Nederlandsch Museum. Derde Reeks. Jaargang 3

[p. 321]

Boekbeoordeelingen.

Oude Nederlandsche Liederen; Melodieën uit de Souterliedekens, uitgegeven met Inleiding, Aanteekeningen en Klavierbegeleiding door Fl. Van Duyse. Eerste helft: X + 276 blz. in-8^o. Gent: Ad. Hoste, 1889, Prijs: 12 fr. (Vlaamsche Bibliophilen, 4^e reeks, n^r 8.)

In de eerste regels van zijn Inleiding omschrijft de hr. F. Van Duyse waarin zijn werk bestaat. De Souterliedekens van Jonker Willem van Zuylen van Nyevelt (1539) zijn een berijming in den vorm van liederen van het psalmenboek (psalterium, psalter, souter). Die berijmde psalmen werden dus gezongen op populaire melodieën van den tijd.

Dengene, die zich hierover verwondert, weze herinnerd dat niet alleen geestelijke hymnen toenmaals dikwijls op wereldsche melodieën gezongen werden, maar dat ook vele wereldsche liedjes hunne wijzen aan kerkzangen ontleenden. Die doenwijze had dus niets buitengewoons. Maar Jonker W. Van Zuylen van Nyevelt had bepaald redenen om zoo te handelen. Vooreerst was het in dien tijd voor de protestanten een vraag van voorzichtigheid, om hunne hymnen op wereldsche wijzen te zingen: zoo verrieden zij het doel hunner vergaderingen niet. Bovendien moesten de zangwijzen door iedereen gemakkelijk kunnen geleerd worden. Daarom niet alleen geeft het boek der Souterliedekens de muziek van de volksliederen, maar duidt ook de

[p. 322]

wijze aan bij middel van den aanvangsregel der liederen waarnaar de psalmen moesten gezongen worden.

De hr. Van Duyse nu heeft met de hulp dier aanvangsregels de teksten trachten op te sporen van de liederen, op wier ‘wijzen’ de Souterliedekens gezongen werden. Degene die hij heeft kunnen machtig worden, ongeveer 80 in getal, heeft hij met de muziek in een bundel vereenigd, waarvan de eerste helft voor ons licht. De tweede helft is bijna afgedrukt, zoodat het boek binnen eenige weken volledig zal zijn.

Hoe hij zich van zijn dubbele taak, uitgave der teksten en der melodieën, gekweten heeft, zullen wij in 't kort aantoonen. Zijne teksten heeft hij bijna alle gevonden in het Antwerpener Liederboek vom jahre 1544 (Hoffmann von Fallersleben: Horae Belgicae, XI); sommige echter komen uit Willems' Oude Vlaemsche Liederen; eindelijk zijn er zes welke het Duitsch alleen bewaard had, in middeleeuwschen trant op den Duitschen tekst vertaald (z. Inleiding, blz. 94).

De teksten, van het Antwerpsch Liederboek of aan Willems' Liederen ontleend, heeft de hr. Van Duyse kritisch behandeld. Immers, wat niemand verwonderen zal, die liederen zijn zeer corrupt. De gewone tekstkritiek heeft de uitgever met veel scherpzinnigheid er op toegepast; bovendien heeft hij voor drie liederen den Nederlandschen tekst door vergelijking met den Duitschen kunnen duidelijker maken: maar vooral heeft hij veel gelukkige verbeteringen aangebracht ten gevolge eener oordeelkundige vaststelling van het metrum, dikwijls in verband met de melodie. Daarom zijn de teksten met de scansie gedrukt. Daarom ook is de uitgave door een lange, degelijke inleiding over metriek en muziek voorafgegaan.

Wij gelooven wel dat niemand de uitkomsten van Van Duyse's uiteenzetting noch zijne practische toepassingen zal bestrijden, en dan komt het er weinig op aan of men het met zijn metrisch princiep eens is. Echter wegens de gewichtige plaats die hij aan dat princiep in de inleiding geeft, moeten wij er op wijzen, dat wij er met hem niet eens over zijn.

[p. 323]

Wij gelooven dat het leggen van den klemtoon niet bepaald wordt door de beteekenis der lettergreep, maar door hare plaats. Maar het is nutteloos dit hier nader toe te lichten. Toch willen we nog den wensch uitdrukken dat in de leerboeken die over den klemtoon handelen, de regel: ‘onze klemtoon ligt op de wortellettergreep’ eens voor goed vervangen worde door deze formule: ‘onze klemtoon ligt op de eerste lettergreep van het woord.’ In feite is de oude regel dikwijls mis, zelfs daar waar hij schijnt te passen, als in kn-ie, zw-ijn, waar de klemtoon op een suffix, of in ne-st, oor-d, waar hij op een praefix ligt. Ten andere, wij herhalen het, de klemtoon berust niet op een logisch princiep, maar is werktuigelijk, mechanisch.

Om terug te keeren tot onze liederen, zullen wij dus vaststellen dat de hr. Van Duyse van al de middelen die binnen zijn bereik stonden het beste gebruik gemaakt heeft, om ons van den oorspronkelijken vorm dier liederen het getrouwste afbeeldsel mogelijk te geven. Dit geldt niet alleen voor de stukken, de talrijkste, waarvan hij den Nederlandschen tekst heeft kunnen ontdekken, maar ook voor zijn zes vertalingen uit het Duitsch. Hier heeft hij bewezen ten volle op de hoogte te zijn van onze middeleeuwsche taal, en vooral van de eigenaardige taal onzer oude liederen.

De teksten door hem op de melodieën der ps. 15 en 147 gebracht, zijn geene oude liederen, noch zelfs niet navolgingen van bepaalde oude liederen, maar moderne gedichten in middeleeuwschen trant, die niet eens hetzelfde onderwerp behandelen als de liederen waarvoor ze in de plaats treden. De opname dier twee stukken is een inconsequentie tegenover het scherp afgebakend en steeds juist in het oog gehouden doel van het boek.

Eindelijk moet nog gewezen worden op den grooten overvloed van stof die in de Aanteekeningen op de teksten gegeven wordt. Daar wordt ons niet alleen de geschiedenis der liederen gegeven, maar ook de opsomming van al de werken waar ze elders nog voorkomen, en van al de andere liederen, waaraan

[p. 324]

ze als zangwijze dienen. Die aanteekeningen verraden bij den hr. Van Duyse een uitgebreide kennis der Nederlandsche en Duitsche liederenlitteratuur, en dwingen onze bewondering af voor het taai geduld, waarmede zijn geoefend oog die rijke litteratuur heeft uitgeplozen.

De melodieën heeft hij naar de muziek der Souterliedekens in moderne noteering overgebracht en van eene begeleiding voorzien. Over de principen hierbij gevolgd, geeft wederom de Inleiding breedvoerige en ernstige uitleggingen. Wie hem als muzikant en musicoloog kent, zal hier in zijne bevoegdheid volle vertrouwen hebben. Ook bij zijn A anteekeningen op de melodieën geeft hij hare geschiedenis met talrijke wetenswaardigheden.

Dat is het boek dat de hr. Van Duyse na langen en gewetensvollen arbeid aan de geleerden, de toonkundigen en allen die in ons verleden belang stellen, geschonken heeft. Het is om zoo te zeggen een repertorium van de Nederlandsche volksliederen in de eerste helft der 16^e eeuw. Maar het is niet alleen een bijdrage tot onze letterkunde en geschiedenis; het is tevens een poging om de kunst onzer vaderen een werkdadige waardeering te vergunnen want, zooals de uitgever zegt, vele dier liederen zoowel wegens de woorden, als wegens de muziek verdienen te herleven.

J. Vercoullie.