Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 9

Gerardine Maréchal
JCW Drooggelegd

Dames en heren campisten,

bij de aanvang van mijn observatie moet me eerst even van het hart dat deze beter een mijmering kan heten. Voor de samenstelling ervan heb ik namelijk geen nieuwe feiten over Weyermans leven pogen op te sporen. Niet dat dat niet meer nodig zou zijn - integendeel, maar het heeft naar mijn idee inmiddels ook zijn nut om de reeds gevonden feiten te toetsen op hun betekenis voor een beter begrip van zijn oeuvre. Ik heb dus, in principe, mijn boekvertrek niet hoeven verlaten. Trouwens, JCW zelf was daar ook op aangewezen bij het vinden van stof voor zijn werk - althans zeker ná 1730. Want sinds de recente opdieping van zijn vrijgeleide voor Vianen^(1.) weten we dat zijn halve ballingschap hem voor wat betreft de inventio hoofdzakelijk veroordeelde tot zijn boekvertrek, zijn geheugen en nieuws uit de tweede hand. Zo ervoer JCW dat zelf ook: hij noemt zich ‘Kluyzenaar van de Lek’ en acht zich begraven in Vianen^(2.). Hij is er inderdaad verstoken van zijn voornaamste inspiratiebronnen: grote-stadsroering, koffiehuisbezoek, kermisgewoel en de daarbij horende, voor een roddeljournalist onmisbare achterklap. Al poogt hij deze sfeermakende elementen in zijn provinciaalse omgeving op te blazen, zijn zgn. ‘Viaanse’ tijdschriften mankeren de brille van de eerdere periodieken. Dat weerspiegelt zich op onbarmhartige wijze in de korte levensduur van met name Den Adelaar (Amsterdam, J. Loveringh e.a., 1735), Den Kluyzenaar in een Vrolyk Humeur (Utrecht, Anselmus Muntendam, 1733) en De Naakte Waarheyt (Leiden, Adrianus van der Hoeven, 1737): resp. 9, 29 en 12 nrs. - aantallen die verbleken bij de 104 afleveringen van de Rotterdamsche Hermes, Amsterdamsche Hermes, Den Ontleeder der Gebreekenen Den Echo des Weerelds, alle van voor 1730.

Maar ook de inhoud verraadt Weyermans literaire drooglegging: zijn Adelaar gaat gebukt onder de afstand waarmee betreffende roofvogel het voor hem relevante gebeuren beziet en de Kluyzenaar herkauwt niet alleen oude vetes (tegen Syberg en Poeraet) maar erkent zelfs openlijk het te moeten hebben van ‘uytgekipt Kourant nieuws’ (p. 89).

Tja, zo verzucht JCW zelf in De Zeldzaame Leevens-byzonderheden van Laurens Arminius, Jacob Campo Weyerman enz. (Amsterdam, Barent Dass, 1738, p. 150), hij zit opgesloten ‘in een Vrystadts kluys, verzelt door een dozyn boeken, beschreeven tot Lof van de Armoede, en van de Leydschen Hongersnoot’.^(3.) Hij lijdt lichamelijke én geestelijke honger. Met dit citaat kom ik op de commercieel interessante oplossing die Weyerman vond voor zijn problemen met de inventio: de boeken in zijn boekvertrek. In de periode na 1730 valt hij in zijn werk,

(1.) P. Altena en M. Gijswijst-Hofstra, ‘Weyerman in Vianen: zijn vrijgeleide in 1731.’ In: Mededeling van de Stichting Jacob Campo Weyerman 6 (1983) 3, p. 16-20.

(2.) A. Koenhein, ‘Den kluyzenaar aan de Lek’: Enige aantekeningen over Viaanse personen en situaties, voorkomende in Weyermans werken. In: Med. JCW 7 (1984) 2, p. 50.

(3.) id. p. 51.

[p. 51]

meer dan voorheen, terug op dat van anderen. Om aan stof te komen, maar ook aan geld...

Een notoir voorbeeld daarvan wil ik vandaag aan U voorleggen; een werk waar ik al eerder een en ander over heb meegedeeld^(4.), op enkele in dit verband merkwaardige gegevens na. Het betreft: Natuurkundige Historiesche, Ernstige, Schertsende, en Vrolyke Aanmerkingen over de Gemeenzaame t'Zamenspraaken tusschen een Geneesheer en zyn Lyders, door Jacob Campo Weyerman. Amsterdam, te bekomen by Barent Dass, 1738. Dit werk is een kritiek op een populaire medische verhandeling in dialoog-vorm, waarin patienten door een anonieme schrijver-arts geadviseerd worden hoe te handelen bij achtereenvolgens ‘Koorts, Scheurbuyk, Graveel, vallende Ziekte, en andere Zenuwagtige gebreken, Vrysters Ziekte, en Quaalen toevallig aan kraamvrouwen’ (p. 17). Het boek is een uitgesproken JCW-produkt: twee-derde ervan houdt zich bezig met typische Weyerman-topen: gekat op kwakzalvers, Syberg, Poeraet, Le Roux, de corrupte medische stand en de rommel die van de drukpers komt^(5.). Slechts enkele passages bespreken de waarde van de medische adviezen die in het boek gegeven worden. Daarbij is Weyerman voor zijn doen opvallend genuanceerd en mild. Aan het slot van zijn bespreking deelt JCW mee de in het besproken werk aangeraden medicijnen te hebben beproefd - en met succes... Nu heeft hij al in de ‘Voorreden aan den onpartydigen leezer’ (p. 3) zijn beweegreden genoemd om dit boek te schrijven: hij herhaalt hoe hij in een gezelschap belandde dat spekuleerde over de identiteit van de auteur der Gemeenzaame t'Zamenspraaken. Men vroeg hem toen zijn oordeel over dit werk op schrift te stellen. Het gezelschap laat dan ook, aldus JCW, zelfs de in de samenspraak genoemde ‘Goude Kordiaale Maagdroppelen’ halen, en wel bij... Barent Dass, zo vertelt Weyerman expliciet. Nu wil het toeval dat deze Dass als enige de Gemeenzaame t'Zamenspraaken verkocht: ‘Ghedruckt voor den Autheur, en zyn by niemant te bekomen als Barent Dass, Boekverkooper in de Pylsteeg by de Warmoesstraat, tot Amsterdam, 1737’, zo luidt het door JCW geciteerde impressum^(6.). Maar Barent Dass verkoopt ook Weyermans boek óver de samenspraken!

Kortom: JCW leende zich voor onvervalste reclamemakerij, waarbij hij niet schroomde om met een potsierlijke schijnvertoning de nieuwsgierigheid van de lezers te wekken. Aan het slot van zijn bespreking plaatste hij namelijk een ‘Uytdaagbrief Aan den onbekenden Schryver’, waarin hij deze aldus nadrukkelijk oproept zich bekend te maken: ‘Overtuygt Nederlant wegens Uw byzonder vernuft, indien gy niet wilt zyn geplaatst op de laage naamrol der vagabondeerende Geneesheeren onder den blooten Hemel, by de onedele Gemeente gedoopt Quakzalvers.’ Uiteraard wist Weyerman heel goed wie de auteur was: het boek was immers bij dezelfde uitgever verschenen als waarbij zijn eigen bespreking zou uitkomen.

Het is navrant te zien dat JCW hier, ongetwijfeld omwille van de Mammon, reclame maakt voor een geneesmiddelen verkopend boekverkoper - het soort dat hij terzelfdertijd zo beschimpt in zijn Vermakelijk Wagenpraatje. Ik heb geen idee waarom JCW Barent Dass deze dienst bewijst: was 't soms om eventuele schulden in natura of in geschrifte af te lossen - schulden van het soort dat hem destijds had genoopt Amsterdam te verlaten? Of houdt deze knieval verband met de uitgave van De Zeldzaame Leevensbyzonderheden enz., in datzelfde jaar 1738

(4.) Vgl. mijn inleiding bij Weyermans' Vermakelijk Wagenpraatje (Muiderberg, 1985).

(5.) Veelgehoorde klacht bij JCW: hij licht deze altijd toe met enkele titels. Ik hoop in de Med. iets meer te zeggen over de vaste items in dit soort passages.

(6.) Het boek zelf heb ik (nog) niet gevonden.

[p. 52]

door Dass uitgegeven? Of... financierde Weyerman soms een andere, eigen uitgave bij Dass ermee, bijv. de Gemeenzaame t'Zamenspraaken zelf - per slot van rekening ook op kosten van de anonieme auteur gedrukt? Was Weyerman in 1738 niet opnieuw begonnen aan een poging een medische come-back te maken? Speculaties waaraan alleen autopsie van de samenspraak zelf waarschijnlijk een eind kan maken - ik heb het werk nog nergens aangetroffen.

In elk geval bevestigt deze manoeuvre van Weyerman weer eens hoe zeer zijn geldnood hem in deze fase van zijn leven dwong tot verregaande concessies op het commerciële en literaire vlak.