Nederlandsch Museum. Derde Reeks. Jaargang 3

[p. 183]

De Saturnusvlek.

In al de sterrenwachten is men van Maart tot Augusti druk bezig geweest met 's avonds aandachtig de Saturnusringen waar te nemen, ten einde zich rekenschap te kunnen geven van een zonderling verschijnsel, waarop de aandacht der geleerden werd geroepen door een Belgischen astronoom, den Heer Terby van Leuven.

Saturnus is meer dan de helft van het jaar zichtbaar geweest, 's avonds na zonnenondergang, tot in Augusti, oogenblik der conjunctie, waarop de planeet met de Zon op en onderging. Nu, in de maand Maart lestleden bemerkte de Heer Terby op de twee eerste ringen en tegen de schaduw, die door den bol der planeet op de ringen ontstaat (langs den oostelijken kant ingevolge den stand van Saturnus tegenover de Zon), een witachtig schemerlicht, als eene witte vlek, die eene groote tegenstelling aanbood, niet alleen met de donkere deelen van den ring, maar zelfs met de plaatsen die door de zonnestralen verlicht waren. Die klaarte was door den ervaren sterrekundige vroeger nooit bemerkt geweest; nooit werd ze elders door geen enkel waarnemer opgemerkt.

Bij nader onderzoek, bleek het dat dit licht niet kon ontstaan zijn op den ring zelven, vermits het niet van plaats veranderde, ondanks de snelle beweging van den ring die in

[p. 184]

10 1/2 uren om de as wentelt; het kon ook niet zijn voortgebrachtdooreen lichtverschijnsel dat op den bol zich voordeed, vermits deze ook zeer snel, namelijk in 10 1/4 uren, om zijne as draait.

Dadelijk werd van dit feit bericht gegeven aan al de sterrenwachten der aarde, opdat al de sterrenkundigen het bestaan ervan zouden kunnen bevestigen en tevens den aard en den oorsprong van het verschijnsel zouden opzoeken; en inderdaad, al de waarnemers waren het weldra eens om te bekennen dat er zich op de twee eerste ringen, doch vooral op den tweeden binnenring, eene buitengewone aanhoudende klaarte vertoonde, die min of meer eene elliptische gedaante aanbood en zich zeer gemakkelijk liet onderscheiden niet alleen van de nabijliggende plaatsen, die in de schaduw van den bol zich bevonden, maar zelfs van die welke rechtstreeks door de zon verlicht waren.

Doch, alhoewel iedereen overtuigd was van de aanwezigheid der vlek, waren de gevoelens aangaande den aard en de ware oorzaak van het verschijnsel zeer uiteenloopend: sommigen vermeenden dat het een objectief of werkelijk lichtverschijnsel was, dat een wezenlijk bestaan had aan de oppervlakte van den ring, dewijl anderen het aanzagen als een subjectief verschijnsel, als een zinsbedrog. Die laatste meening was namelijk die van de sterrenkundige maatschappij te Londen, die het rangschikte onder de zinsmisleidingen, welke men in natuurkunde de nabeelden noemt: wanneer men een geruimen tijd een hel verlicht voorwerp heeft aanschouwd en men dan de oogen naar een witten muur richt, dan schijnt men eene donkere, doch scherp begrensde afbeelding van het voorwerp te zien. Eveneens, wanneer de blik tamelijk lang op de diepe schaduw van den Saturnusbol is gevestigd geweest, blijft die indruk een zekeren tijd voort-

[p. 185]

duren; en als men dan een weinig ter zijde op den ring ziet, bemerkt men een wit beeld, dat met de nabijzijnde plaatsen eene sterke tegenstelling moet aanbieden.

Doch, daartegen is dadelijk in te brengen dat, indien het waarlijk een zinsbedrog gold, de vlek aldus niet plotseling zou ontstaan zijn en men ze reeds vroeger zou gezien hebben; dat is namelijk de gegronde opmerking van Gwyn Elger, een Engelschen sterrenkundige, die door zijne waarnemingen op Saturnus vermaardheid heeft verworven. Overigens, men heeft bemerkt, niet alleen dat er op geregelde tijdsafstanden schommelingen indie klaarte ontstonden, maar dat zij sedert de eerste waarneming van Terby voortdurend aan het afnemen was. En, wanneer eene dunne wolklaag de planeet en hare ringen langzamerhand deed verdwijnen, dan bleef de vlek het langste zichtbaar.

Het is zeer waarschijnlijk - en dit is de meening van vele slerrekundigen, waaronder de heer Terby - dat de vlek is ontstaan door de weerkaatsing, in buitengewone omstandigheden, van het zonnelicht op den bol der planeet. Doch, waarom werd zulke terugkaatsing vroeger niet waargenomen? Waarom is de kracht van het teruggekaatste licht allengs verminderd? Zal de vlek geheel verdwijnen, om dan naderhand geregeld zichtbaar te worden; ofwel, zal het met dit verschijnsel gaan als met de roode vlek, die in 1878 op Jupiter is ontstaan en sedertdien altijd is zichtbaar gebleven, zonder dat men er zich rekenschap van kunnen geven hebbe? Dit zijn al vragen, die voor alsnu onbeantwoord moeten blijven; maar Saturnus wordt nu weder zichtbaar 's morgens voor zonnenopgang, aan den oostelijken hemel; in November gaat de planeet reeds te middernacht op. De schaduw van den bol zal nu langs de tegenovergestelde zijde van den ring, of naar den westkant vallen; en de sterren-

[p. 186]

kundigen zullen zich kunnen overtuigen of zij de witte vlek nog op dezelfde plaats waarnemen - hetgeen een stellig bewijs zou zijn dat er geen subjectif verschijnsel van nabeelden in het spel is; - ofwel of de vlek de schaduw in hare verplaatsing gevolgd heeft.

Het is niet zonder reden dat de geleerden met zoo veel belangstelling de geringste veranderingen, de minste verschijnselen nagaan, die zich voordoen op die groote bollen, welke op verren afstand rond de Zon zich bewegen; want die wijzigingen zijn wellicht een beslissend bewijs dat bij die werelden, die tot een ongelijken graad van ontwikkeling zijn gekomen, de hevige geologische omwentelingen, die weleer onze aarde teisterden, en voor ons hebben opgehouden, nu nog in hunne volle kracht heerschen. Aan de oppervlakte van Jupiter en Saturnus is zeer waarschijnlijk het bestaan van levende wezens nog volkomen onmogelijk; en er zullen nog duizenden eeuwen verloopen vooraleer een redelijk wezen, zooals de mensch, die reusachtige planeten kunne bewonen.

Edw. Verschaffelt.