Merlyn. Jaargang 4

[p. 413]

Een Apothekerspraatje
Kees Fens

De afdeling ‘...Om te getuigen van mijn bewondering’, ‘Documenten over de waardering van Achterbergs werk’ in het aan Gerrit Achterberg gewijde dubbel-nummer van ‘Maatstaf’ (11e jaargang, nummer 10/11) opent met een brief van A. Roland Holst aan Achterberg, gedateerd: Bergen N.-H., 20 oktober 1927.

De brief luidt als volgt:

Geachte Heer,

De heer Nijhoff (mijn mederedacteur voor poëzie) en ik zijn getroffen door enkele kwaliteiten in de verzen, die gij bij ‘De Gids’ inzond, kwaliteiten, die echter nog al te zeer slechts mogelijkheden bleven. Op voorstel van den heer N. kom ik u verzoeken in het laatste gedichtje (‘Wat is dit een zoete verbintenis’) regels 3 en 4 te wijzigen; hij raadt aan:

‘dat liefde er niets bij heeft ingeboet,
te geraken tot deze rust’.

Het gedicht zou zeer zeker véél hierdoor winnen, en het blijft tòch geheel in uw toon. Na een wijziging in dezen zin zouden wij 't gaarne plaaten. Ook zoudt gij goed doen in de laatste regel ‘hier’ te schrappen. Ik hoop hierop antwoord van u te mogen ontvangen.

Hoogachtend,

A. Roland Holst

Roland Holst schreef deze brief in zijn kwaliteit van redacteur van ‘De Gids’. Naar Gerrit Borgers, de tekstverzorger van de documentatie, in zijn commentaar meedeelt, verscheen het gedicht, waarvoor Roland Holst en Nijhoff correcties voorstelden, in de gecorrigeerde vorm in ‘De Gids’ van april 1928. Het gedicht heeft daar de titel ‘Vers’. In Nijhoffs versie verscheen het vers drie jaar later in Achterbergs eerste

[p. 414]

officiële bundel Afvaart. De titel werd gewijzigd in ‘Drievoudig verbond’. Borgers deelt nog mee, dat de oorspronkelijke versie niet bewaard is gebleven.

De bundel Afvaart werd door Nijhoff besproken in ‘De Gids’ van november 1931. De vrij korte recensie is te vinden in het tweede deel van Nijhoffs Verzameld Werk, pagina 695-697. Na een veertien regels tellende inleiding met een beknopte karakteristiek, citeert Nijhoff wat abrupt het gedichtje ‘Drievoudig verbond’. Ik citeer het hier ook maar even:

Wat is dit een zoete verbintenis
u en de dood en ik.
Dat liefde er niets bij heeft ingeboet,
te geraken tot deze rust.

Nu al de vuren zijn gebluscht,
gaan we over de zachte asch
en denken wat geleden moest,
voor ieder tevreden was.

In de tweede en grootste alinea gaat Nijhoff op dit gedicht in. Over de andere verzen geen woord. In de derde en laatste alinea moet Roel Houwink het voor zijn inleiding ontgelden. De eerste helft van de tweede alinea citeer ik hier:

‘Als de vorm van dit gedichtje opmerkelijk is, dan is het door het rijm-raffinement. “Ingeboet” van regel 3 rijmt niet op “verbintenis” van regel 1, maar op het “zoet” der verbintenis waarop het een nagekomen accent legt. “Verbintenis” zelf, met zijn dubbele doffe i-klank, vervaagt het rijmloze “ik” van regel 2, dat anders na “u en de dood” een aanmatigender climax zou worden, en bovendien assoneert het reeds op “asch” en “was” van de volgende strofe. Ook het rijmwoord “rust” van regel 4 wijst omlaag naar de volgende strofe, waar het terstond door “gebluscht” wordt opgenomen en door “moest” met een verfijnde klankherinnering aan “ingeboet” assonerend wordt voortgezet.’

Hierna gaat Nijhoff in op de slotregels van de tweede strofe, maar dan keert hij weer terug naar de regels 3 en 4 van de eerste strofe:

‘Ik zou nog langer op de structuur van zulk een versje kunnen voortgaan, er bijvoorbeeld op wijzend, hoe, door de alliteratie der b's in regel 3 en der r's in regel 4, de rijmloosheid wordt verdoezeld, die daar anders te sterk

[p. 415]

in het oog zou lopen, maar ik vrees dat het u reeds tegenstaat, dit poëtisch apothekerspraatje.’

Dat A. Roland Holst schrijft, dat de in zijn brief geciteerde gecorrigeerde regels het gedicht ‘veel’ zouden doen winnen en het vers tòch geheel in de toon van de dichter Achterberg zouden doen blijven, maakt de veronderstelling niet ongewettigd, dat de voorgestelde wijzigingen niet onaanzienlijk zijn geweest. De bewondering van Nijhoff voor dit vers en juist voor de regels 3 en 4 wordt nu enigszins begrijpelijk. De apotheker van 1931 is de dokter en het recept van 1927 blijkbaar vergeten.