Nederlandsch Museum. Derde Reeks. Jaargang 3

[p. 86]

Edison's verbeterde fonograaf.

Overal is door de dagbladen de grootste ruchtbaarheid gegeven aan de verbeteringen, die de vermaarde Amerikaansche natuurkundige aan zijn merkwaardig toestel heeft gebracht. Wij willen van nabij zien waarin die verbeteringen bestaan en welke diensten de nieuwe fonograaf geroepen is te bewijzen in het maatschappelijk verkeer.

Het was in Maart 1878, dat in Europa voor de eerste maal proefnemingen gedaan werden met den stemschrijver, in de Académie des Sciences te Parijs door eenen Franschen geleerde, den heer Dumoncel, die als vertegenwoordiger van Edison de nieuwe uitvinding in al hare bijzonderheden deed kennen. En dadelijk werden in alle landen, in de beschaafde kringen, voordrachten gehouden over het wondere werktuig. Met verbazing en tevens met bewondering luisterde men naar de tonen, die in het kleine, geheimzinnige toestel ontstonden; en nochtans moest men meest altijd een lachlust bedwingen bij het hooren dier zonderlinge klanken, die veel meer gelijkenis hadden met de schrille neusstem van eenen papegaai dan met de klare tonen van het menschelijk orgaan.

Zoo werd de fonograaf weldra overal bekend; hij prijkte in alle natuurkundige verzamelingen; doch zijne rol bleef daarbij beperkt. In de opgetogenheid van het oogenblik voor de zoo onverwachte en zoo belangrijke uitvinding, werd hij in te onvolmaakten staat aan het publiek voorgesteld: de werking van het toestel was veel te gebrekkig en deszelfs behandeling

[p. 87]

veel te kiesch, opdat het van eenig nut kon zijn in het gewone leven. Na al het gerucht dat men er van gemaakt had, sprak men er slechts nog over van tijd tot tijd en het werd allengs meer en meer vergeten.

Ook begreep Edison zelf al de onvolmaaktheden van zijn, toch zoo belangvol en schrander, toestel. Tien jaren lang dacht hij er over na, wijzigde en verbeterde, vooraleer hij dorst verklaren dat hij nu vermeende het tot de volmaking gebracht te hebben. Alhoewel het princiep het zelfde is gebleven, zijn de wijzigingen zeer aanzienlijk; en zie hier waarin ze voornamelijk bestaan.

Vooreerst, de dunne tinnen plaat, waarop de trillende stift werkte, kon niet gemakkelijk stevig op den stalen cilinder vast gemaakt worden; de indrukken waren niet altijd voldoende en de plaat was ook alras buiten dienst. De schroefvormige beweging van den cilinder moest met de hand geschieden en was derhalve zeer onregelmatig. Wel is waar, had men in dit bezwaar trachten te verhelpen bij middel van een horlogewerk: doch dit gaf aan het heele toestel een buitengewoon voluum, maakte het bovenmate kostelijk en bijgevolg weinig praktisch. Eindelijk, de ellendige klanken van gebarsten hoorn ontnamen aan het wondervolle werktuig bijna al zijne waarde. Al die gebreken zijn nu vermeden.

Men verbeelde zich eene doos van een vijftigtal centimeters lengte op 20 centim. hoogte. Aan het eene uiteinde zijn twee koperen knoppen, waaraan men de reoforen eener electrische batterij (een of twee Grenet-elementen) vasthecht; de stroom geeft de beweging aan eenen kleinen motor, die in verband is met eene dikke metaalstaaf en deze langzaam, schroefvormig en zeer regelmatig doet voortgaan.

Op die staaf wordt een kleine cilinder van was geschoven,

[p. 88]

die nagenoeg eend twaalftal centimeters lang is, en die het bladtin van den ouden fonograaf vervangt.

Evenwijdig met die eerste staaf, zijn twee dunne metaalstaven, die een stuk dragen, waarop niet een enkel, maar twee trillende plaatjes met hunne stiften gehecht zijn: een dezer plaatjes zal trillen onder den invloed der golfbewegingen der lucht, wanneer in het toestel wordt gesproken; het andere zal dienen om de gesprokene woorden te doen herhalen. Men plaatst boven het eerste eenen grooten hollen kegel, waarin men spreekt, terwijl de electrische stroom de staaf met het wassen buisje in beweging stelt; de stift maakt in de weeke stof kleine, onmerkbare indrukken.

Alsdan brengt men den cilinder op zijne vorige plaats, en bedient men zich van het tweede plaatje, waarmede eene caoutchoucbuis in verband staat, die zich in vele deelen vertakt. Elk deel eindigt in twee buisjes, die op hunne uiteinden kleine doorboorde glazen bolletjes of gekromde houten pijpjes dragen, welke elk aanhoorder zich in de ooren steekt. Op het oogenblik dat de electromotor den cilinder weer in beweging brengt, hoort men de stem met zulke kracht, zulke klaarheid en zulke getrouwheid teruggeven, dat het bij eenieder de grootste bewondering opwekt.

Wanneer het geluid van den fonograaf te gelijker tijd door eene heele zaal moet gehoord worden, dan vervangt men de caoutchoucbuis door eene groote weergalmende hoorbuis, eene groote holle metaalkegel in vorm van trompet, die de klanken merkbaar versterkt, doch tot schade van hunne zuiverheid want zij hebben dan veel van de neustoonen van het primitieve toestel.

Zien wij nu welke toekomst den fonograaf is voorbereid, welke diensten hij geroepen is te bewijzen in het maatschappelijke leven.

[p. 89]

Vooreerst, die cilinders in was met hunne onmerkbare indrukken, die fonogrammen zoo als men ze noemt, zullen, volgens het gevoelen van den uitvinder, kunnen per post verzonden worden met even veel gemak als een brief; en, men merke wel op, dat men op eenen enkelen cilinder tot duizend woorden, dit is vijf of zes vellen gewonen druk, kan overbrengen. Edison heeft bewezen dat hij op drie cilinders den heelen roman Niklaas Nikleby van Dickens kon aanteekenen. Aldus, in plaats van wat zwart beklad papier, zendt men een fonogram: bij het ontvangen van den wascilinder wordt hij over de metalen staaf geschoven; het toestel wordt in beweging gebracht; en het is de stem van den verzender zelve die aan den correspondent het nieuws aankondigt.

Voor wie niet in het bezit is van een fonograaf, zullen er in de postbureelen toestellen moeten berusten ten dienste van het publiek, waarop men dan tezelfder tijd het antwoord zal kunnen overdragen.

Gij gaat eenen vriend spreken en ge vindt hem niet te huis. In plaats van de boodschap af te geven aan eenen dienaar die ze verkeerd zou kunnen overbrengen, vertrouwt ge ze aan den fonograaf; bij zijne terugkomst zal de persoon met de grootste stiptheid vernemen wat gij hem zeggen moest; en daarbij zal hij nog het genoegen hebben te kunnen vaststellen, door den toon en de buigingen der klanken van de trillende plaat, dat gij in goede luim waart.

Overal waar de stenografie gebruikt wordt, zal ze door de fonografie kunnen vervangen worden. Een Amerikaansche kolonel, van Franschen oorsprong, Heer Gouraud, een vriend van Edison, die het nieuwe toestel aan de leden der Fransche Academie van wetenschappen deed kennen, zegt desaangaande: ‘Ik bedien er mij van als van

[p. 90]

een stenograaf: ik dicteer mijne brieven; de fonograaf neemt ze op, en om ze op eenen verren afstand over te dragen, hoeft slechts een bediende, die kan spellen en schrijven; men kan zelf zijne woorden rechtstreeks doen afdrukken als het noodig is. Men kan de fonogrammen met den post verzenden, evenals gewone brieven. Sedert mijne aankomst te Parijs ontvang ik er alle dagen een, die mij inlicht over hetgeen er in mijne afwezigheid ten mijnent is voorgevallen.’

‘Ik heb den eersten sprekenden brief van Edison ontvangen en, in mijn kabinet in Engeland, hoorde ik niet alleen zijne stem met al hare buigingen, maar tevens de geruchten van zijn laboratorium en de vreugdegeroepen zijner werklieden ter eere van die eerste reis der menschelijke stem over den Oceaan.

‘Sedert twintig jaar ben ik in betrekking met Edison. Ik heb dien wonderen mensch hooggeschat, vooraleer hij door het publiek gekend was. In zijn nieuw toestel wordt alles met zulke juistheid opgenomen en weergegeven, dat Gounod, bij het hooren van zijn Ave Maria, dat hij zelf had gezongen, in verrukking uitriep: Welke getrouwheid! Wat ben ik gelukkig geene feilen begaan te hebben.’

Advokaten, predikanten, redenaars in het algemeen kunnen, bij middel van den fonograaf, hunne gedachten dadelijk aanteekenen met eene snelheid, welke die der stenografie overtreft; en nadien zal het toestel hunne redevoeringen herhalen: zij zullen zich dus zelven hooren spreken en aldus over het uitwerksel van hunne rede kunnen oordeelen. Tooneelspelers en zangers kunnen aldus hunne rollen herhalen en verbeteren wat er gebrekkig is in hunne uitspraak. En als men nagaat dat die kleine wassen buisjes duizenden malen kunnen werken vooraleer de indrukken verdwenen

[p. 91]

zijn, zal men op die cilinders kunnen bewaren de stem van groote redenaars, de geliefkoosde gezangen of tonen van groote kunstenaars, alsook de stem van wezens die ons dierbaar zijn en die men aldus immer in zijn aandenken kan doen herleven.

Wat meer is, in verbinding met den telefoon zal men de fonogrammen op grooten afstand kunnen overzenden met de snelheid die aan dit eerste toestel eigen is. Proeven van telefonografie zijn gedaan tusschen New-York en Philadelphia, dus op 140 kilometers afstand. De klanken van een muziek, die te New-York door den fonograaf waren opgenomen, werden bij middel van dit toestel en den kolenseingever van een telefoon (ook door Edison uitgevonden) naar Philadelphia overgezonden; hier werden de tonen luidop herhaald voor een fonograaf, bij middel van eene derde uitvinding van Edison, een motograaf seinontvanger; en aldus kon men te Philadelphia het muziek hooren, dat eenige oogenblikken te voren te New-York werd uitgevoerd.

Zoo men ziet, eene heerlijke toekomst treedt het schrandere werktuig te gemoet. In het oogpunt van praktisch nut bij de handelsbetrekkingen is het geroepen om de grootste diensten te bewijzen. Mocht het de hoop verwezenlijken, die alle geleerden er in stellen! Zooals de heer Janssen in de zitting van de Fransche Academie het zoo gemoedelijk zegde: ‘het problema om kunstmatig de stem van den mensch weêr te geven, is een der wonderbaarste dat de menschelijke geest kon verzinnen. Het genie van Edison heeft er de oplossing van gevonden; en zijn naam zal gezegend worden door al degenen, die voortaan nog de stem zullen kunnen hooren van de wezens die zij bemind hebben, nadat ze hun door de dood ontrukt zijn.’

Edw. Verschaffelt.