Naamkunde. Jaargang 20

[p. 139]

Het ontstaan der Nederlands-Franse taalgrens (V).

Besluiten we de studie der Romaanse toponiemen die om fonetische redenen van Ingweoonse oorsprong moeten zijn⁽¹⁾!

7. Pitet, n. van een gehucht te Fallais, voormalige, nu bij Braives (arr. Borgworm) ingelijfde gemeente, op 3½ km ten N.O. van Marneffe: dial. pitè, pété⁽²⁾, d.i. [pitę, pįtį]; 1222 (or.) Pitei⁽³⁾.

Wg. putt-innju, bij de romanisering reeds geëvolueerd tot Ingw. pyttinnju, instr.?-loc.⁽⁴⁾ ‘plaats met putten’, collectief⁽⁵⁾ afgeleid van *puti ‘put’ (bij Oe. pytt, Ofri. pett in ~werk ‘putwerk’⁽⁶⁾, Onfrk. putti⁽⁷⁾, Ohd. pfuzzi): in het Germaans werd de beklemtoonde u door de volgende i umgelaut⁽⁸⁾; in het Romaans werden de y en de i nog ẹ's, zoals de Latijnse ĭ, werd de groep nnj een [n′], die als Waalse eindklank

(1) De eerste zes, nl. (Vieil-)Hesdin, Goeulzin, Mellet, Golzinne, Enhaive en Huy (Nl. Hoei), hebben we in het vierde deel van dit opstel verklaard, verschenen in: Naamkunde XIX (1987), 199-217.

		Corrigenda:
blz. 201 r. 1	leze men	47½ km
blz. 202 n. 22 r. 6	leze men	(met [z])
blz. 203 n. 27 r. 8	leze men	Kerkom-bij-Sint-Truiden
blz. 203 n. 29 r. 2	leze men	1198, I
blz. 205 par. 3 r. 5	leze men	Tumions
blz. 213 n. 109 r. 7	leze men	serait
blz. 215 n. 130 r. 5	leze men	wulfe ‘dem Wolfe’
blz. 216 r. 7	leze men	ontstaan
Bovendien leze men in Naamkunde XV (1983),
blz. 198 n. 41 r. 2,		1974),
blz. 206 n. 106,		192
- en in Naamkunde XVIII (1986),
blz. 62 par. 3 r. 7,		k. 1363

(2) J. Haust, Enquête dialectale sur la toponymie wallonne (Liège, 1940-41), 36.

(3) J. Herbillon, Toponymes hesbignons (P- à Q-), in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XLVI (1972), 243 (met verdere middeleeuwse vormen, die echter op één na - bewaard in een late kopie - alle op -ei of -ey eindigen).

(4) Zoals het etymon van On, zie het eerste deel van dit opstel - verschenen in: Naamkunde XIII (1981) -, 221 n. 300.

(5) Evenzo, zie ald., 221 n. 301.

(6) Ofri. pett komt ook als simplex voor, doch enkel met de betekenis ‘plas’.

(7) Genormaliseerde vorm van het geattesteerde putte.

(8) Zoals in het etymon van Mellet, zie het vierde deel van dit opstel, 206 n. 62.

[p. 140]

wegviel⁽⁹⁾, en de ẹ^˔ der eerste syllabe een Waalse i⁽¹⁰⁾. De naam werd in de eerste helft der VI^e eeuw geromaniseerd⁽¹¹⁾; hij is Ingweoons wegens de vroegtijdige i-umlaut van u.

Verkeerde vertaling van

Pousset, n. van een voormalige, nu bij Remicourt (arr. Borgworm) ingelijfde gemeente, op 13½ km ten N.O.: dial. poussèt⁽¹²⁾, d.i. [pusę]; 1163 (or.) verklaring dat de kerk van Puci (3maal) aan die van Lamine onderworpen is⁽¹³⁾; 1225 (k. ± 1460) verklaring dat het kapittel van Saint-Barthélemy, te Luik, zijn tiend te Puchei vrijgekocht heeft⁽¹⁴⁾; ...; 1606 (kaart) Putz⁽¹⁵⁾; ...; 1680 (or.) Remicour, Putschen⁽¹⁶⁾.

Opgevat als Rom. *pute-ācum ‘plaats met putten’, toponymisch collectief⁽¹⁷⁾ van Lat. puteus ‘put’; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. Puci-ācum (met ū?) ‘hoeve der Puciī’⁽¹⁸⁾: in het Nederlands werd Owa. *[putsęj] of reeds *[putsę] door verschuiving van de klemtoon op de eerste syllabe en verzwakking van de uitgang geleidelijk tot

(9) Zoals in de evolutie van Mellet, zie ald., 206 n. 64. Uit de oude attestaties van Seny, dat in het zesde deel van dit opstel uitvoerig zal behandeld worden, blijkt dat de apocope in het begin der XII^e eeuw reeds geschied was. Bij Pitet zal het volledig gebrek aan oude vormen met nasaal te wijten zijn aan het ontbreken van een grafische traditie vóór 1200. Dit zal ook het geval zijn bij enkele andere toponiemen - nl. Halledet, Mêlet en Salet -, die hier echter niet kunnen besproken worden.

(10) Vermoedelijk werd de ẹ^˔ in gesloten syllabe klankwettig geopend tot ę en deze ę dan gedissimileerd tot een ə, die in het Waals normaal in i overging: zie voor de laatste evolutie L. Remacle, Le problème de l'ancien wallon (Liège, 1948), 39-40. De tweede dialectvorm is door gelijkmaking van de eerste aan de plaatselijke uitspraak van Luiks pitit ‘klein’ te verklaren.

(11) Niet vroeger, wegens de Germaanse i-umlaut van u: zie n. 8. Niet later, wegens de romanisering van y en i tot ẹ.

(12) Haust, a.w., 39.

(13) [O.-J. Thimister,] Cartulaire ou recueil de chartes et documents inédits de l'église collégiale de Saint Paul, actuellement Cathédrale de Liége (Liége, 1878), 8. (Puci wordt door M. Gysseling, Toponymisch Woordenboek... (z.p., 1960), 807, ten onrechte geïdentificeerd met Poucet: deze voormalige, nu bij Hannuit (Fr. Hannut, arr. Borgworm) ingelijfde gemeente ligt op 13½ km ten Z.W. van Pousset en 16 ten Z.W. van Lamine, Pousset op slechts 2½ km ten N.W. van het laatstgenoemde dorp.)

(14) J. Paquay, La collégiale Saint-Barthélemy à Liége [:] Inventaire analytique des chartes (Liége, 1935), 102.

(15) A. Ortelius, Theatrum orbis terrarum [:] The Theatre of the whole World (London, 1606 = Amsterdam, 1968), f^o 37.

(16) F.D., Un manuscrit sur l'histoire de la ville de Tongres (1672-1680), in: Bulletin de la Société scientifique et littéraire du Limbourg II (1854), 55.

(17) Zie het eerste deel van dit opstel, 208 n. 178.

(18) P. Marchot, Sur le repeuplement de l'Éburonie, in: Zeitschrift für romanische Philologie XLVIII (1928), 653, ging reeds uit van Rom. [*]Puciacus, afgeleid van het nomen gentilicium Pucius. Geattesteerd is de genitief Puci, zie Ae. Hübner, Corpus inscriptionum Latinarum II (Berolini, 1869), 50 nr. 447.

[p. 141]

*[puts] verkort⁽¹⁹⁾ en werd hiervan later een verkleinvorm afgeleid⁽²⁰⁾, omdat de Waalse uitgang met het diminutiefsuffix -et < Rom. -ittum vereenzelvigd werd⁽²¹⁾.

8. Haccourt, n. van een voormalige, nu bij Oupeye (arr. Luik) ingelijfde gemeente, op 9 km ten Z.W. van Kanne: dial. hacou, -oû⁽²²⁾; 1067 (onechte oorkonde van ± 1103; or.) Tietbaldus de Hacues [= ~⁽²³⁾]⁽²⁴⁾; 1111 (or.) pro ecclesia de Hacus... in vico qui dicitur Hacus [= ~⁽²³⁾]⁽²⁵⁾; 1145 (2 k 1786 van k.) Haccur⁽²⁶⁾; 1224 (or.) militum de Hacuiz [lees *Hacurz?]⁽²⁷⁾; ...; 1241 (or.) Rigaldus de Hacurt⁽²⁸⁾.

Wg. haka-hūs, bij de romanisering reeds geëvolueerd tot Ingw. hakhūs of zelfs hak^hŭs, ‘huis met een haak (of met haken)’, samengesteld uit *hakō ‘haak’ (bij Oe. haca ‘grendel’, Osa. hako ‘haak’) en *hūs ‘huis’ (bij Oe., Ofri., Osa., Onfrk. en Ohd. hūs): in het Germaans werd de a der middensyllabe gesyncopeerd⁽²⁹⁾, de lange vocaal van het tweede bestanddeel wellicht reeds verkort⁽³⁰⁾, en verdween misschien al

(19) Tenzij *[puts] eenvoudig door weglating van de vreemde uitgang ontstond, vgl. (De) Kom en Kanne in het eerste deel van dit opstel, 210-13.

(20) Vgl. voor de Hoogduitse vorm van het suffix ald., 209 en n. 182.

(21) Enkel vermeld worden hier vier verdere verkeerde vertalingen van Pousset, nl. Borlez, op 8 km ten Z.W., (Groot- en Klein-)Gelmen, resp. op 10 en 8½ km ten N.W., Hartange, op 2½ km ten N.W., en Horion, op 10½ km ten Z.O.

(22) Haust, a.w., 19.

(23) Gysseling, a.w., 433.

(24) J. Niermeyer, Onderzoekingen over Luikse en Maastrichtse oorkonden en over de vita Baldrici episcopi Leodiensis (Groningen, 1935), 203 (en 37).

(23) Gysseling, a.w., 433.

(25) Thimister, a.w., 2.

(26) P.-J. Debouxhtay, Les possessions de la collégiale de Saint-Paul de Liége au XII^e siècle, in: Leodium XXVI (1933), 50.

(27) S. Bormans--E. Schoolmeesters, Cartulaire de l'église Saint-Lambert de Liége I (Bruxelles, 1893), 210.

(28) J. Ruwet, Cartulaire de l'abbaye cistercienne du Val-Dieu (XII^e-XIV^e siècle) (Bruxelles, 1955), 59.

(29) Zoals in het etymon van Ourton, zie het tweede deel van dit opstel - verschenen in: Naamkunde XV (1983) -, 196. In het Engels viel de uit Wg. a ontstane ae ‘in allen offenen Mittelsilben aus, sowohl nach langer wie nach kurzer Tonsilbe.... Dieser Schwund ist eine speziell englische (oder anglo-friesische?) Erscheinung, während das Altsächsische mittleres a nur nach Länge synkopiert (...) und das Althochdeutsche noch weiter absteht’, K. Luick, Historische Grammatik der englischen Sprache... herausgegeben von F. Wild und H. Koziol, I (Stuttgart, 1964), 279, 281. De Engelse syncope dateert van het eind der VI^e eeuw, ald., 321.

(30) In het Engels werd de lange vocaal van een tweede lid bij verzwakking van diens accent verkort, ald., 290; de verkorting geschiedde in het begin der VII^e eeuw, ald., 292, 321.

[p. 142]

de postconsonantisch geworden h⁽³¹⁾; in het Romaans werd de intervocalische kh of k^h overgenomen als cc⁽³²⁾, de ū of diens verkorting als de evolutie van Lat. ū - dat in het Luikerwaals [u] geworden is -, en werd de tweede syllabe reeds vroeg gelijkgemaakt aan het tweede bestanddeel der vele plaatsnamen op -court < Lat. cohortem acc. ‘erf’. De naam werd ten vroegste tegen het eind der VI^e eeuw geromaniseerd⁽³³⁾; hij is Ingweoons wegens de syncope van de Westgermaanse a der middensyllabe.

Verkeerde vertaling van

Once, n. van een gehucht te Boirs, voormalige, nu bij Bitsingen (Fr. Bassenge, arr. Luik) ingelijfde gemeente, op 6 km ten N.W.: dial. à once, à-y ance⁽³⁴⁾; hs. 1247-53: ± 1250 Onch⁽³⁵⁾; hs. ± 1280-85 (te Fexhe-Slins) pasial d'Unces⁽³⁶⁾; 1294 vers onche, 1299 (or.) moines donche⁽³⁷⁾.

Opgevat als Rom. *unc-ia(-) ‘huis met een haak (of met haken)’, afgeleid van Lat. uncus ‘haak’⁽³⁸⁾; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. lyncea(-) ‘(? lynxachtige >) lynx’ (bij Ofr. once ‘lynx’): de y werd reeds in het Vulgairlatijn door u > ọ vervangen, en de l- werd door verwarring met het bepaald lidwoord weggelaten⁽³⁹⁾.

9. Lizin, n. van een gehucht te Ouffet (arr. Hoei), op 19 km ten N.O. van Jeneffe in Condroz en 12 ten N.O. van Septon: dial. lîzin⁽⁴⁰⁾, d.i. [līzę̃]; 1067 (onechte oorkonde, waarschijnlijk van 1084-, wellicht van

(31) In het Engels verdween de postconsonantische begin-h van een tweede lid reeds in de VII^e of VIII^e eeuw, ald., 852, 931.

(32) Zie voor de eventuele verdwijning der postconsonantische h in het Romaans en voor de rekking der tenuis aldaar E. Gamillscheg, Romania Germanica I² (Berlin, 1970), resp. 386-87 en 372-73, 375-76.

(33) Wegens de Germaanse syncope der middenvocaal a: zie n. 29.

(34) Haust, a.w., 14.

(35) L. Lahaye, Fragment d'un polyptique [zo] de la collégiale Saint-Jean Évangéliste à Liège, de l'an 1250, in: Bulletin de la Commission royale d'Histoire CVII (1942), 288.

(36) M. Yans, Édition partielle du plus ancien polyptique [zo] des Pauvres-en-Île à Liège (circa 1280), in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XLIII (1969), (126,) 128.

(37) J. Herbillon, Toponymes hesbignons (Mo- à O-), ald. XLV (1971), 121.

(38) Zoals Lat. patria ‘vaderland’ van pater ‘vader’, zie M. Leumann, Lateinische Laut- und Formenlehre (München, 1963), 208.

(39) Once heeft twee verdere verkeerde vertalingen, nl. Wihogne, op 6½ km ten Z.W., en Wihou, op 9 km ten Z.O., en is er zelf een van Lohin, op 14 km ten Z.W.; op de laatste drie namen kan hier echter niet nader worden ingegaan.

(40) Haust, a.w., 33.

[p. 143]

1085; or.) Adelardus de Liezen... Adelardi advocati de Liezen⁽⁴¹⁾; ...; 1170 (or.) Albertus de Liesen⁽⁴²⁾.

Wg. lais-inn-, bij de romanisering reeds geëvolueerd tot Ingw. lę̂sinn-, ‘plaats met voren’, collectief⁽⁵⁾ afgeleid van *laisu ‘voor’ (bij Osa. wagan-lêsa en Ohd. wagan-leisa ‘wagenspoor’; uit Idg. *loisā ‘Furche’⁽⁴³⁾): in het Germaans werd de ai tot ę̂ gemonoftongeerd⁽⁴⁴⁾; in het Romaans werd de i nog tot ẹ geopend, de intervocalische s nog gesonoriseerd, en de ę̂, hoewel vóór het accent staande, gediftongeerd tot een ię⁽⁴⁵⁾, die in het Oudwaals tot [ī] gemonoftongeerd werd. De naam werd in de eerste helft der VI^e eeuw geromaniseerd⁽⁴⁶⁾; hij is Ingweoons wegens de vroegtijdige monoftongering van Wg. ai.

Goede vertaling van

Vierset, n. van het hoofddeel van ~-Barse, voormalige, nu bij Modave (arr. Hoei) ingelijfde gemeente, op 12 km ten N.W.: dial. à vièrsèt⁽⁴⁷⁾, d.i. [a vjęrsę]; 1091 (k. einde XIII^e e.) Airicus de versaih⁽⁴⁸⁾; 1160 (or.) Uersaiz⁽⁴⁹⁾; 1179 (or.) Versez⁽⁵⁰⁾.

(41) J. Halkin--C.-G. Roland, Recueil des chartes de l'abbaye de Stavelot-Malmedy I (Bruxelles, 1909), 237.

(42) E. Schoolmeesters, Les Regesta de Raoul de Zaehringen, Prince-Évêque de Liége, 1167-1191, in: Bulletin de la Société d'Art et d'Histoire du diocèse de Liége I (1881), 150.

(5) Evenzo, zie ald., 221 n. 301.

(43) J. Pokorny, Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch I (Bern, 1959), 671.

(44) In het Engels werd Wg. ai zeer vroeg tot â gemonoftongeerd en deze â dan reeds in de VI^e eeuw, ja waarschijnlijk in de eerste helft ervan, door i-umlaut tot æ̑ gewijzigd, Luick, a.w., 132, 172, (185-)186, 266. In het Fries werd ai vóór heterosyllabische i of j reeds vóór de oudste overlevering een ê, die vermoedelijk open was, zie W. Steller, Abriss der altfriesischen grammatik (Halle (Saale), 1928), 14. In het continentale Saksisch werd ai overal, behalve vóór een onmiddellijk volgende j, reeds vóór de oudste overlevering tot een ê gemonoftongeerd, die soms ae, ae of ę geschreven werd, zie F. Holthausen Altsächsisches Elementarbuch (Heidelberg, 1921²), 38. In het Nederfrankisch zal de monoftongering van ai tot ę̂, die niet algemeen was, niet veel vroeger geschied zijn dan in het Hoogduits, waar ze hoofdzakelijk vóór r, w en Wg. h, en pas tegen 700 gebeurde, zie voor de laatstgenoemde taal W. Braune, Althochdeutsche Grammatik, 12. Auflage, verarbeitet von W. Mitzka (Tübingen, 1967), 40-41.

(45) Gamillscheg, a.w., 359, merkte reeds op dat de uit ai ontstane Frankische ę̂ in het Romaans ook vóór het accent gediftongeerd werd.

(46) Niet vroeger, wegens de Germaanse evolutie van ai tot ę̂: zie n. 44. Niet later, wegens de romanisering van i tot ẹ.

(47) Haust, a.w., 34.

(48) E. Schoolmeesters--S. Bormans, Notice d'un Cartulaire de l'ancienne église collégiale et archidiaconale de Notre-Dame, à Huy, in: Compte rendu des séances de la Commission royale d'histoire, ou recueil de ses bulletins, 4^e série I (1873), 103.

(49) Gysseling, a.w., 1010.

(50) J. Ramackers, Papsturkunden in den Niederlanden (Belgien, Luxemburg, Holland und Französisch-Flandern) (Berlin, 1933-34), 345.

[p. 144]

Rom. vers-ācum ‘plaats met voren’, toponymisch collectief⁽¹⁷⁾ van Lat. versus ‘voor’⁽⁵¹⁾: in het Oudwaals werd de ę^˔ vóór gedekte r, hoewel zwak betoond, tot [ię] gediftongeerd⁽⁵²⁾.

10. Tohogne, n. van een voormalige, nu bij Durbuy (arr. Marche-en-Famenne) ingelijfde gemeente, op 5 km ten N.O. van Septon, 12½ ten N.O. van Hotton en 15 ten N.W. van Beffe: dial. tohogne⁽⁵³⁾, d.i. [tǫhǫn′]; 1130-31 (k. XIII^e e.) Tohonges⁽⁵⁴⁾; ...; 1336 (or.) Tohoingne (2maal)... Tohongne⁽⁵⁵⁾.

Wg. tãh-unnja, bij de romanisering reeds geëvolueerd tot Ingw. tǫ̃hunnja, acc. ‘taai slijk (of iets dergelijks)’, collectief⁽⁵⁶⁾ afgeleid van *tãhu ‘taai’ (bij Oe. tōh, Ohd. zāhi): in het Germaans werd de vóór h staande ã tot ǫ̃ gevelariseerd⁽⁵⁷⁾; in het Romaans evolueerde het suffix klankwettig tot [ǫn′]⁽⁵⁸⁾. De naam werd waarschijnlijk in de tweede helft der V^e of het begin der VI^e eeuw geromaniseerd⁽⁵⁹⁾; hij is Ingweoons wegens de overgang van Wg. ã tot ǫ̃.

Verkeerde vertaling van

Lincé, n. van een gehucht te Sprimont (arr. Luik), op 18 km ten N.O.: dial. lincé⁽⁶⁰⁾; 1245 (or.) Theoderico de Linceis⁽⁶¹⁾.

(17) Zie het eerste deel van dit opstel, 208 n. 178.

(51) De uitgang van Vierset kan blijkens de oudste vorm niet ontstaan zijn uit Rom. *-i-ācum of *-ittum, blijkens diezelfde vorm en de dialectische uitspraak evenmin uit Lat. *-ācem acc. (vgl. Lat. pācem acc. ‘vrede’ > Luikerwaals påye ‘hetz.’).

(52) Fr. perdu ‘verloren’ luidt te Vierset [pjęrdu], zie L. Remacle, Atlas linguistique de la Wallonie I (Liège, 1953), 215. - Vierset heeft nog een andere goede vertaling, nl. Soheit, op 6 km ten N.O., en is zelf een verkeerde vertaling van Odet, op 10½ km ten Z.O.; over deze beide namen kunnen we hier echter niet uitweiden.

(53) Haust, a.w., 53.

(54) Halkin -- Roland, a.w., 306.

(55) Ald. II (Bruxelles, 1930), 211.

(56) Zie voor het suffix F. Kluge, Nominale stammbildungslehre der altgermanischen dialekte, 3. auflage, bearbeitet von L. Sütterlin und E. Ochs (Halle (Saale), 1926), 79-80, en J. Mansion, Oud-Gentsche Naamkunde ('s-Gravenhage, 1924), 71.

(57) Zoals in het etymon van Huy, zie het vierde deel van dit opstel, 214.

(58) In de oude vormen werd [n′] zowel ng als ingn of ngn gespeld.

(59) Waarschijnlijk niet later, daar de u van het suffix nog geen i-umlaut had ondergaan: een y ware in de eerste helft der VI^e eeuw nog tot ẹ geromaniseerd - zoals in het etymon van Mellet, zie het vierde deel van dit opstel, 206 -, nadien tot i. We weten reeds dat de Germaanse evolutie onzer oorspronkelijk Ingweoonse plaatsnamen meestal overeenstemt met die van het Oerengels, ook in chronologisch opzicht; welnu, in deze taal ‘trat auch in den unbetonten Silben der i-Umlaut ein und führte zu denselben Ergebnissen wie in den betonten’, Luick, a.w., 278; zulks eveneens in de VI^e eeuw, ja waarschijnlijk in de eerste helft ervan, ald., 321. Zie voor de niet-umgelaute u in het etymon van Goeulzin het vierde deel van dit opstel, 204 n. 38; ook het dubbele diminutiefsuffix van Golzinne zal pas na de i-umlaut ontstaan zijn.

(60) Haust, a.w., 26.

(61) Halkin -- Roland, a.w. II, 46.

[p. 145]

Opgevat als Rom. *lent-iācum ‘taai slijk (of iets dergelijks)’, toponymisch collectief⁽¹⁷⁾ van Lat. lentus ‘taai’; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. Lenti-ācum ‘hoeve der Lentiī’⁽⁶²⁾: en^˔ is onder de invloed van de volgende, palatale consonant vroegtijdig in geworden⁽⁶³⁾.

11. Ozo, n. van een gehucht te Izier, voormalige, nu bij Durbuy (arr. Marche-en-Famenne) ingelijfde gemeente, op 9½ km ten N.O. van Septon, 14 ten N.O. van Hotton en 14½ ten N.O. van Beffe: dial. òzò⁽⁶⁴⁾, d.i. [ǫzǫ]; 862 (or.) in pago Condruscio [lees *Condrustio] villam Hosoniam, 862 (onecht?; k. XIII^e e.) in Osonio, 873 (dez. k.) concedimus... Osoniam, 1126 (dez. k.) Oson⁽⁶⁵⁾.

Wg. ans-unnju of wellicht gelijktijdig-Ingw. ãs-unnju, in elk geval bij de romanisering reeds geëvolueerd tot Ingw. ǫ̃sunnju, instr.?-loc.⁽⁴⁾ ‘plaats met goden’, collectief⁽⁵⁶⁾ afgeleid van Wg. *ans of wellicht gelijktijdig-Ingw. *ãs ‘god’ (uit een van beide Oe. ōs): in het Germaans werd de vóór s staande an of ã een ǫ̃⁽⁶⁶⁾; in het Romaans werden de drie vocalen als ọ's overgenomen⁽⁶⁷⁾, werd de intervocalische s nog gesonoriseerd, en werd de groep nnj een [n′], die als Waalse eindklank wegviel⁽⁹⁾. De naam werd waarschijnlijk in de tweede helft der V^e of het begin der VI^e eeuw geromaniseerd⁽⁵⁹⁾; hij is Ingweoons wegens de overgang van Oer- of Westgerm. an vóór s tot ǫ̃.

Verkeerde vertaling van

Juzaine, n. van een gehucht te Bomal, voormalige, nu eveneens bij Durbuy ingelijfde gemeente, aan de Aisne, die in een diepe vallei loopt, en op 1½ km ten Z.W. van Ozo: dial. djuzainne⁽⁶⁸⁾, d.i. [džyzę̃n]; 1315 (k. 1317-22) Juzaine⁽⁶⁹⁾.

(17) Zie het eerste deel van dit opstel, 208 n. 178.

(62) A. Carnoy, Dictionnaire étymologique du nom des communes de Belgique... (Louvain, 1939-40), 345, ging reeds uit van Lat. [*]Lentiacum ‘villa de Lentius’.

(63) Zoals in Ofr. linçuel ‘bedde- of lijklaken’ < Lat. lǐnteolum ‘linnendoekje’, zie W. Meyer-Lübke, Historische Grammatik der französischen Sprache I^4-5 (Heidelberg, 1934), 98. - Enkel vermeld worden hier twee verdere verkeerde vertalingen van Lincé, nl. Palenge en Palogne, resp. op 21 en 14½ km ten Z.W.

(64) Haust, a.w., 50.

(65) Halkin -- Roland, a.w. I, 84, 90, 92, 293.

(4) Zoals het etymon van On, zie het eerste deel van dit opstel - verschenen in: Naamkunde XIII (1981) -, 221 n. 300.

(56) Zie voor het suffix F. Kluge, Nominale stammbildungslehre der altgermanischen dialekte, 3. auflage, bearbeitet von L. Sütterlin und E. Ochs (Halle (Saale), 1926), 79-80, en J. Mansion, Oud-Gentsche Naamkunde ('s-Gravenhage, 1924), 71.

(66) Zoals in de etyma van Goeulzin en Golzinne, zie het vierde deel van dit opstel, 203 n. 32.

(67) Het feminimum van de oudste vorm is waarschijnlijk door congruentie, dat van de vorm van 873 door navolging te verklaren.

(9) Zoals in de evolutie van Mellet, zie ald., 206 n. 64. Uit de oude attestaties van Seny, dat in het zesde deel van dit opstel uitvoerig zal behandeld worden, blijkt dat de apocope in het begin der XII^e eeuw reeds geschied was. Bij Pitet zal het volledig gebrek aan oude vormen met nasaal te wijten zijn aan het ontbreken van een grafische traditie vóór 1200. Dit zal ook het geval zijn bij enkele andere toponiemen - nl. Halledet, Mêlet en Salet -, die hier echter niet kunnen besproken worden.

(59) Waarschijnlijk niet later, daar de u van het suffix nog geen i-umlaut had ondergaan: een y ware in de eerste helft der VI^e eeuw nog tot ẹ geromaniseerd - zoals in het etymon van Mellet, zie het vierde deel van dit opstel, 206 -, nadien tot i. We weten reeds dat de Germaanse evolutie onzer oorspronkelijk Ingweoonse plaatsnamen meestal overeenstemt met die van het Oerengels, ook in chronologisch opzicht; welnu, in deze taal ‘trat auch in den unbetonten Silben der i-Umlaut ein und führte zu denselben Ergebnissen wie in den betonten’, Luick, a.w., 278; zulks eveneens in de VI^e eeuw, ja waarschijnlijk in de eerste helft ervan, ald., 321. Zie voor de niet-umgelaute u in het etymon van Goeulzin het vierde deel van dit opstel, 204 n. 38; ook het dubbele diminutiefsuffix van Golzinne zal pas na de i-umlaut ontstaan zijn.

(68) Haust, a.w., 47.

(69) Dénombrement des feux des duché de Luxembourg et comté de Chiny I: Documents fiscaux de 1306 à 1537 réunis par J. Grob [†], publiés avec des additions et corrections par J. Vannérus (Bruxelles, 1921), 547.

[p. 146]

Opgevat als Rom. *deus+āna ‘plaats met goden’, afgeleid van Lat. deus ‘god’⁽⁷⁰⁾; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. deōs-āna ‘beneden liggende (plaats)’, afgeleid van Lat. deōsum ‘naar beneden toe’ (ouder deorsum ‘hetz.’): de lange vocaal van dit woord werd reeds vroeg gelijkgemaakt aan die van zijn antoniem, Lat. sūsum (ouder sūrsum), en de ū werd ook in de afleiding ingevoerd⁽⁷¹⁾.

12. Gozin, n. van een gehucht te Beauraing (arr. Dinant), op 8½ km ten N.W. van Tanton: dial. gôzin⁽⁷²⁾; 1128 (k. XIII^e e.) Gozul [Gysseling leest: [*]Gozin?⁽⁷³⁾], Wanlin⁽⁷⁴⁾; 1178 (or.) Gozin⁽⁷⁵⁾.

Wg. gans-ul--inn- of wellicht gelijktijdig-Ingw. gãs-ul--inn-, in elk geval bij de romanisering reeds geëvolueerd tot Ingw. gǫ̃sulinn- (met stemhebbende s), ‘plaats met gansjes’, collectief⁽⁵⁾ van een diminutief⁽⁷⁶⁾ van Wg. *gans ‘gans’ (bij Ohd. gans) of wellicht gelijktijdig-Ingw. *gãs ‘hetz.’ (uit een van beide Oe. gōs): in het Germaans werd de vóór s staande an of ã een ǫ̃⁽⁶⁶⁾, en de s in stemhebbende omgeving eveneens stemhebbend⁽⁷⁷⁾; in het Romaans werden de vocalen der eerste twee syllaben als ọ's en die der derde als i overgenomen⁽⁷⁸⁾, verwisselden de stemhebbende s en de l van plaats onder de invloed der evolutie van Lat. gulōsus ‘gulzig’⁽⁷⁹⁾, werd de tweede ọ vóór het accent nog gesyncopeerd⁽⁸⁰⁾, en evolueerde de groep ọl vóór consonant klankwettig tot Owa. [ō]⁽⁸¹⁾. De naam werd in het midden of op het eind der VI^e eeuw geromaniseerd⁽⁸²⁾; hij is Ingweoons wegens de overgang van Oer- of Westgerm. an vóór s tot ǫ̃.

(70) Vgl. voor de vorm van de afleiding Spaans diosa ‘godin’.

(71) Carnoy, a.w., 298, ging reeds uit van [Rom. *]jusana 〈terra〉 ‘terre d'en bas’. (Iūsānus is een sedert de vroege middeleeuwen geattesteerde verkeerde latinisering der evolutie van *deōsānus, veroorzaakt door het feit, dat ook de Latijnse begin-i vóór vocaal in het Vulgairlatijn di̭ was geworden.)

(72) Haust, a.w., 82.

(73) A.w., 419.

(74) Halkin--Roland, a.w. I, 300.

(75) G. Despy, Les chartes de l'abbaye de Waulsort [:] Étude diplomatique et Édition critique I (Bruxelles, 1957), 392.

(5) Evenzo, zie ald., 221 n. 301.

(76) Zie voor het suffix Kluge--Sütterlin--Ochs, a.w., 29-30.

(66) Zoals in de etyma van Goeulzin en Golzinne, zie het vierde deel van dit opstel, 203 n. 32.

(77) Zoals in de etyma van Goeulzin en Golzinne, zie het vierde deel van dit opstel, 201 n. 16.

(78) Omdat de Vulgairlatijnse overgang van ǐ tot ẹ niet meer plaatsvond.

(79) Zoals in de evolutie van Goeulzin en Golzinne, zie het vierde deel van dit opstel, 204 n. 35.

(80) Niet tot ə verzwakt zoals in de evolutie van Goeulzin en Golzinne, zie ald., 204 n. 36.

(81) Zie Remacle, Ancien wallon, 63-64.

(82) Niet vroeger, wegens het behoud van de Germaanse ǐ als i in het Romaans: zie n. 78. Niet later, wegens de Romaanse syncope der vóór het accent staande middenvocaal: zie n. 80.

[p. 147]

Verkeerde vertaling van

Oizy, n. van een voormalige, nu bij Bièvre (arr. Dinant) ingelijfde gemeente, op 25½ km ten Z.O.: verklaard in het derde deel van dit opstel, 59-60.

Opgevat als Rom. *auc-i++ācum ‘plaats met gansjes’, toponymisch collectief⁽¹⁷⁾ van een diminutief op -iō⁽⁸³⁾ van laat Lat. auca ‘gans’⁽⁸⁴⁾.

De 12 verklaarde Romaanse toponiemen die om fonetische redenen van Ingweoonse oorsprong moeten zijn, duiden uitsluitend plaatsen aan die in de buurt van een der Ingweoonse bewakingslijnen liggen, zo niet van beide: afgezien van die van Hesdin (nr. 1), in het uiterste W., schommelt hun afstand van de naaste -ahhja- of (-)tūn- plaats tussen 3½ en 12 km, en bedraagt er gemiddeld iets meer dan 7½. Alle zijn vertalingen van naburige toponiemen: 3 (de nrs. 4, 5 en 6) van Keltische, de overige 9 van Romaanse; onder de eerste is er slechts één goede (nr. 6), onder de laatste zijn er 2 (de nrs. 1 en 9). Van de 12 namen ondergingen er 2 (de nrs. 6 en 10) de Ingweoonse evolutie van -ãh- tot ǫ̃h, 4 (de nrs. 2, 4, 11 en 12, alle van het woord ‘gans’ afgeleid behalve nr. 11) die van -ans- tot ǫ̃s, 3 (de nrs. 1, 3 en 7) een vroege en bijgevolg Ingweoonse i-umlaut, onderging er 1 (nr. 9) een vroege en dus Ingweoonse monoftongering van ai tot ę̂, 1 (nr. 5) de Ingweoonse monoftongering van au tot â, en 1 (nr. 8) de Ingweoonse syncope van de a der middensyllabe. (In het eerste deel van dit opstel werd er reeds op de Ingweoonse umlaut van a vóór hhj in ten minste 3 -ahhja-namen gewezen, nl. Boyeffles, Marqueffles en Floreffe; in het tweede, op de Ingweoonse syncope van de a der middensyllabe in Ourton; in het derde, op de Ingweoonse overgang van -ãh- tot ǫ̃h in Hotton.) Alle vermelde evoluties kunnen zowel Oostingweoons - ‘echt-Saksisch’ - als Fries zijn⁽⁸⁵⁾. Geromaniseerd werden de 12 namen tussen de tweede helft der V^e en het eind der VIII^e eeuw: 4 ervan (de nrs. 3, 7, 9 en 12) zeker in de VI^e en 4 andere (de nrs. 2, 4, 5 en 6) zeker later, waaronder

(17) Zie het eerste deel van dit opstel, 208 n. 178.

(83) Gevormd zoals Lat. pūsiō ‘knaapje’, diminutief van pūsus ‘knaap’.

(84) Een andere verkeerde vertaling van Oizy is Tanton, op 17 km ten N.W., dat reeds verklaard werd in het derde deel van dit opstel - verschenen in: Naamkunde XVIII (1986) -, 59.

(85) Wel mag men Goeulzin (nr. 2) en Gozin (nr. 12) waarschijnlijk een Oostingweoonse, Pitet (nr. 7) en Haccourt (nr. 8) waarschijnlijk een Friese oorsprong toeschrijven, doch enkel omdat ze plaatsen aanduiden die resp. in de buurt liggen van oude -tūn- of -ahhja- ‘posten’, vanwaar hun stichters afkomstig zullen geweest zijn.

[p. 148]

1 (nr. 4) in de VII^e, 1 (nr. 6) in de VII^e of VIII^e, en 1 (nr. 5) in de VIII^e eeuw: het Ingweoons schijnt het vroegst aan de uiteinden van het bewakingssysteem, het laatst in de omgeving van Namen uitgestorven te zijn⁽⁸⁶⁾.

Er blijft een naam te bespreken, waarvan de Ingweoonse oorsprong, hoewel niet zo zeker als die van de vorige 12 toponiemen, ons niettemin waarschijnlijk dunkt: te weten

13. Hanret, n. van een voormalige, nu bij Éghezée (arr. Namen) ingelijfde gemeente, op 4½ km ten Z.W. van Boneffe en 6 ten Z.W. van Meeffe: dial. anrèt⁽⁸⁷⁾, d.i. [ãrę]; 868-69 (k. [XVIII^e e.⁽⁸⁸⁾]) Hanrec⁽⁸⁹⁾; 1015 [onechte oorkonde van ± 1100-25⁽⁹⁰⁾] (or., 2maal) Hanretium⁽⁹¹⁾; ...; 1078 (k. ± 1460) Hanrel [lees *Hanret?]⁽⁹²⁾; 1112 (or.), 1112-34 [juister 1112 of kort daarop⁽⁹³⁾] (or.) in Hanretio⁽⁹⁴⁾; 1125 (k. XIX^e e. van het or.) Gilebertus de Haret [C.-G. Roland leest [*]Hāret⁽⁹⁵⁾]⁽⁹⁶⁾; 1150 (or.) Hanrez⁽⁹⁷⁾.

Waarschijnlijk Wg. (en wel Fries) haimmarkī, bij de romanisering reeds geëvolueerd tot hamrėtji (wellicht nog met â, en bezwaarlijk reeds met tsj), ‘dorpsmark’ (bij Ofri. hamreke⁽⁹⁸⁾, hammerke enz., eenmaal ook hemmertse⁽⁹⁹⁾), samengesteld uit Wg. *haim ‘woon-

(86) Dit bevestigt de uit de studie van Floreffe getrokken conclusie: zie het eerste deel van dit opstel, 218, 190-93.

(87) Haust, a.w., 74.

(88) Gysseling, a.w., 446.

(89) J. Warichez avec la collaboration de D. Van Bleyenberghe, L'Abbaye de Lobbes, depuis les Origines jusqu'en 1200 [:] Étude d'histoire générale et spéciale (Louvain -- Paris, 1909), 188.

(90) J. Stiennon, Étude sur le Chartrier et le Domaine de l'Abbaye de Saint-Jacques de Liège (Paris, 1951), 169.

(91) [C.-G.] Roland, Chartes namuroises inédites (2^e série), in: Annales de la Société Archéologique de Namur XXVII (1908), 223, 224.

(92) Paquay, a.w., 95.

(93) Stiennon, a.w., 117.

(94) Roland, a.o., 226, 227.

(95) Toponymie namuroise I = Annales de la Société Archéologique de Namur XXIII (1899-1903), 319.

(96) S. Ernst, Histoire du Limbourg... VI (Liége, 1847), 126.

(97) Évrard, Documents relatifs à l'abbaye de Flône, in: Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique XXIII = 2^e série VII (1892), 317.

(98) Geattesteerd in een Oostfries handschrift uit Rüstringen, K. von Richthofen, Friesische rechtsquellen (Berlin, 1840), 541. ‘Ham-merka hiessen dorfgemeinheiten, und insbesondere gemeindewiesen, die zur benutzung unter die mitbesitzer nach je vier jahren aufs neue vertheilt wurden’, dez., Altfriesisches wörterbuch (Göttingen, 1840), 795.

(99) Geattesteerd in een Oostfries handschrift uit Emsigo (= de omgeving van Emden), von Richthofen, Rechtsquellen 48.

[p. 149]

plaats’ (bij Oe. hâm, Ofri. hâm, hêm, Osa. hêm, Ohd. heim) > ‘dorp’ (bij Ofri. hâm, hêm) en Wg. *marku ‘grens, mark’ (bij Oe. mearc, Ofri. merke, Osa. en Ohd. marka)⁽¹⁰⁰⁾: dan werd in het Germaans de ai tot â gemonoftongeerd⁽¹⁰¹⁾, de a door de volgende ī tot ė umgelaut⁽¹⁰²⁾, de k vóór ī tot tj gepalataliseerd⁽¹⁰³⁾, de eindvocaal verkort⁽¹⁰⁴⁾, de interconsonantische groep ėr na het hoofdaccent omgezet⁽¹⁰⁵⁾ en de â vóór consonantengroep wellicht ook reeds verkort⁽¹⁰⁶⁾, in het Romaans

(100) De uitgang van de samenstelling, Wg. *-ī, ontstond uit Oergerm. *-jan. ‘Suffix ja ist bei beliebigen zusammensetzungen als kennzeichnendes bildungsmittel beliebt. Zu got. nahts f. gehört andanahti n. “abend”’, Kluge--Sütterlin--Ochs, a.w., 40. Waarom komen er naast Ofri. hemmertse vooral niet-geassibileerde vormen voor? ‘... [Es] sind sehr starke Störungen durch Systemzwang veranlasst worden, da vielfach gutturales k aus Formen, in denen... dunkler Vokal folgte, statt des palatalisierten k wieder eingeführt worden ist’. Th. Siebs, Geschichte der friesischen Sprache, in: H. Paul, Grundriss der germanischen Philologie² I (Strassburg, 1901), 1291. Ofri. hamreke en dgl. hebben hun k te danken aan Ofri. merke, de klankwettige reflex van Wg. *marka, acc. van *marku ‘grens, mark’.

(101) In het Oerfries was die evolutie vóór geminaat klankwettig, zie W. van Helten, Zum altfriesischen Vokalismus, in: Indogermanische Forschungen XIX (1906), 190, 196. In het Engels dateert de algemene overgang van Wg. ai tot â van vóór de VI^e eeuw, Luick, a.w., 132-33, vgl. 266 en onze n. 44.

(102) In het Engels moet de i-umlaut van a of de uit a ontstane ae tot ė van de VI^e eeuw dateren, ja waarschijnlijk van de eerste helft ervan, Luick, a.w., (173-75, 185-)186, 266. In het Fries en het continentale Saksisch is a door i-umlaut reeds vóór de oudste overlevering ė of soms i geworden, zie resp. Steller, a.w., 9, en Holthausen, a.w., 30-31. In het Nederfrankisch zal de i-umlaut van a tot ė niet veel vroeger geschied zijn dan in het Hoogduits, waar hij omstreeks 750 begon, zie voor de laatstgenoemde taal Braune--Mitzka, a.w., (25-)26.

(103) ‘Germ. (gutturales) k ist palatalisiert worden im anlaut vor alten palatalen vocalen (...), ferner im inlaut vor i und j. Diese für das urfrs. anzusetzende palatalisierung führte zum teil schon im afrs.... zur assibilierung’, Steller, a.w., 31. ‘Die afries. Quellen sowie die meisten neufries. Mundarten zeigen in diesen Fällen Assibilierung, aber gewisse neuwestfries. Dialekte (besonders der Schiermonnikooger) haben dafür tj.... Darum haben wir für das Urfries. nur eine starke palatale Erweichung, keine Assibilierung anzunehmen; nichts aber hindert uns, die Assibilierung für eine sehr frühe Zeit den ofries. und nordfries. Sprachen zuzuschreiben und die westfries. Assibilierungserscheinungen als gesonderte Weiterentwicklung der westfries. palatalen Erweichung aufzufassen’, Siebs, a.w., 1290. In het Engels bereikte de evolutie der gepalataliseerde k volgens Luick, a.w., (902,) 904 (en 932), het stadium t_X pas in het begin der IX^e eeuw.

(104) In het Engels dateert de verkorting der Westgermaanse lange eindvocalen van het begin der VII^e eeuw, ald., 321.

(105) Zoals in Ofri. hamreke, zie dgl. Oudfriese ‘Metathesen in Nebensilben’ bij Siebs, a.w., 1260. In het Engels geschiedden de vroegste omzettingen volgens Luick, a.w., 931, in de VII^e eeuw: ‘Sehr früh, schon in den ältesten Denkmälern, findet sich þrop für ursprüngliches þorp “Dorf”; der frühe Umsprung hat sich vermutlich zunächst in nachtoniger Silbe in Ortsnamen vollzogen’, ald., 918.

(106) In het Oudfries was de uit Wg. ai ontstane â ‘vor doppelconsonanz... gekürzt: ... flask fleisch’, Steller, a.w., 14. In het Engels begon de verkorting van lange vocalen vóór consonantengroep in vormen met meer dan twee syllaben in de VII^e eeuw of wellicht reeds op het eind van de VI^e, Luick, a.w., 190, 266.

[p. 150]

-ėtji aan [ẹt̄sjə] < Lat. -icium gelijkgemaakt en de m door n vervangen, beide onder de invloed van Hannêche, op 7½ km ten Z.O.⁽¹⁰⁷⁾. De naam werd dan wel in de VII^e of het begin der VIII^e eeuw geromaniseerd⁽¹⁰⁸⁾; is Ingweoons wegens de monoftongering van Wg. ai tot â en de palatalisering van Wg. k vóór ī; meer bepaaldelijk Fries blijkens de verbreiding der reflexen van Wg. *haimmark- op Germaans taalgebied⁽¹⁰⁹⁾; en bovendien

(107) Hannêche, n. van een voormalige, nu bij Burdinne (arr. Hoei) ingelijfde gemeente, luidt dial. à (h)anèsse, Haust, a.w., 31; heeft als oudste bewijsplaatsen: 1151 (k. eind XIII^e e.), 1152 (or.) Henricus de Hanez, F. Rousseau, Actes des comtes de Namur de la première race, 946-1196 (Bruxelles, 1937), 18, 22; en is stellig ontstaan uit Rom. ahann-iciu- ‘plaats met beploegde akkers’, afgeleid van Rom. *ahannu- ‘beploegde akker’ (bij Ofr. ahan): de aferesis der a- zal aan verwarring met de prepositie à te wijten zijn. Dat de naam een goede vertaling is van Geer, op 13 km ten N.O., en zelf verkeerdelijk vertaald werd tot Hemptinne, op 4½ km ten N.W., kan hier enkel aangestipt, niet uitvoerig betoogd worden.

(108) Wel niet vroeger, wegens de Germaanse palatalisering van k tot tj: zie n. 103. Niet later, wegens de Romaanse apocope der eindvocaal.

(109) Die reflexen worden als typisch Fries beschouwd: zie b.v. W. de Vries, Iets over verbreidheid en herkomst van het Fries... (Assen, 1942), 9, 15. E. Verwijs†--J. Verdam, Middelnederlandsch Woordenboek III ('s-Gravenhage, 1894), kol. 69, bestempelen het vermiddelnederlandste hamric of hem(me)ric ‘dorpsgemeente, dorp’ als ‘een woord, slechts in de friesche streken, bepaaldelijk in [het eertijd Friese] Groningen, in gebruik’.
Wie de verklaring van Hanret uit het Fries verwerpt, b.v. omdat de vrij vroege palatalisering van k tot tj onwaarschijnlijk ware, en voor de naam eerder een Romaanse oorsprong vermoedt, zal wel zijn toevlucht moeten nemen tot een etymon *ahann-āriciu- ‘plaats met beploegde akkers’, een variant van dat van Hannêche (zie n. 107). Het ware echter ongewoon dat twee zo weinig in oorsprong verschillende toponiemen zo dicht bij elkaar zouden voorkomen: men verwacht eerder twee gelijkluidende, maar door een bepaling onderscheiden namen, of ook twee toponiemen waarvan het ene een diminutief ware van het andere. Bovendien zou een verklaring van Hanret uit het Romaanse etymon op een haast onoverkomelijk fonetisch bezwaar stuiten: het totaal gebrek aan vocaal tussen n en r in de oude vormen, een gebrek dat bevestigd wordt door de verdwijning van de nasale consonant uit de uitspraak. Weliswaar begon de verdwijning der ə in het Waals vroeger dan in het Francien, zie M. Valkhoff, Philologie et littérature wallonnes [:] Vademecum (Groningen--Batavia, 1938), 41; van de XII^e-eeuwse vormen van Maredret, een zeker met Lat. -āriciu- afgeleide gehuchtsnaam te Sosoye, nu Anhée (arr. Dinant), hebben sommige ook geen vocaal meer vóór de r van het suffix, zie Gysseling, a.w., 662. Maar andere XII^e-eeuwse attestaties van hetzelfde toponiem hebben vóór die r nog een e, zie t.a.p.; de ald. vermelde vorm van 932 komt in werkelijkheid in een onechte oorkonde voor die ten vroegste van de XII^e eeuw dateert, zie Foltz in: (Th. Sickel,) Die Urkunden der deutschen Könige und Kaiser I (Hannover, 1879-84), 78; en bij Hanret ontbreekt elke vocaal tussen n en r reeds in de oudste attestatie, een authentieke vorm van de IX^e eeuw, die wel in een jonge kopie is overgeleverd, doch geen modernisering schijnt te hebben ondergaan.

[p. 151]

Zinverwant met

Hambraine, n. van een gehucht te Cortil-Wodon, voormalige, nu van Fernelmont (arr. Namen) deel uitmakende gemeente, op 2 km ten Z.O. van Hanret, 4½ ten Z.W. van Meeffe en 5 ten Z.O. van Boneffe: dial. ambrainne⁽¹¹⁰⁾, d.i. [ãbrę̃n]; 1164-67: ± 1166 villa que vocatur Hambreines⁽¹¹¹⁾ = ± 1166 (or.) Hambreines⁽¹¹²⁾.

Wg. haimrainǣ dat.-loc. ‘dorpsrand’, samengesteld uit *haim (zie hierboven) en *rain ‘verhoogde grensstrook’ (bij Mnl. en Mhd. rein): in het Romaans werden de ai's nog door a's vervangen⁽¹¹³⁾, ontstond er tussen m en r een overgangs-b, werd de eindvocaal vervangen door de evolutie van Lat. -ās⁽¹¹⁴⁾, en evolueerde de tweede syllabe klankwettig tot Wa. [brę̃n]. De naam werd in het begin van het Merovingisch tijdperk geromaniseerd⁽¹¹⁵⁾, en is te beschouwen als een

Verkeerde vertaling van

Braives, n. van een gemeente (arr. Borgworm), op 13½ km ten N.O. van Hambraine en 15½ ten N.O. van Hanret: verklaard in het eerste deel van dit opstel, 203-04.

Opgevat als Kelt. *brog-iā of Rom. *brog-ia ‘plaats van (= bij) de (dorps)grens’, afgeleid⁽¹¹⁶⁾ van Kelt. *brogā of het ontleende Rom. *broga ‘grens’⁽¹¹⁷⁾.

(110) Haust, a.w., 71.

(111) C.-G. Roland, Orchimont et ses fiefs (Anvers, 1895), 369, = in: Annales de l'Académie d'archéologie de Belgique XLIX = 4^e série IX (1896), 287.

(112) Gysseling, a.w., 442.

(113) Zie Gamillscheg, a.w., 358.

(114) Zoals de eindvocaal van het etymon van Golzinne, zie het vierde deel van dit opstel, 208.

(115) In het Engels, het Fries en het continentale Saksisch kwam Wg. ai als zodanig op het einde van de Merovingische tijd niet meer voor, in het Frankisch daarentegen nog wel, behalve vóór h, r, w en in twee interjecties; maar die niet-gemonoftongeerde ai ging er kort nadien in ei over, zie Braune--Mitzka, a.w., 42-43. Theoretisch zou Hambraine bijgevolg door Franken kunnen gesticht zijn en zijn naam pas geromaniseerd kunnen zijn toen hij reeds tot *haimrainae geëvolueerd ware, d.i. in de tweede helft van de Merovingische tijd: vgl. voor de verkorting der eindvocaal de n. 104, voor het behoud der ai's in het Romaans - waarvan de eerste echter tot a gedissimileerd ware - Gamillscheg, a.w., 359. Maar de plaats werd wel zoals het naburige Hanret door Friezen gesticht, en haar naam moet dan in het begin van de Merovingische tijd geromaniseerd zijn, daar anders de tweede ai van het etymon in het Fries een ę̂ geworden ware - zie van Helten, a.o., 190 - en die ę̂ in het Romaans tot ię ware gediftongeerd. De vroege romanisering verklaart trouwens waarom de naam Hambraine, in tegenstelling met Hanret, in het Romaans niet beïnvloed werd door Hannêche: zijn overgangs-b zal ontstaan zijn toen dit laatste toponiem nog niet bestond.

(116) Zie voor het Keltisch suffix H. Pedersen, Vergleichende Grammatik der keltischen Sprachen II (Göttingen, 1913), 16-17, voor het Latijnse Leumann, t.a.p.

(117) Zie voor dit woord het eerste deel van ons opstel, 217.

[p. 152]

Denkelijk werd Hambraine reeds in de V^e eeuw door Friezen uit Meeffe of Boneffe gesticht, en Hanret een à twee eeuwen later door Friezen uit een der drie genoemde plaatsen, allicht uit Hambraine.

In het zesde deel van dit opstel zullen we de vele tientallen plaatsnamen der Romaanse Nederlanden opsommen die om lexicologische redenen van Ingweoonse oorsprong zouden kunnen zijn, de nabij de Ingweoonse bewakingslijnen voorkomende toponiemen verklaren die van de namen van Ingweoonse stammen zijn afgeleid, en ten slotte het ontstaan en de ontwikkeling onzer taalgrensverklaring schetsen.

Brussel.

J. Devleeschouwer,

Onderzoeksleider van het N.F.W.O.