wreed genoeg.

 

Maar noyt den laster hegt op 't ongekreukt geweten.

 

Dies heeft de vale nyd haar tanden stomp gebeten

 

Op haar onnozelheid, Heer Hooft, verzelt met Hop,

 

Des Amstels onschult op het heerlijkst voerd' in top,

 

De Waarheid, eerst verjaagt, quam Hollands Raat beschynen,

 

En deê 't gevreest gevaar en leugengeest verdwynen,

 

Des Amstels brave Raat trad moedig voor den dag,

 

En toonden aan den Staat des Prinssen snood bejag.

 

Dit heeft in heel den Raat een yvervier ontsteken,

 

Om 't Staatsgezag, dat dus lang deerlijk lag besweken

(k) Toen die geintercipieerde Missive gelezen zouden werden in de Vergadering van de Staten van Holland, stont Fagel op, en commandeerde de Gedeputeerden van Amsterdam haar buyten in de Vertrek-kamer te retireren. het welk zy, hoewel ongaarn en protesterende, deden, als zijnde het notabelste Lid van die vergadering, en mede gequalificeert te hooren het geen daar verhandelt wierd, voornamentlijk zoo 'er iets tot haren laste mogte wezen, om haar te verantwoorden, en zoo ras zy in de Vertrek-kamer gekomen waren wierd die toegesloten, als ook alle de uytgangen na buyten.

(l) Amsterdam heeft in den jare 72. en 73. doe de zaken op het allerdesperaatste waren, de geheele Oorlogs-Vloot en meer als de helft van de Oorlogslasten betaalt, welker overschot ontelbare milioenen emporteerde.

[p. 172]

 

t'Herstellen, en het heil te vord'ren van den Staat.

 

En niet te vreezen voor eens Vorsten wrok en haat.

 

Dit voorbeeld wierd gevolgt van Groeningers en Vriezen,

 

Wiens zy ook Middelburg al lang bestond te kiezen,

 

En dorst' des Vorsten wil heel manlijk wederstaan,

 

Wanneer hy met geweld haar wilde tegengaan:

 

Dit werk lag hem te dwars in zijn krygszieke oogen,

 

Maar zag te laat dat hy zig schendig had bedrogen:

 

Want daar hy 't Statendom geheel te dwingen dagt;

 

Zag hy zijn snoode daat zoo haast te niet gebragt:

 

Dit was een hoon quansuis en daarom niet te dulden:

 

Maar, ziende dat hy hier betaling kreeg na schulden,

 

Zogt hy by Papen troost in 't Spaansche Nederland,

 

En gaf de Staten tyd tot 't maken van 't Bestant;

 

Die wilden geensins dees gelegentheid verliezen;

 

Maar schatten 't veiligste de gulde vree te kiezen

 

Tot vreugde van al 't Volk; in weerwil van die geen

 

Die meer tot Spanjen als tot ons genegen scheen.