Nederlandsch Museum. Derde Reeks. Jaargang 3

[p. 187]

De hersendubbeling.

Iedereen weet dat het zenuwstelsel de oorzaak is van de lichamelijke bewegingen, dat het de gewaarwordingen doet ontstaan en ze tot bewustzijn brengt, dat het in het algemeen de zetel is van onzen geest en ons verstand.

De indrukken van buiten worden door de zoogenaamde gevoelszenuwen (huidtakken) op middelpuntzoekende wijze naar het hersen- en ruggemergstelsel overgebracht, terwijl, in tegenovergestelden zin, de prikkeling der centraalorganen zich op middelpuntvliedende wijze door de zoogenaamde bewegingszenuwen (of spiertakken) naar de spieren voortzet, welke dan door hunne verkortingen bepaalde bewegingen van het lichaam te voorschijn roepen. Daar er bij iedere binnenof buitenwaartsche prikkeling een elektrische stroom door de zenuwen gaat, kan men deze zeer terecht, zooals het D^r Thomé ons voordeed, met telegraafdraden vergelijken, die door het gansche lichaam verspreid liggen, en nu eens uitwendige indrukken naar het hoofdstation (hersen- en ruggemergstelsel) overbrengen, dan weder bevelen van dit hoofdstation ontvangen en naar de spieren geleiden.

Verder is het ook niemand onbekend dat de centraaldeelen van het zenuwstelsel in twee symetrische helften verdeeld zijn, terwijl de rechterhelft de linkerzijde van het lichaam en

[p. 188]

de linkerhelft de rechterzijde van het lichaam beheerscht. Heeft er namelijk eene bloeduitstorting in de linkerhelft van het middendeel plaats gehad, dan is de rechterzijde van het lichaam verlamd en omgekeerd.

Met ondergeschikte deelen der hersenen vormt het mergstelsel het centraalorgaan onzer bewegingen. In de grijze zelfstandigheid der twee groote hersenhalfronden ligt de eigenlijke zetel van het verstand.

Maar hoe spruit de eenheid des geestes uit een dubbel orgaan? Hoe komt het dat de splitsing van het brein de gewaarwording niet verdubbelt, het bewustzijn niet verdeelt en de geest niet doorklieft? Ongetwijfeld, hebben de minsten daarop nagedacht. Toch schijnt ons die vraag belangrijk genoeg om voor den lezers van het Nederlandsch Museum de oplossing daarvan te zoeken in eene door D^r Francotte onlangs uitgegeven studie over: ‘La Dualité cérébrale.’

Opmerkelijk is het, dat, buiten het algemeen geloof, de twee groote hersenen ongelijk zijn. Het linker halfrond is grooter en zwaarder dan het rechter; zijne windingen zijn dieper en talrijker. Aan die betere ontwikkeling is het geboortig rechts zijn der meeste menschen misschien niet vreemd. Door Gratiolet werd zij nochtans aan het eerder ontstaan der linker afdeeling toegeschreven, maar Ecke en Vogt betwisten het verschil van ouderdom. Bij spraakverlies stelt men doorgaans beschadiging of verweeking in het linker halfrond vast. Dit gebeurt ook nog bij woordendoofheid en woordenblindheid, w.z. in zulke ziekten dat de woorden wel gehoord maar niet begrepen worden, ofwel dat de geschrevene taal, hoewel volkomen gelezen, niet verstaan wordt. Men neemt dan ook aan dat de spraakzin vooral in de linkere hersenzijde huist. Wij onderlijnen het woord vooral, omdat onder anderen Batty Tuke en Fraser, Parrot en Kussmaul

[p. 189]

ons aandachtig hebben gemaakt op gevallen, die onweerlegbaar bewijzen dat de rechterzijde kan optreden in vervanging der linkere. Weldra zal men zien dat deze in de verdere werkzaamheden van den geest nog de hoofdrol houdt, hoewel minder blijkbaar dan bij den spraakzin.

Alle voorrang op zij, staat het dus vast dat de beide groote hersenen werkzaam zijn. Moet er dan niet ergens een gedeelte bestaan, waar de ondergane indrukken of de uitgaande werkingen zich samenvoegen en versmelten? Brown Sequard heeft die meening vooruitgezet; hij steunt zich hierop, dat van eenen opstaanden passer op het lichaam een of twee punten worden gevoeld, volgens hij al of niet in de middellijn wordt geplaatst. Tegen zijne meening kan nochtans worden ingebracht dat wij dagelijks de gelijktijdige en tevens onafhankelijke werking der twee halfronden kunnen waarnemen. Men denke slechts aan een pianist. Hoe dikwijls gebeurt het niet dat hij met zijn linkerhand (dus met de rechter hersen) in den fa-sleutel speelt, terwijl hij met de rechterhand (d. i. met de linkerhersen) in den sol-sleutel werkt? Die, ten minste, heeft dan toch zijne geestelijke eenheid gespleten!

Andral bevond bij de lijkschouwing van een links verlamd dertigjarig man dat de rechterhersen gansch weggezworen was. Niettegenstaande had die eenhersige eene goede opvoeding genoten en was hij niet slecht bedeeld in het opzicht van geheugen en verstand. De linkerhersen kan dus aan alle geestbedrijvigheid voldoen.

Bij waanzinnigen worden er, volgens Luys, enkel aan één der halfronden letsels aangetroffen (meestal aan het linker), wanneer de zieken nog tijdstippen van helderheid bezitten. Verdwijnen die tijdstippen, dan mag men verzekerd zijn dat de beide hersendeelen aangetast zijn. Bewijst de tijdelijke

[p. 190]

helderheid dan niet dat de gezonde helft onafhankelijk is van de andere?

Bij eenzijdsche zinsverbijstering blijkt het overigens onweerlegbaar dat iedere afdeeling afzonderlijk werken kan. Zoo geloofde een verpleegde van D^r Ball de geheimschrijver te zijn van God, die hem in het linker oor zijne bevelen toefluisterde. - Van eenen anderen kant vertelt Cuylits: dat een zijner zieken allerlei schijngestalten in het rechteroog opving. Bij dubbelzijdige hallucinatie is het karakter vaak verschillend voor iedere lichaamshelft. Een stuipzieke, uit de cliniek van D^r Magnan, hoorde gedurig verwijtingen in de rechter oor, terwijl men hem aan de linker de verdraagzaamheid aanprees. Zulke geestesverdubbeling kan men in hypnotischen staat zeer gemakkelijk teweeg brengen.

De levensverdubbeling is bij zenuwstoornis op verre na geene zeldzaamheid. Zij kan gelijktijdig of afwisselend zijn, dat wil zeggen: dat de ongewone levensuiting al of niet met den normalen toestand kan optreden, iets waaruit natuurlijk af te leiden is dat er in het eerste geval eene gelijktijdige, maar van aard verschillende werkzaamheid in de twee halfronden bestaat, terwijl er in het laatste geval beurtelingsche werkeloosheid zou bestaan. In het Annuaire médico-psychologique verhaalt Jaffé van iemand, die altijd met zich zelven twistte, als was hij te gelijker tijd zich zelf en een ander. Gall heeft eenen heer gekend, die dacht samengesteld te zijn uit eene gezonde en uit eene zieke helft. De gezonde persoon was gedurig in oneenigheid met den zieke en dit soms wel tot vechtens toe.

Het ik van den mensch, in andere woorden de eigenlijke persoonlijkheid, mag niet anders beschouwd worden dan als een algemeen lichaamsgevoel, de samentrekking aller gewaarwordingen, de onduidelijke waarneming der levensverrichtingen.

[p. 191]

Dit lichaamsgevoel ondergaat doorgaans niet genoeg wijzigingen om merkelijke verandering te veroorzaken in de ikheid. Doch, komt er stoornis in het zenuwstelsel, zoodat de werkingen der zintuigen, gedeeltelijk, op onvolledige of op onregelmatige wijze tot het bewustzijn geraken, of nog, wanneer er zich eene reeks nieuwe, onbekende verschijnselen voordoet, dan grijpt er, als het ware, in den geest eene echte begoocheling plaats. De latere en nieuwere gewaarwordingen, die buiten het algemeen gevoel zijn gevallen, worden overgedragen lot eene andere ikheid. De persoonlijke eenheid is geplitst.

Bij het ontwaken uit een' diepen slaap was eene verpleegde van Mac Nish alle geheugenis uit het verleden verloren. Zij herkende niemand of herinnerde zich niets. Langzamerhand had zij met iedereen op nieuw kennis gemaakt en bovendien leeren lezen, toen haar, zekeren dag, een nieuwe slaap overviel, die haar terugbracht in haren vroegeren toestand, maar niet de minste herinnering liet van het gebeurde. Toen zij later weer door haren onnatuurlijken slaap werd overvallen, verloor zij nogmaals den gewonen staat om het buitengewoon leven te hernemen. Dit heeft zich zoo gedurende vier jaren herhaald. In den ongewonen staat herinnerde zij zich niets van het gewoon leven, maar wel alles wat in betrekking stond tot de vroegere ongewone toestanden, die zij dan voorzette. - Dergelijke gevallen werden nog aangestipt door D^r Azan, Mesnet, Aber Crombie, Verriest, enz.

Moet de levenswisseling toegeschreven worden aan afwisselende werking der hersenen? - Indien al de herinneringen uit het normaal leven slechts in één der halfronden waren opgeteekend (veronderstel het linkere), was dit laatste dan, bij gemelde dame, met verlamming geslagen? - Maar de

[p. 192]

zieke, die het schrijven heraanleert, bedient zich toch van de rechter hand, en die staat onder het beheer der linker hersen. - Immers, bij de zieke van Mac-Nish wordt geene lichamelijke verlamming vermeld. - Waarschijnlijk bestaan er dan in de hersenen, benevens werkzame deelen, ook ongebruikte, die bij verlamming der eerste in werking kunnen gesteld worden.

Het zoogenaamd valsch geheugen laat zich wel uitleggen door dat de nieuwe indruk de andere heropwekt zonder het verschil af te teekenen. - Maar het durend waangeheugen kan slechts begrepen worden door eene splitsing in der hersenenbedrijvigheid. - (Huppert en Schulle.)

In het algemeen zijn de indrukken dubbel, doch zij komen vereenvoudigd tot het bewustzijn, evenals de twee beelden, in de oogen opgevat. Komt er vertraging of versmelting in de werkzaamheid van een der halfronden, dan wordt natuurlijk de versmelting verhinderd. Twee indrukken volgen elkander op en daar de laatste eene herhaling is van den vorige, wordt hij als eene bloote herinnering beschouwd. Daarbij komt het nog, zegt Huppert, dat in droomen zulke verschijnselen zich nooit voordoen, vermits, volgens de leer van Schroeder Vander Kolk, dan slechts eene hersenhelft werkzaam is, namelijk die welke door hare berusting op hel hoofdkussen geprikkeld wordt.

In 't kort kunnen we dus met D^r Francotte besluiten: 1^o dat het linker hersendeel voornamer is dan het rechter, vooral in den spraakzin; 2^o dat de geestesverschijnselen kunnen oorsprong hebben in de gezamenlijke werking der halfronden.

K.L. Haeck.