Madoc. Jaargang 2007

[p. 180]

Recensies

Getuigenissen van Zeelands roem in de late dertiende eeuw

titel

Ene stille waerheyt van sware dingen. Historische opstellen betreffende de Zeeuwse geschiedenis en haar Hollandse en Vlaamse context, 1245-1305

auteur

Dirk Leendert Roth

uitgever

Eburon, Delft 2007

omvang

378 pp. geïll.

isbn

978-90-5972-153-1

prijs

€22,50

In dit mooi uitgegeven en geïllustreerde boek bespreekt de auteur de politieke ontwikkelingen en verwikkelingen in Zeeland gedurende de tweede helft van de dertiende eeuw. Grenzend enerzijds aan het graafschap Vlaanderen en anderzijds aan het graafschap Holland, die beide aanspraken meenden te hebben op een deelgebied van Zeeland, Zeeland-bewesten-Schelde, was Zeeland het decor van velerlei conflicten. Hierbij was een bijzondere en eigengereide rol weggelegd voor de Zeeuwse adel, met Wolfert van Borselen en Jan van Renesse in de hoofdrol. Al met al een interessant uitgangspunt voor een spannende historische reportage.

Roth heeft zijn levendig verslag van de gebeurtenissen met nadruk vanuit een Zeeuws oogpunt gegeven. Hij gebruikt daarbij als leidraad vooral contemporaine kronieken met Melis Stoke voorop: de Rijmkroniek van Holland, de Annales Gandenses, het Chronicon van Willem Procurator, en de voortzetting van Van Velthem op Maerlants Spieghel Historiael. Deze worden dan aangevuld en gecorrigeerd met gegevens uit oorkonden die uitgegeven en verzameld zijn in het Oorkondenboek van Holland en Zeeland (de recente uitgave van Kruisheer in vijf delen, en voor de periode na 1300 de oude uitgave van Van den Bergh). Het resultaat is een dertigtal ‘opstellen’ gegroepeerd in vijf hoofdstukken. Deze zijn chronologisch ingedeeld volgens de regeerperioden van de vier Hollandse graven: Willem II, Floris V, Jan I, Jan II, en tevens de periode van ruwaard Floris de Voogd en ruwaardes Aleide van Avesnes. Het geheel van bijna vierhonderd pagina's wordt voorafgegaan door een proloog en bevat tevens een aantal bijlagen. De proloog geeft in twintig pagina's een vrij beknopt overzicht van het gangbare feodale leenstelsel, een aantal aspecten van de Zeeuwse geschiedenis voorafgaand aan 1250 en de achtergronden van het conflict tussen Vlaanderen en Holland om Zeeland-bewesten-Schelde, met daarin ondermeer de vete tussen de families van Avesnes en Dampierre. In de bijlagen vindt men tenslotte een uitvoerige en voor de leek ook interessante toelichting op de geraadpleegde primaire bronnen en de bibliografie.

De aanpak van de auteur om hoofdzakelijk middels contemporaine kronieken de Zeeuwse geschiedenis en haar Hollandse en Vlaamse context te beschrijven levert een boeiend en kleurrijk verhaal op. Keerzijde van deze aanpak is dat men gedwongen wordt zich te beperken tot politieke gebeurtenissen en de evenzeer belangrijke economische, sociale en culturele ontwikkelingen meestal terzijde moet schuiven. Al wordt op de achterflap aangegeven dat ‘de Zeeuwse archipel gelegen tussen Maas en de Honte een gebied was van grote economische en strategi-

[p. 181]

sche betekenis, omdat het als uitmondingsgebied van Maas, Rijn en Schelde doorsneden werd door vele internationale handelsroutes’, in dit boek komen vrijwel alleen de politieke consequenties van deze constatering aan bod. Ook de culturele doorgeeffunctie van Zeeland tussen het veel verder ontwikkelde Vlaanderen, tevens een deel van het Franse koninkrijk, en het opkomende graafschap Holland, een Duits rijksdeel, wordt nauwelijks aangeroerd.

Maar zoals gezegd, de politieke geschiedenis die Roth ons voorschotelt is spannend en kleurrijk. Hij weet de feitelijke gebeurtenissen in een aantrekkelijk verhalend perspectief te gieten, waarbij hij op zoek gaat naar achtergronden, dwarsverbanden en verklaringen voor wat zich heeft afgespeeld. Zijn gedegen kennis van de historische feiten weet hij in samenspraak met de meestal nogal aangedikte verslaggeving in de kronieken mooi samen te vlechten. Dit is de grootste verdienste van het boek. Dat hij hierbij een eigen mening en interpretatie in alle openheid vaak laat doorwegen, stimuleert de lezer evenzeer tot historisch-kritisch nadenken.

Het door de auteur veel gebruikte romantiserende proza, dat een verbindende en kleurende functie heeft tussen de historische naakte feiten, legt echter soms toch meer kersen op de taart dan nodig. In echte ‘Conscience-stijl’ weet Roth bijvoorbeeld op pagina 282 te melden, in de aanloop tot de befaamde Guldensporenslag van 1302, dat: ‘Eenmaal het Nederlandstalige (sic) Vlaanderen bereikt hebbend, trekken de Fransen moordend en brandend in de richting van Kortrijk. Grijsaards, vrouwen noch kinderen worden ontzien. In de kerken worden zelfs de heiligenbeelden stukgeslagen.’ Ook zijn vermelding aan het begin van de paragraaf (met als titel: Eeuwige roem voor Jan van Renesse) dat in de huidige historiografie het optreden in dezelfde slag van ‘Van Renesse, deze Zeeuwse ridder van grote naam en faam te kort wordt gedaan’ en er dus behoefte is aan een correctie, getuigt toch van iets teveel aan Zeeuwse trots. In recente (Vlaamse) historische publicaties ter gelegenheid van de 700-jarige herdenking van de slag bij Kortrijk is anderzijds juist getracht om feiten en ficties te onderscheiden. Men vindt daarover helaas geen verwijzing.

De bibliografie en het notenapparaat zijn erg beknopt en te selectief, en er ontbreekt tevens een index. Voor de niet-geschiedkundige lezer, het lezerspubliek dat Roth voor ogen heeft, kunnen dit beperkingen zijn om zich verder in de materie of delen ervan te verdiepen. Deze lezers zullen in ieder geval wel veel genoegen beleven aan de verzameling opstellen van Dirk Leendert Roth, een boeiende verteller met veel historische kennis van Zeeuwse ‘sware dingen’.

Rudi Malfliet