Nederlandsch Museum. Derde Reeks. Jaargang 3

[p. 36]

Twistpunten in de Vlaamsche Beweging.
Een woord ten slotte.

Ik wil en mag kort zijn in mijn antwoord op den tweeden brief van mijnen tegenspreker en vriend Prayon-van Zuylen.

In dit stuk legt hij de volgende verklaring af:

‘Wij gaan van het feit uit dat het Vlaamsche leger in twee afdeelingen gesplitstis, eene liberale en eene katholieke. Die twee afdeelingen in een te smelten of, er naast, eene derde te vormen, die noch liberaal, noch katholiek zou wezen, is ons doel niet, zelfs niet onze wensch. Wij willen de twee bestaande afdeelingen met hare eigene richting, hare eigene hoofden, hare eigene strijdregels onverlet laten.’

Dit is de hoofdzaak, en hierover zijn wij het eens. Het te hebben doen verkaren in zoo onbewimpelden vorm, door iemand, die voor den naam van aanvoerder der Brusselsche radicalen bedankt, maar toch dien van hun tolk niet zal verwerpen, zou voor ons al ruimschoots de moeite loonen openlijk twistpunten te hebben besproken, die sedert lang niet meer ‘en familie’ behandeld werden. Laat het ook onze hoofdregel blijven. Al het overige is bijzaak, en mag niet voor gevolg hebben onze krachten te verdeelen en te versnipperen.

[p. 37]

Verder zegt de schrijver van Klauwaart en Geus: ‘Wat wij verlangen is dat de oversten van beide afdeelingen in stede van elkander tegen te werken of althans feitelijk te dwarsboomen, zich integendeel onderling zouden verstaan en nu en dan eenen algemeenen krijgsraad houden, ten einde gezamenlijk overeen te komen hoe de twee korpsen, elk van zijnen kant, maar toch eendrachtig en volgens een goed overlegd plan, den gemeenschappelijken vijand zullen aantasten.’

Dit klinkt eenigszins anders dan het aanraden van onzijdige Landdagen en het komt veel dichter bij wat ik in mijn eerste artikel zegde: ‘Onze beste wensch is dat de klerikale en liberale Vlaamschgezinden elkanders vertrouwen verdienen en genieten; en dat zij met elkander samenwerken niet op de meest rumoerige, maar op de meest degelijke wijze enz.’ Dat dwarsboomen en tegenwerken niet van ons, maar van onze tegenpartij uitgaat, voor wie wij parade-flaminganten en leden van le parti de la France zijn, hoef ik niet meer te bewijzen. Of nu in eenen algemeenen krijgsraad door de oversten gehouden of bij middel van bespreking in dag- en weekbladen den aard der samenwerking vastgesteld worde, zal wel van weinig belang zijn. Onnoodig te herhalen dat ik de tweede handelwijze boven de eerste verkies.

Ik zou hier willen eindigen. Maar zoo ik er van afzie de talrijke onnauwkeurigheden van ondergeschikt belang aan te duiden, die in den tweeden, evenals in den eersten brief van mijnen tegenspreker voorkomen, en verkies bij de hoofdzaak, bij het wezenlijk belangrijke te blijven stilstaan, zoo kan ik toch niet toegeven, dat mijn aanval tegen de derde partij, de Vlaamsche partij, gericht, een schermen tegen windmolens zou geweest zijn. De woorden van den heer Prayon: ‘Deze Landdag moet het begin zijn van de inrich-

[p. 38]

ting eener Vlaamsche partij. Ik stel voor de bestendige besturen der vier Landdagen aan te stellen als middenbestuur voor de Vlaamsche partij enz.’, zijn getrokken uit het breedvoerig verslag door het Handelsblad van Antwerpen gedrukt over den Landdag van 10 februari 11. De heer Prayon verklaart, dat hij hier door Vlaamschgezinde partij heeft verstaan een Comiteit van agitatie, dat bij gelegenheid zou in werking treden. Hij voegt erbij, dat, wanneer hij alle rechtgeaarde Vlamingen aanried elkeen in zijne omgeving werkzaam te zijn om de verwezenlijking van het programma van den Landdag te bevorderen, hij omgeving in den zin van partij bezigde. Het zij zoo. Hij zal, hoop ik, het mij niet al te euvel opnemen, dat ik niet zoo dadelijk vermoedde, dat den 10ⁿ februari partij: comiteit, en omgeving: partij beteekende. Ik voeg er bij, dat de Landdagmannen, die mijn artikel bespraken, geene bedenking opperden tegen het verslag van het Handelsblad, noch tegen mijne opvatting van den zin van bedoelde woorden. Het volstaat echter, dat de heer Prayon zijne uitlegging bekend make, opdat wij ze zouden aannemen.

Het bestrijden der derde partij kan niettemin zijn nut hebben. Zonder dat hare inrichting eigenlijk aanbevolen worde, is het stellig, dat hare leer door sommigen wordt aangehangen. Hooren wij toch niet week aan week door de zoogezegde onzijdigen in hunne bladen verklaren, dat zij wel liberaal zijn, maar toch voor katholieken stemmen, omdat deze Vlaamschgezind zijn? Zou het te veel verwachten zijn van de eerlijkheid en de logiek der katholieke medewerkers van bedoelde bladen, dat zij ook voor Vlaamschgezinde liberalen zouden stemmen, indien er volgens hun hart te vinden waren?

En overigens of door Vlaamschgezinde partij eene wezenlijke partij verstaan worde of een comiteit van agitatie, de

[p. 39]

moeilijkheid, de onleefbaarheid der inrichting zijn nagenoeg dezelfde en wat voor het eene plan gold kan van het andere gezegd worden.

In het eene zoowel als in het ander geval noodigt de heer Prayon de liberalen uit een kaartje te leggen met valsche spelers. Hij weet het genoeg: voor die heeren kunnen wij als Vlaamschgezinden niet in aanmerking komen, wij kunnen dus geene stem hebben in het kapittel waarin zij zetelen. Indien zij ons uitnoodigden om met hen samen te werken, zou dit niet ernstig gemeend of niet zonder baatzuchtige bijbedoeling zijn.

Het is waar, de heer Prayon verwerpt de verantwoordelijkheid der dolzinnige aanvallen, waaraan wij, liberale Vlaamschgezinden, van wege onze voorgespiegelde bondgenooten bloot staan. De verklaring was overbodig; iemand, die het tiende deel dier hatelijkheden en eerloosheden zou onderteekenen, zou niet in de redactie van het Nederlandsch Museum zetelen. Maar het zijn inrichters en leden van den onzijdigen landdag, die deze dingen schrijven, in hunne meetings verkonden of in hunne bladen laten drukken en ze dus voor hunne meening laten doorgaan. En het is niet alleen met den heer Prayon, maar ook met die andere heeren, dat wij in een zelfde comiteit zouden zetelen.

En dan; wij schreven onze artikels over Twistpunten in de Vlaamsche Beweging niet enkel om op de gevaren der samenwerking en op de onbekooktheid der geopperde plans te wijzen, maar ook om de liberale Vlaamschgezinden te verdedigen tegen de aanvallen van klerikalen en tegen de verwijten van radikalen. Onze geachte tegenspreker betreurt het, dat wij onze geschillen voor het publiek brachten, alsof wij er konden door lijden op kalme wijze te bespreken wat door de liberalen van Flandria sedert lange jaren aan het

[p. 40]

zeel der groote klok werd gehangen. Hij wil niet verantwoordelijk worden gesteld voor hetgeen de katholieke bijtreders van de landdagen zeggen of doen. Te recht. Maar treffend is dat alle bijtreders van de landdagen nevens den pijl, dien zij afschieten op den erfvijand, er eenen op den boog of in het wambuis hebben, bestemd voor het gros der liberale Vlaamschgezinden, de aldus gedoopte achterhoede. Wat minder overeenstemming in dien afkeer zou alle afschudden van verantwoordelijkheid nutteloos maken. Er was een tijd, nauwelijks achter den rug, dat radicalen en clericalen elkander spaarden om den door beiden in gelijke mate verafschuwden doctrinair aan te vallen. Die tijd is voorbij. Moge ook de dag spoedig aanbreken, dat vooren achterhoede van het Vlaamschgezinde en vrijzinnige leger ophouden elkander aan te randen en de gelederen dicht aaneensluiten.

En nu ten slotte, hoe onnoodig het moge zijn, leg ik gaarne de verklaring af dat er in mijn schrijven persoonlijke wrok noch wrevel tegen den heer Prayon lag, dien ik na als vóór hoogacht. Ik heb in hem geen zondebok gezocht, maar enkel den woordvoerder van den Antwerpschen landdag besproken, den man van zijne leer. Hij noodigde mij eens uit mij te plaatsen aan het hoofd der radicalen; zou het al te roekeloos zijn, indien ik van mijnen kant de hoop koesterde, dat hij met ons zal medewerken om de eendracht der liberale Vlaamschgezinden van alle tint te helpen bewerken, en dat wij ieder het onze zullen bijdragen om de Vlaamschgezinde liberale partij op stevigen grondslag in te richten, en haar als trouwe soldaten de zending te helpen vervullen, die haar in de heropbeuring van ons volk en in den kamp voor ons taalrecht voorbehouden is?

Max Rooses.