Madoc. Jaargang 2007

[p. 106]

Reportage

‘Kruistocht’ in de klas

Nog voor de film Crusade in jeans (de Engelstalige verfilming van Thea Beckmans beroemde jeugdroman Kruistocht in spijkerbroek) op 15 november 2006 in première ging, bracht uitgeverij ThiemeMeulenhoff een educatief project rond deze verfilming op de (onderwijs) markt. Iedere rechtgeaarde literatuurdocent wachtte al ongeduldig op het uitkomen van de film, want Kruistocht in spijkerbroek prijkt immers al vele decennia bovenaan onze lijst met meest gewaardeerde jeugdromans. Toen vorig jaar Brief voor de koning van Tonke Dragt werd verkozen tot ‘beste jeugdboek’ van de afgelopen vijftig jaar, was dat even slikken voor de velen die hadden verwacht dat Kruistocht in spijkerbroek de eerste plaats zou innemen. Dat het in beide gevallen om historische actieromans gaat, bewijst echter hoe populair dit genre is. Toen ik in mijn eerste en tweede klassen vroeg wie Kruistocht in spijkerbroek had gelezen, stak ruim een derde van de leerlingen z'n hand op, wat opmerkelijk is, want niet alle leerlingen zijn gedreven ‘leesbeesten’ en het boek dateert al uit 1973. Bij veel hedendaagse auteurs (bijv. Lieneke Dijkzeul of Simone van der Vlugt) is de respons vaak groter. Voor de film uitkwam, hebben we met de eerste- en tweedeklas leerlingen van mijn school (het Christelijk Gymnasium Utrecht) het filmproject uitgevoerd. Daarna zijn we met alle leerlingen naar de bioscoop gegaan. Hieronder zal ik het project en onze ervaringen bespreken.

Het project

Het onderwijsproject van uitgeverij ThiemeMeulenhoff is modern en degelijk opgezet. Het lesmateriaal bestaat uit een dvd en een leerlingenkatern (32 pagina's). Dit boekje verschijnt in een havo/vwo-versie en een vmbo-versie; de dvd is voor alle onderwijstypen. Plezierig is dat de leerlingen zelf in het boekje kunnen zien hoe het project in elkaar steekt. Naast een korte uitleg over de kruistochten bevat het katern voornamelijk projectopdrachten. Het geheel is kleurrijk en uitvoerig geïllustreerd met veel beeldmateriaal uit de film en de filmproductie; het wordt in aantallen van 30 geleverd. Het materiaal is heel duidelijk, er is geen aparte docentenhandleiding (nodig). Omdat het projectmateriaal eerder verscheen dan de bioscoopfilm, wordt er nergens in het materiaal van uitgegaan dat je beschikt over de film Crusade in jeans.

De dvd is de moderne component van het onderwijsproject. De dvd bevat drie reeksen filmbeelden. De eerste reeks (Stap 1) biedt

[p. 107]

Illustratie uit Crusade in jeans.

promotiemateriaal: een korte filmtrailer (circa anderhalve minuut) en twee liederen over de belevenissen van hoofdrolspeler ‘Dolf van Rotterdam’. Zijn middeleeuwse avonturen worden in een rap bezongen in modern Nederlands en op klassieke wijze in (eigentijds) Middelnederlands (beide ruim vier minuten). Het Middelnederlandse lied viel bij de tweedejaars leerlingen beter in de smaak dan de rap, die wel leuk is maar niet van ‘mtv-kwaliteit’.

In de reeks ‘Van boek tot film’ (Stap 2) biedt de dvd de leerlingen een uitgebreide blik in de keuken van het filmbedrijf. In filmpjes van 10-12 minuten vertellen de regisseur, de cameraman, de producent, de visagiste en de production-designer uitgebreid hoe de boekverfilming tot stand is gekomen en wat daarin hun aandeel was. Het zijn mooi gemonteerde interviews (met uitsluitend de antwoorden, zonder interviewer); de trefwoorden onderin het beeld laten de leerlingen zien welk onderwerp wordt besproken. Beeldfragmenten uit de film én de productie van de film ondersteunen en illustreren steeds hun verhaal. In het project zijn de leerlingen in vijf groepen verdeeld en kiest iedere groep een ander thema uit deze reeks.

Ook in de derde reeks films (Stap 3) kunnen de leerlingen kiezen uit vijf thema's over het middeleeuwse leven in Kruistocht in spijkerbroek: reizen, muziek en dans, eten en drinken, spel, ziekte en dood. In 10-12 minuten vertelt een medewerker van het themapark Archeon uitgebreid over het thema. Zo is er voor de leerlingen veel om

[p. 108]

naar te kijken en naar te luisteren en op die wijze veel te leren over de wonderlijke middeleeuwse wereld.

Het project omvat dus twee grote onderwerpen: in literair opzicht gaat het over de verfilming van jeugdliteratuur, in historisch opzicht over het leven in de Middeleeuwen. De historische thema's worden (met middeleeuwse kleding en decor) gepresenteerd door ‘deskundigen’ uit het Archeon: de ossendrijver (‘reizen’), de barbier-chirurgijnsvrouw, de hout- en beenbewerker. Het was voor mij onduidelijk hoe deskundig deze acteurs zijn, ook omdat Gemma van der Starre zowel de barbier/chirurgijnsvrouw (‘ziekte en dood’) blijkt te zijn als de bakkersvrouw (‘eten en drinken’).

Voor de docent is het heel plezierig dat het projectmateriaal een kant-en-klaar geheel vormt. Na het samenstellen van de groepjes kan hij - bij wijze van spreken!! - de boekjes uitdelen, de dvd starten en met gesloten ogen achterover leunen. In de praktijk werkt dit natuurlijk geheel anders, maar het is hoe dan ook plezierig dat het project op deze wijze degelijk en gebruiksvriendelijk is opgebouwd.

In de klas

Als alles volgens de projectopzet verloopt, gebeurt nu het volgende:

Iedere groepje begint met Stap 1: kennismaking met het boek en de film. Dit is een noodzakelijk onderdeel, waarin de leerlingen vragen beantwoorden over de boekomslag, over vijf fragmenten uit het boek, en over het verfilmen van deze tekstfragmenten. Ze krijgen informatie over de kruistochten en ze bekijken tenslotte de filmtrailer.

In Stap 2 kiest het groepje voor één van de vijf thema's van de filmproductie: regie, decor, make-up, productie of filmopnames. De leerlingen bekijken het interview van het thema. Aan de hand van een onderwerpenlijst schrijven ze een kort verslag van het interview. Vervolgens zijn er bij ieder thema andere verwerkingsopdrachten: ontwerp/schrijf een advertentie om acteurs te werven, ontwerp een filmposter, maak een (film)scenario van een tekstfragment en speel die scène, bouw een maquette, maak middeleeuwse voorwerpen, ontwerp kostuums en make-up voor de acteurs, maak foto's van de verklede/opgemaakte acteurs, enzovoort.

In Stap 3 kiezen de leerlingen voor een nieuw thema uit de reeks ‘Leven in de Middeleeuwen’. Ook hier schrijven ze een kort verslag van het gekozen interview. De opdrachten hebben nu betrekking op historische zaken, zoals: zoek middeleeuwse afbeeldingen van Spiers en Genua op Internet, teken een kaart van Europa in 1212 met de route van de kinderkruistocht, ontwerp een middeleeuwse placemat over eten en drinken en zoek op wat mensen destijds aten en dronken, ontwerp zelf een spel of een stuk speelgoed, schrijf een sollicitatiebrief aan Archeon, schrijf een krantenbericht over de pestepidemie, enzovoort.

In Stap 4 wordt een tentoonstelling ingericht met al het materiaal dat de leerlingen produceren. Stap 5 is de evaluatie van het project.

[p. 109]

De uitvoering

Natuurlijk verschilt de praktijk van deze ideale opzet. Ik zal hieronder enkele van mijn problemen beschrijven:

Ik beschikte over één dvd. Steeds wilden echter vijf groepjes leerlingen deze gebruiken voor hun interview. Tenzij je over een tweede ruimte/lokaal beschikt waar om beurten vijf of zes leerlingen zelfstandig de dvd kunnen bekijken, is dit organisatorisch lastig. Onze systeembeheerder hielp door de dvd op de schoolcomputer te zetten. Zodra echter meerdere leerlingen tegelijkertijd de interviews bekeken, raakte het systeem overbelast en werden de filmpjes ‘beeldvoor-beeld’ weergegeven, zodat het interview onverstaanbaar werd. (Techniek blijft een lastig onderwerp voor alfadocenten!)

Het werkt heel motiverend als de leerlingen zelf een thema kunnen kiezen. Hun keuzevrijheid werd echter mijn tweede probleem toen alle groepen kozen voor dezelfde thema's: de meisjes wilden bijna unaniem ‘make-up en kostuum’. Een interessant thema als ‘Het produceren van een film’ werd helemaal niet gekozen. In dat geval moet de docent de themaonderwerpen dwingend over de groepen verdelen en valt daarmee een deel van de motivatie weg.

Mijn derde probleem heeft te maken met de opdrachten bij de thema's. Ik beperk me tot twee voorbeelden. Bij keuzeopdracht 5 (‘Het decor van de film’) lees ik ‘Jullie gaan middeleeuwse voorwerpen maken...’ Deze opdracht is vaag en er wordt weinig hulp geboden: ‘Maak samen een lijst van voorwerpen en situaties die bij de film passen. Ga na welke voorwerpen en situaties jullie hebben gezien in de dvd.’ Hier schiet het materiaal duidelijk te kort. Bij ‘Make-up en kleding’ vind ik eenzelfde soort opdracht: ‘Verzamel materiaal voor de make-up en de kleding. Denk ook aan voorwerpen die de personen bij zich hebben (voorwerpen als pijl en boog, houten kruisen, vlaggen met kruisen; denk aan wat je op de dvd hebt gezien).’ En: ‘Maak samen de (eenvoudige) kleding en zorg voor een juiste make-up.’ En: ‘Maak foto's van het resultaat.’ Hier overschrijdt het project de grenzen van mijn vak, mijn lokaal en mijn mogelijkheden. Dergelijke opdrachten zijn doorgaans alleen succesvol als de docent een helpende hand komt bieden.

Het laatste probleem is hiermee verwant: jeugdliteratuur en boekverfilmingen passen uitstekend in het schoolvak Nederlands. De thema's bij ‘Leven in de Middeleeuwen’ (Stap 3) horen echter thuis in de geschiedenislessen. Ook vanwege de beschikbare tijd (6 lessen) hebben we de inhoud van het project aangepast door sommige themafilms klassikaal te bekijken, en andere onderdelen weg te laten.

De beschreven problemen zijn waarschijnlijk op te lossen door een betere lesorganisatie of door een vorm van samenwerking met de andere schoolvakken: godsdienst, geschiedenis, drama, fotografie, handvaardigheid, enzovoort. Samenwerking met andere vakken levert bovendien meer beschikbare lestijd op. Wie het geheel op die

[p. 110]

manier organiseert, kan veel plezier beleven aan het projectmateriaal.

Hoewel het projectmateriaal fraai en degelijk is opgezet, bevat het ook kleine slordigheden (bijvoorbeeld in de taal), zoals het ontbreken van aanhalingstekens of cursivering bij titels: ‘Dit project gaat over Kruistocht in spijkerbroek van Thea Beckman en...’ (p. 4). Een ander voorbeeld: In Stap 1 wordt het begrip ‘kruistocht’ uitgelegd. Dit zou een gevoelig onderwerp kunnen zijn nu we in de klas steeds vaker leerlingen hebben met verschillende religieuze achtergronden. Dan is het niet verstandig het woord Christendom wèl met hoofdletter te schrijven en het woord islam zónder hoofdletter (p. 12). Een derde voorbeeld: Op de dvd is ‘Regie’ het eerste thema, in het leerlingenkatern echter het tweede (dat begint met ‘Het produceren van een film’). Niet alleen is de volgorde van de interviews en de thema's anders, ook de namen verschillen: ‘Production design’ zal wel overeenkomen met ‘Het decor van een film’, evenals ‘Make-up en haar’ en ‘Make-up en kostuums’. Het zijn kleine slordigheden, maar het resultaat ervan was dat ik het verkeerde interview aan de klas heb laten zien.

Tenslotte

Vlak voor de film verscheen zijn we met het project begonnen en eind november zijn we met alle onderbouwleerlingen naar de bioscoop gegaan. Die opzet werkte heel goed: omdat het projectmateriaal hen zo nauw had betrokken bij de film, was iedereen heel benieuwd naar de film. We hadden bijna alle interviews van Stap 2 klassikaal bekeken, dus iedereen wist inmiddels veel van de filmproductie en het script, had gezien hoe de acteurs waren geselecteerd, hoe de regisseur werkte, hoeveel mensen en materialen er nodig waren om de opnamen te kunnen realiseren, de speciale effecten, enzovoort. Nu zouden we het eindproduct kunnen bewonderen.

We konden de filmvertoning gelukkig gemakkelijk regelen: zonder ander publiek, zonder reclame en andere voorfilms, en zonder pauze. De leerlingen vonden Crusade in jeans erg leuk (maar velen zeiden: ‘Het boek was beter’) en daarmee was de filmvoorstelling een perfecte afsluiting van het project.

Voor degene die na dit alles nog niet genoeg heeft van het verhaal is er altijd nog Kruistocht in spijkerbroek - the game!

John Verbeek